Kroniek relatievermogensrecht ongehuwde samenlevers

Centraal staat de rechtspositie van ongehuwd samenlevende partners na scheiding wat betreft de vermogensrechtelijke zaken. 

Hoge Raad: dwaling en uitleg van een samenlevingscontract

In 2014 waren er twee opmerkelijke arresten. Een overeenkomst is dat bij beide de ongehuwde samenlevers een notarieel samenlevingscontract hadden gesloten. In de eerste (HR 21 februari 2014, ECLI:NL:HR:2014:416) wordt door een van de samenlevers een beroep gedaan op dwaling. Een man en vrouw hebben een relatie sinds 1980 en sinds 1986 wonen zij ook samen. Uit deze relatie zijn drie kinderen voortgekomen, maar de partners zijn nooit getrouwd geweest. De man heeft een tijd geleden een korte relatie met een andere vrouw gehad en de vrouw heeft van maart tot december 2003 en juni-juli 2014 een relatie met haar motorrijleraar gehad. Na de relatie kritisch te bezien hebben beiden besloten de relatie voort te zetten. Er waren eerder huwelijkse voorwaarden opgesteld die in augustus 2004 werden opgenomen in een samenlevingscontract, omdat er nog geen huwelijkslocatie was. De bedoeling van de contracten was steeds het verbeteren van de vermogensrechtelijke positie van de vrouw. Ze willen trouwen in 2005, maar om (onbekende) redenen gaat dit uiteindelijk niet door. In 2007 beëindigt de man aan het eind van augustus de relatie en beroept zich op dwaling waardoor het samenlevingscontract moet worden vernietigd. De vraag die hier dan ook centraal staat is: kan een samenlevingscontract worden vernietigd op grond van dwaling, als achteraf blijkt dat een van de partijen voor het sluiten van het contract heeft verzwegen dat hij (vlak daarvoor) nogmaals een relatie met een ander heeft gehad? Een belangrijk punt is dat het eerdere overspel leidde tot een kritische overweging van de relatie. Volgens de Hoge Raad staast het partners in een affectieve relatie vrij om zelf te bepalen hoeveel persoonlijke informatie zij delen met de ander. Of de samenlevingsovereenkomst vernietigbaar is op grond van dwaling hangt er van af of de andere partner bij een juiste voorstelling van zaken de samenlevingsovereenkomst niet zou hebben gesloten, en dat de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, die andere partner had behoren in te lichten. Gezien het feit dat de relatie al eerder is geëvalueerd, diende de vrouw de man dus in te lichten van het overspel voor de man het contract ondertekende. 

Gemeenschappelijke woning

De partijen in de tweede uitspraak hebben ongeveer twintig jaar ongehuwd samengeleefd. Centraal staat hier de verhouding tussen de regeling in het samenlevingscontract en het leerstuk van de natuurlijke verbintenis. De man en vrouw hebben een woning die ze als gemeenschappelijk eigendom hebben gekregen. In het eerste artikel van het contract staat opgenomen dat partijen willen regelen: de kosten van de gemeenschappelijke huishouding, de gemeenschappelijke goederen en de gemeenschappelijke woning. De volgende bepaling stelt dat de overeengekomen regeling een voldoening is aan 'een dringende verplichting van moraal en fatsoen' en dat partijen overeen zijn gekomen dat met betrekking tot de kosten goederen zij de natuurlijke verbintenis omzetten in een rechtens afdwingbare. Ook is er een standaardbeding opgenomen wat betreft de huishoudingskosten en een regeling voor het geval een partner meer dan zijn deel bijdraagt aan de koopsom en de kosten van de woning. Wanneer dit gebeurd heeft deze partner recht op een nominale vergoeding van het bedrag. Uiteindelijk wordt de relatie verbroken en ontstaan er meerdere geschilpunten. In cassatie gaat het er om of de man een vordering heeft van € 56.000 op de vrouw. Dit omdat hij meerdere keren de hypothecaire schuld heeft afgelost van zijn privé geld, na het sluiten van de samenlevingsovereenkomst. De vrouw beroept zich op op een natuurlijke verbintenis. Het hof was van mening (anders dan de rechtbank) dat de man geen recht had op het geld, omdat hij had voldaan aan een natuurlijke verbintenis jegens de vrouw. Hij heeft deze aflossingen gedaan met de gedachte dat hij wel over het vermogen beschikt omdat hij een aanzienlijk hoger inkomen had. Volgens de Hoge Raad is het onbegrijpelijk hoe het hof tot het oordeel komt dat de man heeft voldaan aan een op hem rustende verzorgingsverplichting voor het geval hij eerder zou overlijden. Gezien hetgeen partijen bij het sluiten van de overeenkomst voor ogen stond en wat zij zijn overeengekomen is het logischer om het bedrag van de aflossingen uit het privévermogen aan te merken als wat een partij uit eigen middelen voor meer dan haar aandeel in de kosten van de gemeenschappelijke woning heeft betaald, waardoor deze partij (de man) dus een vordering heeft op de andere partin (de vrouw). 

