De rol van persoonlijkheid in het leven van alledag - Dijkstra - 2016 - Artikel

5.4 Wat is de rol van persoonlijkheid op werk en school?

De behoeften van mensen vormen een belangrijke motiverende kracht. Mensen verschillen in de manier waarop ze gemotiveerd zijn en hoe ze motivatie inzetten om hun behoeften te bevredigen.

5.4.1 Wat is de zelfdeterminatietheorie (ZDT)

De ZDT helpt behoeften te begrijpen die mensen drijven. Ieder mens wil zich ontwikkelen (personal growth) en goed voelen. Drie basisbehoeften. Zijn dan van belang. De behoefte aan autonomie, de behoefte aan competentie en de behoefte aan verbondenheid met anderen. Hoe meer deze behoeften worden vervuld des te meer zeggen mensen dat ze zich goed voelen. Hoe beter activiteiten aansluiten bij behoeften hoe meer mensen de activiteit uit zichzelf willen uitvoeren. Dit heet intrinsieke motivatie. De motivatie komt van binnen uit. Een extrinsieke motivatie is een externe factor, bijvoorbeeld ergens voor betaald krijgen. Hoe meer intrinsiek gemotiveerd hoe beter hun best mensen doen en door zullen zetten als een taak lastig wordt. Extrinsieke motivatie kan ook een goede motivatie zijn. Vaak is het echter zo dat als de motivatie wegvalt de motivatie dus ook weg valt.

Volgens de ZDT zet motivatie gedrag in gang: het stuurt en reguleert gedrag. Er worden daarbij vijf vormen van gedragsregulatie gekoppeld aan de drie vormen van motivatie (a-motivatie, extrinsieke motivatie en intrinsieke motivatie). Onder de externe motivatie vallen vier vormen van gedragsregulatie namelijk: de externe regulatie (je doet iets omdat de omgeving wil dat je gehoorzaamt), de geïntrojecteerde regulatie (je doet iets omdat je zelfwaardering in het geding is), de geïdentificeerde regulatie (je doet iets omdat je het belangrijk vindt) en ten slotte de geïntegreerde regulatie (je doet iets omdat jet het belangrijk vindt en er behoefte aan hebt). De interne motivatie is enkel de intrinsieke motivatie (dat houdt dus in dat je iets doet omdat jet het interessant of leuk vindt. Uit jezelf zou je het ook doen, onafhankelijk van een baas die zegt dat het moet).

Behoeften verschillen per mens. Ze kunnen verschillen in de mate waarin ze behoefte hebben aan verbondenheid (need to belong), ze kunnen verschillen in de mate waarin ze behoefte hebben om zich competent te voelen (need for achievement) en de mate waarin ze behoefte hebben aan autonomie (need for autonomy).

De theorie is met name van belang bij het verklaren van prestaties.

5.4.2 Wat is doeloriëntatie

Werk en school vereisen vooral activiteiten die aansluiten bij de behoefte aan competentie. Presteren staat daar immers centraal. De doelen die mensen nastreven inhuur werk of op school kunnen worden onderscheiden op twee dimensies. De soort standaard: performance (je wil je vergelijken met anderen) versus mastery (je wil het beter doen dan de vorige keer). En de nagestreefde uitkomsten: avoidance (je wil problemen vermijden) versus approach (je wil positieve uitkomsten bereiken). De combinatie van die twee dimensies resulteert in vier mogelijke doelen waarop mensen gericht kunnen zijn in hun prestaties. Dit wordt ook wel de doeloriëntatie genoemd.

De doeloriëntatie kan van persoon tot persoon maar ook van taak tot taak verschillen. De doeloriëntaties die mensen erop nahouden hebben gevolgen voor de kwaliteit van hun prestaties. Approach doelen komen vaak de prestaties ten goede omdat ze mensen stimuleren om hun grenzen te verleggen. Avoidance doelen zijn vaak slecht voor de prestaties. Ze gaan ook vaak gepaard met angst voor falen of gezichtsverlies. Dit zorgt voor stress en daarmee worden prestaties nog meer ondermijnd. Ondanks de nadelen van de performance doelen, zoals een verhoogde kans op bedrog, zien organisaties vaak liever dat werknemers, teams en de organisatie zelf een performance-approach doeloriëntatie aan de dag leggen. Onderlinge competitie tussen werknemers kan de prestaties opdrijven en een organisatie ziet zichzelf graag als de beste.

