Stamplijst en oefenvragen bij Cognitieve Psychologie aan de Universiteit Leiden - 2012/2013

Groupthink

Groepsgedrag waarbij het heel makkelijk is om informatie te negeren wanneer het verstrekt wordt door iemand buiten de groep.

Ergonomie of Human Factors

Studie naar de variabelen die de efficiëntie beïnvloeden van hoe een mens omgaat met de levenloze componenten van een systeem om de doelen van het systeem te bereiken.

Human performance onderzoeker

Onderzoeker geïnteresseerd in het karakteriseren van de processen binnen het menselijke component van een systeem.

Human factors specialist

Onderzoeker geïnteresseerd in het ontwerpen van een mens-machine interface om de verwezenlijking van de doelen van een systeem te optimaliseren.

Environment

Fysieke aspecten van een werkomgeving die de prestatie kunnen beïnvloeden en ook de sociale en organisatorische variabelen die werk makkelijker of moeilijker maken.

Human-computer interaction (HCI)

Onderzoeksgebied dat toegewijd is aan het vergemakkelijken van de interactie tussen gebruikers en computers.

Macroergonomie

De interacties tussen de organisatorische omgeving en het ontwerp en implementatie van een systeem.

Design engineer

Werkt alleen in het domein van de computer

Human performance onderzoeker

Werkt alleen in het domein van de gebruiker.

Human factors specialist

Is betrokken bij de relaties tussen machine, gebruiker en omgeving.

Sensorische psychofysica

Onderzoek naar de sensitiviteit van de verschillende zintuigen.

Subtractive logic

Het idee dat mentale processen geïsoleerd kunnen worden.

Human information processing

Benadering die aanneemt dat cognitie tot stand komt door een serie operaties die uitgevoerd worden op informatie afkomstig van de zintuigen.

Leer curven

Grafiek waarop de prestatie op een taak als functie uitgezet is tegenover de hoeveelheid oefening.

Taak analyse

Het bepalen van de componenten van een taak.

Time-and-motion study

Het analyseren van de bewegingen van een werknemer over tijd om te bepalen wat de beste manier is om een taak uit te voeren.

Pay for performance

Methode waarbij de hoeveelheid compensatie die een werknemer krijgt afhankelijk is van de hoeveelheid delen die voltooid zijn.

Personeelsselectie

Het uitkiezen van een werknemer die het beste bij een taak past.

Systems engineering

Multidisciplinaire aanpak van een design die de algemene doelen van een systeem benadrukt tijdens het ontwerpproces.

Mission-oriented system

Systeem dat ondergeschikt is aan de behoeften van het personeel in hun doel van een missie.

Service-oriented systems

Systeem dat personeel tegemoet komt.

Fysieke systeem variabelen

Variabelen van een systeem die bepaald worden door de organisatie en complexiteit

Feedback

Informatie dat terugreist in het systeem over het verschil van de huidige en gewenste staat van een systeem.

Closed-loop systemen

Systemen die gebruik maken van feedback en dus fouten corrigerend zijn.

Open-loop systemen

Systemen die geen gebruik maken van feedback.

Determinate systemen

Systemen die zeer procedureel zijn. Operators volgen specifieke protocollen en hebben weinig flexibiliteit in hun acties.

Indeterminate systemen

Systemen die niet zo procedureel zijn. Er is een breed scala aan activiteiten waaraan een operator kan deelnemen. De responsen van de operator kunnen gebaseerd zijn op ambigue input met weinig feedback.

Operator variabelen

Variabelen zoals geschiktheid en opleidingseisen die een effectieve operatie van een systeem kunnen beïnvloeden.

Human error

Een fout die ontstaat wanneer een actie wordt uitgevoerd die niet bedoeld was door de uitvoerder of die niet gewenst was met regels van een observeerder of die ertoe leidt dat een systeem buiten zijn limieten treedt.

Operator error

Systeem fouten die volledig ontstaan door de mens.

Design error

Menselijke fouten die ontstaan door het design van het systeem.

Error of omission

Fout die gemaakt wordt wanneer een operator faalt om een vereiste actie uit te voeren.

Error of commission

Fout die ontstaat wanneer een actie uitgevoerd wordt die niet geschikt is.

Timing error

Fout die ontstaat wanneer een actie te vroeg of te laat wordt uitgevoerd.

Sequentie error

Fout die ontstaat wanneer acties in de verkeerde volgorde worden uitgevoerd.

Selectie error

Fout die ontstaat wanneer een werknemer een verkeerde onderdeel van het systeem manipuleert (het verkeerde knopje indrukt).

Kwantitatieve error

Fout die ontstaat wanneer een werknemer te veel of te weinig van een onderdeel van het systeem manipuleert.

Operating error

Fout die ontstaat wanneer een machine niet bediend wordt volgens de correcte procedure.

Design error

Fout die ontstaat doordat de ontwerper van het systeem een situatie creëert waarin fouten vaak voor kunnen komen.

Assembly/manufacturing error

Fout die ontstaat omdat een product niet goed gemonteerd is of niet goed werkt.

Installation/maintenance error

Fout die ontstaat wanneer machines niet goed geïnstalleerd of onderhouden worden.

Input errors

Fouten die ontstaan in de sensorische en perceptuele processen.

Mediation errors

Fouten die ontstaan tijdens cognitieve processen die perceptuele informatie omzetten naar acties.

Output errors

Fouten die ontstaan door het selecteren of uitvoeren van de verkeerde fysieke responsen.

Communicatie errors

Fouten die ontstaan omdat informatie niet goed overgebracht wordt tussen de leden van een team.

Slip

Falen in het uitvoeren van een actie.

Mistake

Falen in het plannen van een actie.

Lapse

Falen van het geheugen.

Violation

Fouten die ontstaan omdat wetten en regels niet nageleefd worden.

Betrouwbaarheid

De waarschijnlijkheid dat een item adequaat zal opereren voor een specifieke tijdsperiode in zijn beoogde toepassing.

Serieel systeem

Systeem waarbij de componenten achterelkaar gerangschikt zijn, zodat ze allemaal goed moeten werken om een systeem goed te kunnen laten functioneren.

Parallel systeem

Systeem waarbij twee of meer componenten dezelfde functie uitvoeren. Één component hoeft maar goed te werken om het systeem goed te kunnen laten functioneren.