Woning op naam van een van de partijen

Wanneer partners gaan samenwonen en de nieuwe gekochte woning op naam van één van beide partners wordt gezet leidt dit vaak tot problemen, vooral wanneer de hypothecaire lening door beide is aangegaan. Dit gebeurde ook in een uitspraak van het Hof Den Haag (Hof Den Haag 27 januari 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:430). Partijen haden een notarieel samenlevingscontract waarin was besloten dat partijen de netto overwaarde zouden delen. Echter ontstonden er problemen over onder andere de peildatum voor de waardering van de woning. Als er zonder procederen geen oplossing komt kijken advocaten anders naar het contract dan de notaris bij het opstellen.

Interessant is welke mogelijkheden de partner en niet-eigenaar heeft, wanneer hij wel hoofdelijk aansprakelijk is voor de hypothecaire lening, om de andere partner tot verkoop van de woning te dwingen als de bank niet meewerkt. De rechtbank Noord-Holland (Rb. Noord-Holland 2 januari 2013, ECLI:NL:RBNHO:2013:4413) kreeg dit verzoek. De woning stond op naam van de man, maar de vrouw had zich ook hoofdelijk verbonden tot de hypothecaire lening. De bank wilde haar niet ontslaan uit de hoofdelijke aansprakelijkheid vanwege de financiële positie van de man. De grondslag voor de vordering van de vrouw was dat zij niet in een onverdeelde gemeenschap hoefde te blijven. De rechtbank corrigeerde dit tot een beroep op de redelijkheid en billijkheid. De vrouw wees er op risico te lopen aangesproken te worden voor een woning die niet haar eigendom is. Daarnaast wordt ze ook belemmerd in het vinden van een eigen woning. Volgens de rechtbank is de redelijkheid en billijkheid geen zelfstandige bron van verbintenissen, maar maken ze wel een belangenafweging in het voordeel van de man, omdat de man had aangegeven rekening te willen houden. Een belangrijk gegeven was dat de man in de woning wilde blijven tot de gemeenschappelijke kinderen van 18 en 21 jaar uit huis waren. Opmerkelijk is dat art. 6:8 BW door de rechtbank over het hoofd wordt gezien. Daarin wordt art. 6:2 van overeenkomstige toepassing verklaard op de verhouding tussen hoofdelijke schuldenaren onderling. Hun gedrag moet dus overeenkomen met de eisen van redelijkheid en billijkheid. 

Gemeenschappelijke woning

Wanneer het eigendom van de woning door beide partners wordt gedeeld rijzen er andere vragen bij een breuk. Er dienen afspraken te worden gemaakt over of de woning aan een van de partners of aan een derde wordt verkocht. Vaak beschikken partijen niet over de financiële middelen om de woning zelf te kopen waardoor het aan een derde wordt verkocht. Dit kan even duren waardoor de omstandigheden kunnen veranderen, maar de ex-partners blijven verbonden zolang de lening nog niet is afgelost en de woning is overgedragen. Vaak is het de vraag voor welke prijs de woning kan worden aangeboden. De rechtbank Den Haag (Rb. Den Haag 12 maart 2014, ECLI:NL:RBDHA:2014:5041) oordeelde dat een vordering tot het eenzijdig verkopen tegen een lagere prijs moet worden afgewezen. Na twee jaar had een woning twee geïnteresserden die af zagen van de koop, maar niet vanwege de prijs. Een interessante vraag is hoe de lasten van de woning na de scheiding door partijen moet worden gedragen. Daarnaast is het ook de vraag of er een gebruiksvergoed moet worden betaald en of de kosten en de vergoeding tegen elkaar mogen worden afgestreept. De rechtspraak op dit punt is sterk casuistisch. 