5.5 Wat is het verband tussen persoonlijkheid en gezondheid?

De persoonlijkheid van mensen heeft eveneens een relatie met de gezondheid van mensen, hoe ze die ervaren en hoe ze met problemen daarin omgaan. In dit hoofdstuk wordt de objectieve (medische) en de subjectieve (hoe wordt het beleefd) gezondheid besproken.

5.5.1 Hoe staat persoonlijkheid in relatie tot gezondheid, gezondheidsklachten en levensduur?

Een persoonlijkheidseigenschap in de big five heeft een belangrijke correlatie met gezondheid, namelijk ‘zorgvuldigheid’. Zorgvuldige mensen leven langer en zijn gezonder. Waarom? Zorgvuldige mensen hebben meer succes op school en werk waardoor in een beter sociaaleconomisch milieu terechtkomen, waardoor ze zich betere gezondheidszorg kunnen veroorloven, ze zijn stressbestendiger, onderhouden betere relaties met anderen. Ze houden zich namelijk beter aan afspraken en zijn betrouwbaarder waardoor mensen beter weten wat ze aan ze hebben en dat zorgt weer voor betere onderlinge relaties waardoor ze sneller steun ontvangen en dus minder last hebben van stress. Ten slotte hebben ze meer zelfdiscipline en daardoor een gezondere leefstijl. Dit is de positieve kant. De negatieve kant is het neuroticisme, een andere Big Five-eigenschap. Neurotische mensen hebben meer gezondheidsklachten en psychosomatische klachten (klachten zonder medische oorzaak zoals spanningshoofdpijn). Ook hebben ze vaker psychische klachten zoals depressie, angststoornissen en verslavingen.

De grotere gevoeligheid van neurotische menen is volgens symptoomperceptiehypothese te verklaren uit de neiging van neurotische mensen om lichamelijke sensaties eerder op te merken en eerder te interpreteren als een daadwerkelijk gezondheidsprobleem. Ze gaan ook vaker naar de dokter. Deze psychosomatische hypothese verklaart de grotere gevoeligheid van neurotische menens op het ontwikkelen van gezondheidsklachten uit het feit dat ze een enigszins ontregeld autonoom zenuwstelsel zouden hebben. Ook worden ze snel ouder waarschijnlijk omdat ze veel stress ervaren. Ze hebben dus naast dat ze sneller klachten rapporteren ook feitelijk een slechtere gezondheid.

5.5.2 Wat zijn type A, B, C en D persoonlijkheden?

Type A

Het type A persoon is gehaast en vijandig. Zijn snel geïrriteerd als dingen niet gaan zoals ze willen. Zijn gedreven en competitief. Vijandig of boos als ze geen medewerking verkrijgen. Ze hebben een inherente vijandigheid. Ze krijgen vaak snel hart-en vaatziekten. Des temeer omdat hun lijft relatief sterk reageert op stressvolle en storende gebeurtenissen, zoals vervelende geluiden. Ook leven ze vaak relatief ongezond. Voordelen zijn weer dat ze door gedrevenheid en hard werken kans op een hoge maatschappelijke status.

Type B

De tegenhanger van een A persoon. Ze zijn ontspannen en geduldig. Ze zijn vriendelijk en gemakkelijk in de omgang. Ze nemen de tijd en maken zich niet snel druk. A en B zijn dan ook niet echt ander soort mensen het zijn elkaars uitersten. De meeste mensen hebben een beetje van A en een beetje van B in zich. Grappig is dat type B personen ook daadwerkelijk het gevoel hebben dat ze meer tijd hebben. Zij schatten een minuut gemiddeld in om 77 seconden. Een type A persoon denkt dat de minuut al voorbij is voordat dat daadwerkelijk zo is.

Type C

Type C personen zijn vaak negatief en schikken zich naar andermans wensen. Ze willen graag anderen een plezier doen. Als iets tegenvalt voelen ze zich hulpeloos en machteloos. Het uiten van hun gevoel doen ze echter niet. Ze doen alsof er niets aan de hand is en rationaliseren hun gevoel weg. Er is niet zoveel onderzoek gedaan naar type C personen dus er kunnen geen stellige uitspraken over worden gedaan. Type C personen zouden vaker kanker hebben dan andere mensen omdat ze slecht met stress en negatieve emoties om kunnen gaan. Stress ondermijnt het immuunsysteem en zorgt voor een slechtere gezondheid.

