Een verdachte die een beroep doet op het ontbreken van ‘materiele wederrechtelijkheid’ neemt een veeleisend standpunt in. Hij beweert namelijk dat hoewel zijn daad inderdaad volgens de wet strafbaar is en hij deze daadwerkelijk heeft gepleegd, deze daad in dit specifieke geval niet strafwaardig is. In andere woorden claimt de verdachte dat hij in deze omstandigheden het recht had om de wet te overtreden. Hoewel risicovol wordt dit argument geregeld aangevoerd. Daarmee komt vaak de moeilijke vraag op wat eigenlijk de betekenis is van ‘wederrechtelijkheid’.

Wederrechtelijkheid is een moeilijk begrip omdat het enerzijds, net als schuld, een element is van het strafbaar feit, en anderzijds komt het voor in een groot aantal delictsomschrijvingen. Vaak heeft het woord echter een verschillende betekenis afhankelijk van of het een bestanddeel van een delict of een element van een delict is. Wederrechtelijkheid als element betekent altijd ‘onrechtmatig’, ofwel ‘in strijd met het recht’. Wederrechtelijkheid als bestanddeel kan verschillende betekenissen hebben. Als het begrip voorkomt in een delictsomschrijving, dan heeft de wetgever bedoeld om de delictsomschrijving te beperken tot alleen die gevallen waarin de gedraging ‘wederrechtelijk’ is. Voor een goed begrip dient de jurist in dat geval na te gaan in welke zin deze beperking is bedoeld. Zo krijgt het woord in de delictsomschrijving van wederrechtelijk binnendringen (huisvredebreuk, art. 138 Sr.) een enigszins andere betekenis dan in die van wederrechtelijke toe-eigening (diefstal, art. 310 Sr.).

Het criterium van de Hoge Raad voor het bestaan van ‘een oogmerk om zich wederrechtelijk te bevoordelen’ is dat de verdachte gebruikmaakt van een van de volgende middelen: een valse naam, een valse hoedanigheid, of een combinatie van verdichtsel en kunstgrepen. Volgens verscheidene auteurs bestaat met een dergelijke benadering de kans dat het woord ‘wederrechtelijk’ zijn functie als een element dat zelfstandig de delictsomschrijving beperkt, kan verliezen. Betekent dit nu dat het gebruik van bijvoorbeeld een valse naam direct leidt tot wederrechtelijkheid? Liever niet, want dan zou het begrip zijn zelfstandige werking verliezen. Het is beter om in dit geval te spreken van ‘facet-wederrechtelijkheid’. In die zin is het een de delictsomschrijving beperkend ‘bijzonder bestanddeel’ van het delict. Zo kan het begrip ook in andere, verglijkbare delictsomschrijvingen worden geïnterpreteerd.

Op deze manier kan wederrechtelijkheid als –bestanddeel- wel bewezen zijn, maar kunnen er alsnog rechtvaardigingsgronden ingebracht worden waardoor wederrechtelijkheid als -element- ontbreekt. In een concreet geval is op deze manier een diefstal in een noodtoestand mogelijk disculpeerbaar. Er is dan weliswaar een oogmerk tot wederrechtelijke toe-eigening (bestanddeel) aanwezig, maar door de noodtoestand valt de wederrechtelijkheid (element) van het feit weg.