Woonlasten en exlusief gebruik van de woning

Het Hof Den Bosch deed een uitspraak over woonlasten na scheiding. De man is in de woning blijven wonen en geniet dus exclusief van volledige woongenot. Het hof achtte het daarom niet redelijk en billijk dat partijen ieder voor hun deel de kosten verbonden aan de eigendom moeten dragen, ongeacht het feit dat de woning een gemeenschappelijk goed is.

Hetzelfde Hof deed ook een andere uitspraak tussen twee partijen die elf jaar hebben samengewoond en beide rechthebbende zijn van een appartementsrecht. De man is in de woning gebleven en vordert de helft van de woonlasten van de vrouw die weer op haar beurt een gebruiksvergoeding vordert van de man. Volgens het hof staat bij samenlevers de redelijkheid en billijkheid centraal. De man is veroordeelt wegens mishandeling jegens de vrouw en het hof acht het daarom aannemelijk dat zij de woning heeft moeten verlaten. Daarom is het hof van mening dat de twee vorderingen tegen elkaar wegvallen.

In een andere zaak (Hof Arnhem-Leeuwarden 31 maart 2015, ECLI:NL:GHARL:2015:2336) hadden partijen ook een gemeenschappelijke woning en woonden daar ongehuwd en zonder een samenlevingscontract. De vrouw werd mishandeld door de man (en werd daarvoor ook veroordeeld) en vertrekt. Na haar vertrek verving de man alle sloten waardoor de vrouw geen toegang tot de woning meer had. De man vordert de helft van de na de breuk betaalde woonlasten die werd afgewezen door het hof. Gezien de feiten, waaronder de veroordeling voor mishandeling en het feit dat de man het volledige gebruiksgenot van de woning heeft waar hij geen vergoeding voor betaald, dient de man in het licht van de redelijkheid en billijkheid de lasten alleen te dragen, maar hoeft hij geen gebruiksvergoeding te betalen.

Andere oordelen

Het Hof Den Bosch (10 juni 2014, ECLI:NL:GHSHE:2014:1731) heeft in een andere uitspraak anders geoordeeld. Het feit dat het exclusieve gebruik bij de ene partner ligt wordt niet meegenomen in de beoordeling van de draagplicht van de woonlasten. De woning wordt na de scheiding te koop aangeboden. De man voldoet dan aan de verbonden lasten. Ook woont hij in de woning en heeft hij alle sloten vervangen. Volgens de vrouw dient ieder maximaal 30 procent bij te dragen. Het hof is van mening dat uit art. 3:172 BW en art. 6:10 BW volgt dat de man en vrouw beide voor 50 procent draagplochtig zijn, ook wanneer de man het volledige gebruik van de woning heeft. Er wordt niets over een gebruiksvergoeding gezegd.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden (20 mei 2014, ECLI:NL:GHARL:2014:4080) overweegt iets vergelijkbaars, maar dan alleen op basis van art. 6:10 BW en niet ook op basis van art. 3:172 BW. Het hof stelt dat op grond van art. 6:10 BW beide partijen gehouden zijn ieder voor het gedeelte van de schuld dat hen in hun onderlinge verhouding aangaat, in de schuld en kosten bij te dragen. In hoeverre dit geldt hangt af van de bijzondere omstandigheden van het geval en in het bijzonder van de onderlinge rechtsverhouding.

De rechtbank Overijssel (27 mei 2015, ECLI:NL:RBOVE:2015:2951) overweegt in onderhaving geval dat art. 3:172 BW van toepassing is. In beginsel zijn eide partijen voor de helft van de restschuld aansprakelijk (draagplichtig). Een uitzondering hier op is mogelijk ingevolge artikel 6:8 en 6:2 BW in het kader van de redelijkheid en billijkheid. Een tussen hen geldende regel krachtens de wet, gewoonte of rechtshandeling geldt niet wanneer dit niet verenigbaar is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid.

Wanneer de woningmarkt aantrekt zullen deze problemen minder vaak voorkomen, maar tot die tijd spelen art. 3:172 BW en 6:2, 6:8 en 6:10 BW een rol. Afwijken van de het uitgangspunt dat een ieder voor de helft draagplichtig is is mogelijk, maar niet heel eenvoudig. Het is verstandig dat degene die wordt aangesproken tot betaling van de helft van de lasten om expliciet een beroep te doen op een gebruiksvergoeding voor exclusief woongenot na de scheiding