Type D

Type D personen zijn vaak negatief en gesloten. De eerste, negativisme, zorgt ervoor dat ze boos, gestrest en onrustig worden. Ze letten op wat niet goed is. Het andere kenmerk is de geslotenheid ofwel de sociale geremdheid. Ze voelen zich ongemakkelijk, gespannen en geremd in hun contacten met anderen. Ze houden mensen emotioneel op een afstandje. Ze hebben dus veel negatieve gevoelens en geen uitlaatklep. Ze lijken daarmee wat op type c personen. Ze worden ookwel binnenvetters genoemd. Ze hebben grotere kansen op een hartaanval en om te overlijden aan hartaandoeningen. Type D personen ervaren ook vaker geestelijke en lichamelijke klachten, melden ze zich vaker zich en raken eerder opgebrand. De verhoogde kwetsbaarheid van de type D personen hangt samen met hun stressgevoeligheid. Leefstijl helpt ook niet mee. Ze hebben namelijk vaker een ongezonde leefstijl. Het valt allemaal nog beter te begrijpen als je kijkt naar het big-five model. Type D personen scoren hoog op neuroticisme en laag op zorgvuldigheid.

In de praktijk valt iemand niet altijd helemaal perfect in 1 klasse. Daarnaast is het onderzoek naar A en B personen relatief oud.

5.6 Hoe hangt persoonlijkheid samen met coping?

Hoe mensen omgaan met stress, problemen en negatieve gebeurtenissen heeft grote gevolgen voor hun welzijn, zowel psychisch als lichamelijk. Al dan niet goed met verschillende gebeurtenissen omgaan hangt af van welke mate van controle mensen ervaren over het afspelen van de gebeurtenissen. Men heeft een gevoel van controle nodig. Dit zorgt voor initiatiefrijke en actieve houdingen. Dit verschil tussen mensen wordt aangeduid met de term ‘locus (latijn: plaats) of control’. Mensen met een interne locus of control ervaren een gevoel van controle over hun leven en de gebeurtenissen die daarin plaatsvinden. Indien je een externe locus of control hebt, ervaren weinig controle over hun leven en de gebeurtenissen die zich daarin afspelen. Zij leggen de controle buiten zichzelf. Als er iets naars gebeurt stellen ze zich hulpeloos en afhankelijk van anderen op. Als je dit langere tijd een dergelijke levenshouding zien dan wordt gesproken van ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Men doet dan niets zelfs als er wel wat op te lossen valt. Stress blijft zo bestaan. In termen van copingstrategien, mensen met een externe locus of control zullen vaker aan emotiegerichte coping doen en veel minder aan probleemgerichte coping. Aangeleerde hulpeloosheid helpt niet alleen verklaren waarom mensen soms zo slecht van financieel problemen afkomen, maar ook waarom vrouwen die door hun man worden mishandeld niet weggaan bij hun gewelddadige partner. Iets wat buitenstaanders vaak niet goed kunnen begrijpen. Ze zijn hun gevoel van controle kwijt en hebben niet het idee dat ze weg kunnen of vertrouwen in zichzelf om hun leven om te gooien. Het aanhoudende geweld bevestigt dat gevoel.

Mensen die hoog scoren of neuroticisme hebben vaak een externe locus of control en relatief vaak een emotiegerichte copingstrategie. Extraverte personen en zorgvuldige personen gebruiken juist vaak een probleemgerichte copingstrategie en ervaren dus ook een interne locus of control. Een externe locus of control werkt stress, angst en depressie in de hand. Een interne locus zorgt voor een hogere levenstevredenheid, een betere gezondheid, meer positieve gevoelens, betere relaties met anderen en bijvoorbeeld meer succes in het werk. Dit gaat ook gepaard met optimisme. Ze hebben vaker het idee dat ze iets aan hun situatie kunnen doen en of kunnen verbeteren. De combinatie van optimisme en interne locus of control zie je ook terug in een bepaalde hardliners (of veerkracht). Het helpt verklaren waarom sommig mensen ondanks enorme problemen of trauma’s toch zo positief in het leven staan. Ze klagen niet maar ze pakken hun leven weer op positieve wijze op. Veerkrachtige mensen beschikken over drie eigenschappen. 1) controle; een interne locus of control. 2) commitment: verbinding. Ze zetten door tot ze hun doelen hebben bereikt en ten slotte 3) de challenge. Veerkrachtige mensen zien obstakels niet als het zoveelste probleem maar als een uitdaging. Mensen die over die drie kenmerken beschikken voelen zich tevredener over hun leven en ervaren meer positieve gevoelens.