Model

Abstracte, gesimplificeerde en meestal wiskundige representatie van een systeem.

Operator error waarschijnlijkheid

De hoeveelheid fouten die gemaakt zijn gedeeld door de hoeveelheid mogelijkheden die er zijn om fouten te maken.

Hiërarchische taak analyse

Analyse waarbij observaties en interviews gebruikt worden om de doelen en subdoelen voor de taak, operaties en acties te bepalen die nodig zijn voor een persoon om zijn doelen te bereiken

Cognitieve taak analyse

Analyse van de cognitieve activiteit van de operator, in plaats van de observeerbare acties.

Monte Carlo methode

Simulatie van de prestatie op basis van een systeem model.

Computationeel model

Analyse van fouten en hun waarschijnlijkheden.

Eerste generatie technieken

Technieken die de traditionele betrouwbaarheidsanalyse volgen, maar hierbij de menselijke activiteiten analyseren i.p.v. de operaties van de machine.

Tweede generatie technieken

Analyse die de cognitieve processen die de errors onderliggen benadrukt.

Stochastic modeling technique

Monte Carlo techniek die bepaalt of een gemiddelde persoon alle taken in een bepaalde tijd kan uitvoeren en punten identificeert in het proces waar het systeem misschien zijn operators overlaadt. Het voorspelt de efficiëntie van een operator binnen het gehele systeem gebaseerd op gesimuleerde uitvoeringen van elke subtaak.

THERP, Technique for human error rate prediction

Techniek waarbij zwakheden van een procedure geïdentificeerd en geëlimineerd kunnen worden om de waarschijnlijk van een correcte uitvoer te vergroten.

SHERPA, systematic human error reduction and prediction approach en TAFEI, task analysis for error identification.

Methoden die gemakkelijk menselijke fouten voorspellen wanneer een persoon omgaat met een apparaat.

HCR model, human cognitive reliability model

Model die de waarschijnlijkheid voorspelt van tijdsafhankelijke operator fouten (nonresponses). De mediane tijd die nodig is om een taak uit te voeren zal vergroten wanneer de cognitieve processen veranderen van gedrag gebaseerd op vaardigheden naar regels naar kennis.

ATHEANA, technique for human error analysis

Model die omgevingsfacturen gebruikt om de waarschijnlijkheid te voorspellen dat menselijke fouten zullen ontstaan in situaties waar fouten aannemelijk zijn.

CREAM, cognitive reliability and error analysis method

Methode waarbij het mens-machine system wordt geconceptualiseerd als een verbonden cognitief systeem en dat menselijk gedrag gevormd wordt door de context van de organisatie en technologische omgeving waarin iemand zich bevindt. Het kwantificeert menselijk fouten in termen van de cognitieve processen van de operator.

Risico’s

Activiteiten die schade toe kunnen richten.

Risico analyse

Analyse die niet alleen de betrouwbaarheid van een systeem in acht neemt, maar ook de risico’s die vast zitten aan bepaalde tekortkomingen van een systeem.

Cornea

Hoornvlies. Transparante laag aan de voorzijde van het oog. Licht gaat via het hoornvlies door de lens en wordt gefocust op de retina.

Accommodatie

Het veranderen van de vorm van de lens om een object in focus te brengen.

Far point

Punt waarop de lens niet verder kan accommoderen.

Near point

Punt waarop er geen verdere kracht uitgeoefend kan worden op de lens en het beeld in scherpte afneemt.

Dark focus

Accommodatie punt tussen het near en far point waarbij de spieren van de lens in ruststaat verkeren.

Lag of accomodation

Afstand tussen iemands dark focus en de afstand tot een object dat geaccommodeerd moet worden.

Iris

Gekleurd gedeelte van het oog dat een ring-vormige spier is en controleert hoeveel licht het oog binnenkomt.

Depth of field

Afstand in diepte waarbij objecten uit de omgeving duidelijk gefocust worden.

Vergence

De hoek waarmee de ogen naar binnen of buiten zijn gedraaid. Dit zorgt ervoor dat licht afkomstig van een gefixeerd object op beide foveas van de ogen vallen.

Lines of sight

Een lijn die getrokken wordt van het midden van de achterkant van het oog naar het punt in de wereld waarop je fixeert.

Dark vergence

Ruststaat waarin de spieren die vergence controleren verkeren in de afwezigheid van licht.

Myopia

Bijziendheid waarbij het oog te lang is en dit resulteert in een brandpunt dat vóór de receptoren ligt wanneer de lens ontspannen is.

Hyperopia

Verziendheid waarbij het oog te kort is en dit resulteert in een brandpunt dat achter de receptoren ligt wanneer de lens volledig geflexed wordt.

Presbyopia

Oudziendheid. Wanneer men ouder wordt, wordt de lens harder en minder vatbaar voor aanspanningen van spieren in het oog. Bijna alle mensen ontwikkelen deze vorm van verziendheid.

Astigmatisme

Onregelmatigheid in de vorm van het hoornvlies die ervoor zorgen dat licht asymmetrisch afgebogen wordt. Hierdoor zullen contouren in een bepaalde oriëntatie helder zijn, terwijl andere oriëntaties niet helder gefocust worden op de retina. Een gedeelte van het beeld zal dus altijd niet scherp zijn.

Cataract

Harde, troebele gebieden in de lens die ontstaan wanneer mensen ouder worden.

Retina

Orgaan aan de achterkant van het oog dat naast een laag receptor cellen ook twee lagen zenuwcellen bevat die zorgen voor de transformatie van een retinaal beeld naar een neuraal signaal.

Kegeltjes systeem

Fotoreceptoren die verantwoordelijk zijn voor het zien van kleur en de perceptie van details.

Staafjes systeem

Fotoreceptoren die verantwoordelijk zijn voor het detecteren van hele kleine hoeveelheden licht.

Fovea

Gele vlek. Gedeelte van de retina dat alleen kegeltjes bevat. Dit gebied is verantwoordelijk voor scherp zien.

Scotopic vision

Zicht in lage lichtniveaus.

Photopic vision

Zicht in hoge lichtniveaus.

Blinde vlek

Punt aan de nasale kant van de retina waar de vezels van de optische zenuw het oog verlaten. Dit gedeelte van het oog bevat geen receptoren.

Mach banden

Lichte en donkere banden die waargenomen worden, maar niet echt aanwezig zijn in een fysieke stimulus. Ze ontstaan door concurrerende activiteiten van retinale neuronen.

Parvocellulaire stroom

Stroom met cellen die kleine cellichamen hebben (p cellen). De cellen vuren constant in de aanwezigheid van een licht stimulus en zijn geconcentreerd rondom de fovea. Ze zijn sensitief voor kleur, hebben een lage overdrachtssnelheid, hebben een hoge spatiële resolutie maar een lage temporale resolutie.

Magnocellulaire stroom

Stroom met cellen die grote cellichamen hebben (m cellen). Ze reageren kort in reactie op licht stimuli en zijn gelijk verspreid over de retina. Ze zijn niet sensitief voor kleur, hebben een hoge overdrachtssnelheid, hebben een lage spatiële resolutie en een hoge temporale resolutie (zijn sensitief voor beweging).

Acuity

Het vermogen om details waar te kunnen nemen.

Gaze-contingent multiresolutional displays (GCMRDs)

Display waarbij alleen het gedeelte waar je naar kijkt scherp is.

Spatiotopic organisatie

Organisatie van de cellen in de cortex waarbij als een cel reageert op stimulatie van een gebied op de retina, cellen die daar dichtbij liggen reageren op stimulatie van nabije locaties op de retina.

Center-surround receptive field.

Receptieve velden die sterk reageren die licht puntjes op bepaalde locaties op de retina, en minder vuren als licht gepresenteerd wordt rondom deze locatie.

Simple cell

Cel die reageert op lijnen of staven in een bepaalde oriëntatie.

Complex cell

Cel die reageert op staafjes in een bepaalde oriëntatie, maar alleen als het staafje langs het visuele veld beweegt in een bepaalde richting.

Hypercomplex cell

Reageert net zoals complex cellen, maar niet als de stimulus te lang is.

Tilt contrast

Wanneer je naar een verticale lijnt kijkt boven een aantal gebogen lijnen, zal de verticale lijn de andere kant op lijken te buigen.

Oblique effect

Mensen zijn beter in het detecteren van horizontale of verticale lijnen dan schuine lijnen.

Dorsale stroom

Stroom die input krijgt van het magnocellulaire pad en betrokken is bij de perceptie van spatiële locatie en beweging en in de controle van acties.

Ventrale stroom

Stroom die input krijgt van zowel het parvocellulaire als het magnocellulaire pad en belangrijk is voor de perceptie van vormen, objecten en kleur.

Brightness

De intensiteit van energie die geproduceerd wordt door een lichtbron (de luminantie).

Radiometry

Het fysiek meten van licht energie waarbij de radiant intensiteit de maat is van totale energie.

Photometry

Meting waarbij licht energie bepaald wordt in termen van de efficiëntheid voor zicht.

Purkinje shift

Shift die ontstaat vanwege het verschil in piek sensitiviteit van de staafjes en de kegeltjes. Korte en lange golflengtes lijken even fel onder photopic condities maar onder scotopic condities lijken korte golflentes feller dan lange golflengtes.

Lightness

De reflectieve eigenschappen van een object die beschrijven hoe licht of donker iets lijkt op een schaal van zwart tot wit.

Lightness constancy

De lichtheid van een object blijft constant ongeacht het niveau van luminantie.

Lichtness contrast

De waargenomen lichtheid van een object wordt beïnvloed door de intensiteit van de omgeving.

Visuele hoek

Maat van de grootte van een stimulus die niet bepaald wordt door afstand: het is een maat van de grootte van het retinale beeld.

Identificatie scherpheid

De afstand waarop een persoon letters kan identificeren in relatie tot de afstand waarop iemand met normaal zicht letters kan identificeren.

Vernier scherpheid

Het kunnen discrimineren tussen onderbroken en niet onderbroken lijnen.

Resolutie scherpheid

Het kunnen onderscheiden van verschillende staafjes in een gebied met dezelfde gemiddelde intensiteit.

Dynamische scherpheid

Scherp kunnen zien wanneer er relatieve beweging bestaat tussen een object en de observeerder.

Spatiële contrast sensitiviteit

Sensitiviteit voor fluctuaties van lichte en donkere gebieden.

Critical flicker frequency, CFF

De hoogste frequentie waarop een knipperend licht waargenomen kan worden.

Masking

De perceptie van een afbeelding (masker) kan de perceptie van een andere (target) verstoren wanneer beide plaatjes spatieel en temporaal dichtbij elkaar in de retina worden aangeboden.

Spectrale kleuren

Pure kleuren die compleet verzadigd zijn.

Niet-spectrale kleuren

Mengingen van licht met verschillende golflengtes. Ze zijn niet compleet verzadigd.

Subtractieve kleur menging

Het mengen van pigmenten waarbij de kleur die je waarneemt bepaald wordt door de golflengtes die niet worden geabsorbeerd door de pigmenten.

Additieve kleur menging

Het mengen van licht. Hierbij worden geen golflengtes geabsorbeerd, maar worden ze bij elkaar opgeteld.

Kleur cirkel

Kleur systeem die de dimensies van tint en verzadiging beschrijft.

Trichromatische kleur theorie

Theorie die beschrijft dat de relatieve activiteit van de drie verschillende fotoreceptoren bepaalt welke kleur iemand waarneemt.

Dichromatisch zicht

Soort kleurblindheid waarbij twee verschillende kleuren er hetzelfde uit zien. Een type fotopigment ontbreekt vaak.

Deuteranopia

Kleurblindheid waar bij het groene kegeltjes systeem niet goed werkt. Mensen hebben moeite met het discrimineren tussen rood en groen.

Opponente verwerkingstheorie

De initiële codering van kleur verloopt trichromatisch en deze kleuren worden verwerkt in opponente neurale paden, waarbij blauw aan geel gekoppeld is en rood aan groen.

Principe van nabijheid

Gestalt principe waarbij elementen die dichtbij elkaar liggen, waargenomen worden als groep.

Principe van gelijkheid

Gestalt principe waarbij elementen die op elkaar lijken, waargenomen worden als groep.

Principe van closure

Gestalt principe waarbij onderbroken lijnen waargenomen worden als complete vormen.

Principe van continuïteit

Gestalt principe waarbij punten die verbonden lijken te zijn in een lijn, waargenomen worden als groep.

Principe van common fate

Gestalt principe waarbij elementen die in dezelfde richting op dezelfde snelheid bewegen, waargenomen worden als groep.

Proprioceptie

Het vermogen om te voelen wat je spieren aan het doen zijn en waar je ledematen zich bevinden.

Accommodatie

Automatische aanpassing van de lens om een beeld gefocust te houden op de retina.

Vergence

Hoeveelheid waarin de ogen naar binnen of buiten zijn gedraaid om een object gefocust te houden.

Pictorial cues

Aanwijzigen die schilders gebruiken om diepte weer te geven in hun schilderijen.

Interpositie

Aanwijzing voor diepte gebaseerd op het feit dat objecten die dichterbij zijn het zicht op verder weg gelegen objecten gedeeltelijk zullen blokkeren.

Bekende grootte

Een object heeft een bekende grootte door eerdere ervaring met het object. Je weet bijv. hoe groot een kopje is.

Retinale grootte

Grootte van de retina die ingenomen wordt door de beeld van een object. Dit is afhankelijk van de visuele hoek.

Aerial perspectief

Aanwijzing voor diepte gebaseerd op de interferentie in een beeld dat veroorzaakt wordt door deeltjes in de lucht. Objecten die verder weg zijn worden blauwer en minder scherp waargenomen.

Lineair perspectief

Aanwijzing voor diepte die gebruik maakt van het feit dat lijnen die in het echt parallel zijn, in de diepte lijken samen te komen in een punt.

Motion parallax

Aanwijzing voor diepte tijdens beweging. Objecten in de voorgrond lijken achteruit te bewegen en objecten in de achtergrond lijken vooruit te bewegen. Objecten dichtbij lijken sneller te bewegen dan objecten verder weg.

Optical flow

Aanwijzing voor diepte tijdens beweging. De beweging van objecten wanneer je recht vooruit kijkt. Dit heeft informatie over hoe snel je beweegt en naar welke richting je beweegt.

Binoculaire dispariteit

Aanwijzing voor diepte die voortkomt uit het feit dat elke ook net een ander beeld van de wereld ontvangt, vanwege de verschillende locaties van de ogen.

Horopter

Een denkbeeldige vlakte waar een object zich bevind. Het beeld van het object valt op dezelfde locatie van beide retina’s.

Niet-gekruiste dispariteit

Objecten die verder weg liggen dan het punt van fixatie

Gekruiste dispariteit

Objecten die dichter bij liggen dan het punt van fixatie.

Grootte en vorm constantheid

Objecten worden waargenomen als het hebben van een constante grootte en vorm, onafhankelijk van de grootte en vorm van het retinale beeld

Smooth-pursuit beweging

Wanneer een object beweegt, kunnen we het volgen door onze ogen te bewegen. Het retinale beeld blijft dan stil staan, maar toch nemen we beweging waar door het oog-hoofd bewegingssysteem.

Corollary discharge

Een kopie van het motor signaal dat naar de ogen wordt gestuurd, wordt ook naar de hersenen gestuurd. Zo kunnen oogbewegingen afgetrokken worden van de beweging van het beeld van de retina om te bepalen of er echt beweging waargenomen wordt.

Bewegingscontrast

Effect van bewegingsillusie dat ontstaat wanneer het test object en het object dat de bewegingsillusie veroorzaakt dichtbij elkaar liggen.

Geïnduceerde beweging

Effect van bewegingsillusie die ontstaat wanneer het test object en het object dat de bewegingsillusie veroorzaakt van elkaar af liggen.

Apparent motion

Sprongen van de retinale afbeelding die de perceptie van geleidelijke beweging produceren.

Frequentie

De hoeveelheid cyclussen die in een geluidsgolf in 1 seconden voorkomen. Dit wordt uitgedrukt in Hertz (Hz).

Periode

De duur van een enkele cyclus van een geluidsgolf.

Golflengte

De afstand tussen twee pieken in een geluidsgolf.

Amplitude

De amplitude van een geluidsgolf geeft de druk of intensiteit van een geluid aan. Hoe hoger de amplitude, hoe harder geluiden worden waargenomen.

Pure of zuivere toon

Verandering in luchtdruk die een perfecte sinusgolf aannemen.

Fourier analyse

Procedure waarin een complexe toon opgedeeld wordt in zuivere tonen.

Periodieke golf

Een golf dat zichzelf herhaalt.

White noise

Geluid dat als masker gebruikt kan worden en in gelijke intensiteit alle frequenties bevat.

Wideband noise

Geluid dat alle frequenties van het hoorbare spectrum bevat.

Narrowband noise

Geluid met een beperkte hoeveelheid frequenties.

Pinna

Oorschelp. Buitenste gedeelte van het oor dat geluiden versterkt of verzwakt (vooral op hoge frequenties) en een belangrijke rol speelt in het lokaliseren van geluid. Het leidt geluiden naar het gehoorkanaal.

Auditory canal

Gehoorkanaal. Beschermt het midden en binnenoor. Versterkt geluiden tussen de 3–5 KHz en leidt het geluid naar de trommelvlies

Tympanic membrane

Trommelvlies. Vibreert wanneer het geraakt wordt door geluidsdrukgolven. Het vormt een scheiding tussen het buiten en midden oor.

Middenoor

Brengt vibraties naar diepere structuren van het auditieve systeem, van het trommelvlies naar het ovale window. Transmissie tussen deze membranen verloopt via de ossicles.

Ossicles

Gehoorbeentjes. De Malleus (hamer), incus (aanbeeld) en stapes (stijgbeugel). Beentjes die de vibraties van het trommelvlies versterken en overbrengen naar het ovale window.

Eustachian tube

Kanaal dat het middenoor verbindt met de keel. Het zorgt ervoor dat de luchtdruk in het middenoor constant blijft.

Acoustic reflex

Samentrekking van spiertjes in het oor in reactie op een hard geluid. Dit zorgt ervoor dat het trommelvlies en de gehoorbeentjes moeilijk kunnen bewegen en beschermt het binnenoor tegen schadelijke geluiden.

Cochlea

Slakkenhuis. Met vloeistof gevulde holte die de auditieve sensorische receptoren bevat. Het bestaat uit drie kanalen: het vestibulair, cochleair en tympanisch kanaal.

Basilair membraan

Membraan dat het cochleair en tympanisch kanaal scheidt. Het bevat de haarcellen.

Binnenste haarcellen

Leveren gedetailleerde informatie over auditieve stimuli.

Buitenste haarcellen

Leveren feedback, waardoor de sensitiviteit van de binnenste haarcellen voor bepaalde geluidsfrequenties vergroot kan worden.

Otoacoustische emmissie

Geluidsgolven die door het basilair membraan zelf worden veroorzaakt.

Tonotopische codering

Neuronen die sensitief zijn voor vergelijkbare frequenties zijn dichtbij elkaar georganiseerd.

Adaptatie

Bij een langdurige aanbieding van een auditief signaal, zal de neurale reactie hierop op den duur afnemen.

Two-tone suppressie

Waarbij de activiteit van een auditieve neuron in response op een toon afneemt door de aanwezigheid van een tweede toon.

Interaural tijdsverschil

Tijdsverschil tussen de signalen naar de twee oren.

Interaural intensiteitverschil

Intensiteitverschil in de signalen tussen de twee oren.

Loudness

Psychologische dimensie van geluid dat gecorreleerd is met de fysieke dimensie van intensiteit.

Sone

De waargenomen hardheid van een 1000 Hz stimulus met een intensiteit van 40 dB. Wordt gebruikt om de relatieve hardheid van geluiden in verschillende contexten te beschrijven.

Equal-loudness contour

Grafiek die aangeeft dat de luidheid van een toon beïnvloed wordt door frequentie.

Temporal summation

Waargenomen luidheid hangt af van hoe lang een toon wordt aangeboden. Langere tonen worden luider waargenomen als kortere tonen.

Pitch

Toonhoogte. Kwalitatief attribuut dat vooral bepaald wordt door de frequentie van een stimulus.

Frequentie theorie

Theorie die suggereert dat het basilair membraan vibreert met dezelfde frequentie als de auditieve stimulus. Deze frequentie van het vibreren van het basilair membraan wordt omgezet naar een patroon van neuraal vuren met dezelfde frequentie.

Plaats theorie

Theorie die suggereert dat tonen met verschillende frequenties verplaatsende geluidsgolven produceren die een maximaal effect hebben op een bepaald gebied van het basilair membraan. De frequentie van een toon heeft dus een effect op één bepaalde plaats op het basiliar membraan.

Timbre

Kwalitatief aspect van auditieve perceptie waarbij tonen met dezelfde luidheid en toonhoogte verschillend waargenomen worden. Dit komt door de verschillende resonerende eigenschappen van instrumenten.

Foneem

Kleinste spraak deeltje dat de betekenis van een woord veranderd als het gemanipuleerd wordt.

Categorische perceptie

Perceptie waarbij de fysieke verschillen tussen stimuli niet gehoord worden; stimuli worden strikt in een categorie geplaatst: óf da óf ta.

Gemaskeerde drempelwaarde

Drempelwaarde waarboven een signaal gedetecteerd wordt relatief aan een hoeveelheid achtergrondruis.

Absolute drempelwaarde

Drempelwaarde waarboven een signaal gedetecteerd wordt als er geen achtergrondruis aanwezig is.

Likelihood alarm

Een alarm die waarschuwt voor een bedreigende situatie. Het signaal klinkt anders afhankelijk van hoe waarschijnlijk de situatie is.

Intelligible speech

Begrijpbare spraak

Articulatie index

Schaal om te bepalen hoe begrijpbaar spraak is, wanneer het omgeven wordt door achtergrondruis. Een articulatie index van 0.0 betekend dat spraak niet begrijpbaar is en 1.0 betekend dat het perfect begrijpbaar is.

Selectieve aandacht

Het vermogen om te kunnen focussen op een bron van informatie en andere bronnen te negeren.

Verdeelde aandacht

Het vermogen om meerdere dingen tegelijkertijd te doen.

Mental effort

Hoeveel aandacht besteed moet worden om een bepaalde taak uit te voeren.

Executieve controle

Strategieën die een persoon gebruikt in verschillende taken om de informatiestroom en prestatie op een taak te controleren.

Mentale werkbelasting

Een schatting van de cognitieve eisen van een operator tijdens het uitvoeren van een taak.

Bottleneck modellen

Model van aandacht waarbij een bepaalde stadium in een informatie verwerkingssequentie wordt gespecificeerd waarin de hoeveelheid informatie waarop we ons kunnen focussen gelimiteerd is.

Resource modellen

Model van aandacht waarbij aandacht wordt gezien als resource met een gelimiteerde capaciteit die toegewezen kan worden aan een of meer taken tegelijkertijd.

Executieve controle modellen

Model die afname in prestatie toeschrijft aan het coördineren en controleren van verschillende aspecten van de informatie verwerking.

Filter model

Vroege selectie model van Broadbent (1958) waarbij stimuli één voor één een centraal verwerkingskaneel binnen komen om geïdentificeerd te worden. Irrelevante of ongewenste informatie wordt voor dit identificatiestadium uitgefiltreerd.

Cocktail party fenomeen

Het vermogen om selectief aandacht te besteden aan een auditieve boodschap terwijl men niet of weinig bewust is van andere boodschappen waar de aandacht niet op is gericht.

Filter-attenuation theorie

Aanpassing op het filter model, waarbij de vroege filter het signaal van een irrelevante boodschap afzwakt i.p.v. volledig blokkeert.

Late selectie model

Model waarbij alle informatie het identificatiestadium bereikt, maar hierna vervalt de informatie waar geen aandacht op wordt gericht.

‘Load’ theorie

Theorie die stelt dat of de selectie van informatie vroeg of laat plaatsvindt afhangt van de perceptuele lading die hoog of laag kan zijn. Wanneer de perceptuele lading hoog is, verschuift de selectie naar een vroeg stadium in het proces en worden irrelevante stimuli niet geïdentificeerd. Wanneer de perceptuele lading laag is, verschuift de selectie naar een later stadium in de verwerkingssequentie.

Unitary-resource model

Model van aandacht waarbij aandacht een beperkte capaciteitsbron heeft die toegepast kan worden op verschillende processen en taken. Het uitvoeren van verschillende taken tegelijkertijd is niet moeilijk tenzij de capaciteit overschreden wordt.

Multiple-resource theorie

Theorie die stelt dat er niet een bron van aandacht bestaat. Verschillende cognitieve subsystemen hebben elk hun gelimiteerde bron van aandacht. Wanneer twee taken verschillende bronnen van aandacht vragen, kunnen zij efficiënt samen uitgevoerd worden. Verandering van de moeilijkheid van een taak zal de prestatie op de andere taak dan niet beïnvloeden. Prestatie op meerdere taken is dus beter als de taak dimensies elkaar niet overlappen.

Executive-process interactive control (EPIC) theorie

Theorie die zegt dat afname in de prestatie op meerdere taken ontstaat door strategieën die mensen gebruiken om verschillende taken op verschillende manieren uit te voeren. Er bestaat geen limiet in de capaciteit van centrale, cognitieve processen.

Change blindness

Het onvermogen van mensen om grote verschillen te detecteren in een visuele scene.

Coverte oriëntatie

Het richten van de aandacht op een locatie die verschillend is van de locatie naar waar iemand kijkt.

Overte oriëntatie

Aandacht die wordt gericht op dezelfde locatie als waar iemand naar kijkt.

Endogene oriëntatie van aandacht

Vrijwillige verschuiving van de aandacht.

Exogene oriëntatie van aandacht

Onvrijwillige verschuiving van de aandacht.

Inhibition of return

Wanneer aandacht verschuift van een locatie waar het exogeen op was gericht, is er een neiging om niet terug te keren naar deze locatie.

Performance-operating characteristic POC curve

Curve die aangeeft hoeveel een dubbel-taak prestatie verschilt van de prestatie op de taken als ze alleen worden uitgevoerd.

Independence point P

Punt op de POC curve die prestatie aangeeft wanneer er geen aandachtslimitaties bestaan wanneer de twee taken samen worden uitgevoerd.

Prestatie efficiëntie

De afstand tussen de POC curve en het independence punt. Dit geeft aan hoe efficiënt de taken samen uitgevoerd kunnen worden. Hoe dichter de POC curve bij P ligt, hoe efficiënter de prestatie.

Cost of concurrence

Verschil in prestatie op een taak wanneer de taak alleen wordt uitgevoerd of als dubbel-taak, wanneer alle aandacht wel op die ene taak is gefocust.

Yerkes-Dodson wet

Wet die de omgekeerde U-vormige relatie beschrijft tussen aandacht en arousal met een betere prestatie op een hoger niveau van arousal voor simpele dan voor complexe taken.

Perceptuele vernauwing

De beperking van aandacht die ontstaat onder hoge niveaus van arousal.

Viligance

Aangehouden aandacht: alertheid.

Viligance taak

Taak die detectie vereist van relatief onregelmatige signalen die zich onverwacht voordoen.

Werklast

De totale hoeveelheid werk die iemand moet uitvoeren over een bepaalde hoeveelheid tijd.

Mentale werklast

Hoeveelheid mentaal werk of moeite iemand moet doen om een taak binnen een bepaalde tijd uit te voeren.

Intrusieve technieken

Technieken die een operator belemmeren in het uitvoeren van zijn primaire taak.

Primaire taak metingen

Meting van de mentale werklast van een taak door het direct onderzoeken van de prestatie van een operator of het gehele systeem.

Secundaire taak metingen

Meting van de mentale werklast die gebruik maakt van duale taken. Werklast wordt bepaald in hoeverre de prestatie op een primaire of secundaire taak achteruitgaat in een duale taak dan wanneer de taak alleen uitgevoerd zou worden.

‘Loading task’ paradigma

Operatoren moeten hun prestatie op een secundaire taak zo hoog mogelijk houden, zelfs als de primaire taak hieronder lijdt. De prestatie gaat sneller achteruit bij moeilijkere dan bij makkelijke primaire taken.

‘Subsidiary task’ paradigma

Operators moeten hun prestatie op de primaire taak zo hoog mogelijk houden, zelfs als de secundaire taak hieronder lijdt. Verschillen in moeilijkheid van de primaire taak zullen als gevolg verschillende verminderingen hebben in prestatie op de secundaire taak.

Pupillometrie

Meting van de diameter van de pupil. Met een verhoogde werkdruk verwijdt de pupil.

P300

Positieve piek in een ERP signaal die 300ms na een gebeurtenis ontstaat en de hoeveelheid cognitieve verwerking van de stimulus reflecteert.

Subjectieve meettechnieken

Technieken die werklast meten door operatoren zelf te laten oordelen over hun taken.

Protocol

Verbaal rapport waarin beschreven staat welke stappen iemand heeft genomen om een probleem op te lossen.

Mental problem space

Mentale ruimte die door een probleemoplosser wordt geconstrueerd uit zijn begrip van een probleem. Het bevat o.a. relevante feiten en relaties die belangrijk zijn voor een taak. Al het probleem oplossen vindt plaats in deze ruimte.

Forward chaining

Strategie om een probleem op te lossen waarbij men begint bij het begin. Alle mogelijke acties worden geëvalueerd en de beste wordt geselecteerd en uitgevoerd. Feedback verteld wanneer een actie goed of slecht is. Dit proces wordt herhaald tot een oplossing is bereikt.

Backward chaining

Het omgekeerde proces van forward chaining. Men begint met het doel en probeert een oplossingspad te construeren terug naar de beginstaat.

Operator subgoaling

Strategie om een probleem op te lossen waarbij een actie wordt geselecteerd, zonder te bepalen of deze positief of negatief is voor de huidige staat. Wanneer een actie negatief is, wordt een subdoel gevormd waarin de probleemoplosser probeert te bepalen hoe hij de huidige staat moet veranderen zodat een gewenste actie ontstaat.

Heuristiek

Duimregel die de waarschijnlijkheid van het vinden van een juiste oplossing vergroot. Het zorgt ervoor dat complexe situaties handelbaar worden, maar dit gaat wel ten koste aan een verhoogd risico op fouten.

Hill-climbing

Heuristiek waarbij een probleemoplosser evalueert of het doel dichterbij komt bij elke mogelijke actie.

Means-end analyse

Heuristiek vergelijkbaar met ‘hill-climbing’. Verschil is dat de actie die nodig is om het doel te bereiken zichtbaar is. Het is gebaseerd op het bepalen van het verschil tussen de huidige staat en de doelstaat en om dit verschil te proberen te verkleinen.

Analogie

Heuristiek waarbij een nieuw probleem wordt vergeleken met een vergelijkbaar bekend probleem waarvan bekend is hoe je tot een oplossing komt.

Redeneren

Het proces dat nodig is om conclusies te trekken. Nodig voor elke vorm van cognitie.

Deductie

Redenering waarbij een conclusie volgt uit een aantal algemene aannames over het probleem.

Inductie

Redenering waarbij een conclusie wordt getrokken uit bepaalde condities of feiten die relevant zijn aan het probleem.

Abductie

Redenering waarbij een nieuwe hypothese wordt gegenereerd om een patroon van observaties het beste te beschrijven.

Syllogisme

Een aantal stellingen waaruit een gevolg getrokken kan worden.

Conditioneel redeneren

Vorm van deductief redeneren waarbij een conclusie getrokken kan worden wanneer een conditie van een systeem is gegeven. Soort ‘als…dan’ redenatie.

Affirmatie / Modus Ponens

Syllogisme waarbij: Als A is B en A is waar, dan is B ook waar.

Ontkenning / Modus Tollens

Syllogisme waarbij: Als A is B en B is niet waar, dan is A ook niet waar.

Confirmation Bias

Bias waarbij mensen geneigd zijn om naar bevestigende informatie i.p.v. ontkrachtende informatie te zoeken.

Categorisch redeneren

Vorm van deductief redeneren waarbij gebruikt wordt van categorieën zoals: sommige, alle, geen etc.

Atmosfeer hypothese

Stellingen in een syllogisme creëren een bepaalde atmosfeer en mensen neigen conclusies te accepteren die consistent zijn met deze atmosfeer.

Concept

Abstractie van regels en relaties die het gedrag beschrijven van bepaalde objecten.

Typicallity effect

Classificatie oordelen worden sneller en accurater gemaakt wanneer een object typischer is voor een bepaalde categorie. Een roodborstje is bijvoorbeeld een meer typische vogel dan een pinguïn.

Representativiteitheuristiek

Heuristiek waarbij objecten aan een categorie worden toegeschreven op basis van hoe typisch ze lijken te behoren tot die bepaalde categorie.

Prototype

Het meest ideale of typische lid van een categorie.

Normatief model

Model die beschrijft hoe men rationele beslissingen maakt onder ideale omstandigheden. Het beschrijft hoe mensen de best mogelijke beslissingen kunnen maken.

Descriptief model

Model die beschrijft hoe mensen echt beslissingen maken door af te wijken van de normatieve rationaliteit. Hier valt onder hoe mensen cognitieve limieten overwinnen en hoe ze gebiased zijn door contexten.

Utility

Hoeveel een bepaalde uitkomst van een keuze waard is voor de besluitenmaker.

Verwachte utility

De gemiddelde hoeveelheid die een besluitenmaker zou winnen voor een bepaalde beslissing of gok.

Axioms

Fundamentele gedragsregels die gebruikt worden om complex besluitgedrag te deduceren.

Transitiviteit

Axiom waarbij als je A boven B verkiest en B boven C verkiest, je ook A boven C zou moeten verkiezen.

Dominantie

Axiom waarbij als A altijd op zijn minst een net zo wenselijke uitkomst heeft als B, dan zou je altijd A moeten kiezen.

Schending van Transitiviteit

Resultaat van een vergelijking tussen verschillende kenmerken van alternatieve keuzes.

Framing

Keuzegedrag zal veranderen wanneer de context waarin een keuze wordt gemaakt veranderd, zelfs als de context de verwachte utiliteiten van de keuzes niet veranderd.

Stabiliteit van voorkeur

Als A in een situatie verkozen wordt boven B, dan zou dit in alle andere situaties ook zo moeten zijn.

Begrensde rationaliteit

Een besluitenmaker baseert zijn besluiten op een gesimplificeerd model van de wereld.

Satisficing

Manier om beslissingen te maken waarbij je alleen denkt aan de kenmerken waar je het meeste om geeft.

Elimination-by-aspect

Heuristiek waarbij de hoeveelheid kenmerken die geëvalueerd worden afneemt door alleen te kijken naar die kenmerken die persoonlijk het meest belangrijk zijn.

Availibility

Heuristiek waarbij gebeurtenissen die gemakkelijk uit het geheugen gehaald kunnen worden beoordeeld worden als meer waarschijnlijk dan gebeurtenissen die minder makkelijk uit het geheugen worden opgehaald.

Gambler’s fallacy

Onafhankelijke gebeurtenissen niet als onafhankelijk waarnemen.

Anchoring

De neiging om conservatief te zijn in het aanpassen van waarschijnlijkheidschattingen.

Law of large numbers

Hoe meer data je verzameld, hoe accurater de schattingen van populatie kenmerken zullen zijn.

Framing effect

Het presenteren van een probleem op een manier kan leiden tot een andere beslissing dan wanneer je het presenteert op een andere manier.

Besluit analyse

Techniek waarbij complexe problemen worden gestructureerd door ze op te delen in simpelere componenten.

Response selectie

Hoe snel en accuraat iemand kan bepalen welk response hij op een stimulus moet maken.

Simpele reactietaak

Taak waarbij een enkele response gemaakt moet worden op een stimulus.

Keuze reactietaak

Taak waarbij een keuze gemaakt moet worden uit verschillende responsen op een stimuli.

Hick-Hyman wet

Wet die aangeeft dat de reactie tijd bij een keuze reactietaak lineair in verhouding staat tot de hoeveelheid informatie die overgebracht wordt.

Stimulus-response (S-R) compatibiliteit

Responsen zijn sneller en accurate voor stimuli en responsen die natuurlijk met elkaar overeenkomen. Dit wordt toegeschreven aan cognitieve representaties van codes gebaseerd op de spatiële locaties van de stimuli en de response sets.

Simon effect

Reactie tijd is meestal sneller en accurater wanneer een stimulus aangeboden wordt in dezelfde relatieve locatie als de response, zelfs als de locatie van de stimulus irrelevant is aan de taak.

Theory of Event Coding

Theorie die zegt dat codes voor stimuli en responsen hetzelfde cognitieve systeem delen als perceptie, aandacht en actie.

Blindheid voor responsecompatibele stimuli

Mensen identificeren minder snel een kort gepresenteerde stimulus die eigenschappen bevat die compatibel zijn met een voorbereide response.

Stimulus-central processing-response (S-C-R) compatibiliteit

Compatibiliteit wordt geobserveerd in hoeverre een stimuli en response overeenkomen met de kenmerken van een mental model. Dit mentale model zijn de ‘mediating’ processen van een operator.

Ideomotorische feedback

Feedback die je krijgt door de sensaties die voortkomen uit acties.

Eriksen flanker effect

Effect waarbij flankers de response op een target beïnvloeden.

Duale taak paradigma

Taak waarbij twee stimuli snel achterelkaar aangeboden worden en elke stimulus om een andere response vraagt.

Psychological refratory period (PRP) effect

Hoe meer tijd tussen de aanbieding van twee stimuli zit, hoe korter de reactietijd op de tweede stimuli. Dit gaat door totdat het de RT bereikt van een stimulus die alleen wordt aangeboden.

Backward cross-talk effect

Effect waarbij de prestatie op de eerste taak beïnvloed wordt door variabelen die gerelateerd zijn aan de response selectie voor de tweede taak.

Grip patronen

Beweging van de ledematen en verplaatsing van de vingers om een object vast te grijpen of te manipuleren.

Populatie stereotype

Meest natuurlijke relatie tussen een bedieningspaneel en een visuele indicator. Dit is dus wat mensen verwachten dat er zal gebeuren als je bijvoorbeeld aan een knop draait.

Warrick’s principe

Wanneer een bedieningsknop zich aan een kant van het display bevind, zou een wijzer in dezelfde richting moeten bewegen als de kant van de bedieningsknop het dichtste bij het display (zie p. 361).

Scale-side principe

Een indicator wordt verwacht in dezelfde richting te bewegen als de kant van de bedieningsknop naast de schaal van het display.

Omgevingsergonomie

Studie naar human factors in relatie to de fysieke omgeving.

Fotometrie

Het meten van de effectieve licht intensiteit.

Illuminantie

De hoeveelheid licht die valt op een oppervlakte.

Luminantie

De hoeveelheid licht die gegenereerd wordt door een oppervlakte.

Kleur-rendering

De nauwkeurigheid van kleur perceptie

Daylighting

Het gebruik van natuurlijk licht als verlichting in gebouwen.

Incandescent licht

Gloeilamp. Licht dat geproduceerd wordt door een stroom die door een wolframe gloeidraad gaat in een glazen bol.

Fluorescente lampen

Gasontlading lampen. Licht dat flickert op een hoge frequentie.

Glare

Verblinding. Licht met een hoge intensiteit die voor ongemak kan zorgen voor de perceptie van objecten met een lagere intensiteit.

Offending zone

Gebied waarin licht van een bron via het werkoppervlak het oog in zal reflecteren.

Specular reclectie

Spiegelende reflectie waardoor afbeeldingen van objecten worden geproduceerd op het oppervlak waarnaar gekeken wordt.

Veiling reflectie

‘Sluier’ reflectie, waarbij het contrast compleet wordt verminderd over gedeelten van het oppervlak waarnaar gekeken wordt.

Disability glare

Afname in het contrast van de verschillende dingen die afgebeeld worden door het verhogen van de luminantie van zowel de display achtergrond als de dingen die afgebeeld worden. Wordt meestal veroorzaakt door een lichtbron dichtbij het gezichtsveld.

Discomfort glare

Verblinding die voor ongemak zorgt wanneer voor een lange tijd naar een werkoppervlak wordt gekeken.

Visual comfort probability (VCP) methode

Meet de hoeveelheid discomfort glare door de richting, luminantie hoek van de ‘glare bron’ en de achtergrond luminantie in acht te houden. Wordt gedefinieerd als het percentage mensen die het niveau van directe glare in de omgeving acceptabel vinden.

Lawaai

Ongewenste achtergrondgeluid dat irrelevant is aan de taak die iemand probeert uit te voeren.

Lawaai drempel

Maximum intensiteit van lawaai van verschillende frequenties in verschillende omgevingen dat spraak niet belemmerd of anderszins verstorend is.

Balanced noise criterion (NCB) curve

Curven die corresponderen naar verschillende omgevingen en aangeven hoe hoog de intensiteit van een geluid in een bepaalde omgeving mag zijn om niet verstorend te zijn.

Threshold shift

Verschuiving in de drempelwaarde dat een permanente achteruitgang betekent in auditieve sensitiviteit.

Hand-arm vibratie syndroom (HAVS)

Syndroom dat kan ontstaan na het lange termijn gebruik van vibrerende gereedschap. Het ontstaat door structurele beschadiging aan bloedvaten en zenuwen en wordt gekarakteriseerd door gevoelloosheid en tinteling in de hand of vinger.

Comfort zone

Gebied van temperaturen en luchtvochtigheidwaardes die mensen acceptabel vinden gegeven de beperkingen die opgelegd worden door de taken die worden uitgevoerd, hun kleding, luchtcirculatie etc.

Sick building syndrome

Syndroom dat gerelateerd wordt aan de slechte luchtkwaliteit in een gebouw, waarbij vele mensen in het gebouw allerlei symptomen zoals ademhalingsproblemen, hoofdpijn en oogirritaties krijgen.

Stress

Fysiologische en psychologische reactie op onaangename of ongebruikelijke situaties, genaamd stressoren.

General adaptation syndroom

Verschillende stadia van de fysiologische reactie op stress. Eerst komt de alarm reactie, wat de eerste reactie van het lichaam is op een stressor; adrenaline wordt afgescheiden in het bloed. Hierna komt het resistentie stadium, waarin geen adrenaline meer wordt uitgescheiden en het lichaam probeert te adapteren aan de stressor. Als laatste komt het uitputtingsstadium, waarin bronnen zijn uitgeput en weefsel begint af te breken. Symptomen zijn opgezette adrenaline klieren, een verschrompelde zwezerik klier en maagzweren.

Hypervigilance

Staat van paniek waarbij de geheugenspanne is gereduceerd en het denken zeer simplistisch wordt.

Cyclische stressoren

Stressoren die ontstaan wanneer ritmes, zoals het circadiane ritme, worden verstoord.

Beroepsmatige stress

Stress die geassocieerd wordt met iemands beroep.

Loterij 1

Loterij 2

Uitkomst

Waarschijnlijkheid

Uitkomst

Waarschijnlijkheid

Wint € 100,-

0.01

Wint € 1000,-

0.001

Wint € 15,-

0.10

Wint € 5,-

0.10

Verliest € 1,-

0.89

Verliest € 2,-

0.899