Wat is het juridische verschil tussen curatele, bewind en mentorschap? - Chapter 1.8 - Personen & Familierecht en Erfrecht in een notendop - Ter Haar & Kolkman - 10e druk

Sommige mensen zijn niet in staat om alles voor zichzelf te beslissen. Voor deze mensen zijn er juridisch drie mogelijkheden om anderen voor hen te laten beslissen: curatele, bewind en mentorschap.

Wat is curatele?

Je kunt onder curatele worden gesteld wanneer je tijdelijk of duurzaam je belangen niet behoorlijk waarneemt of je veiligheid of die van anderen in gevaar brengt, als gevolg van je geestelijke of lichamelijke toestand, dan wel vanwege drank- of drugsmisbruik (art. 1:378 lid 1a BW). De regels hiervoor zijn te vinden in titel 16 van boek 1 BW. Als iemand onder curatele wordt gesteld, wordt hij handelingsonbekwaam verklaard. Dat betekent dat zijn rechtshandelingen vernietigbaar zijn (art. 3:32 lid 2 BW). De curator kan de persoon die onder curatele staat, vertegenwoordigen in geval van rechtshandelingen. Derden worden verwacht te weten dat de persoon handelingsonbekwaam is, omdat de ondercuratelestelling moet worden gepubliceerd in de Staatscourant en er een aantekening moet worden gemaakt in het curatelenregister.

Op de curatele zijn de voorschriften omtrent het bewind van de voogd van overeenkomstige toepassing, zie art. 1:385 lid 1 en art. 1:386 lid 1 BW. Bij het uitoefenen van het bewind is de curator dus onder toezicht van de kantonrechter geplaatst.

Wat is bewind?

In titel 19 van boek 1 BW is het meerderjarigheidsbewind geregeld. Dit bewind kan worden ingesteld door de kantonrechter wanneer een meerderjarige tijdelijk of duurzaam niet in staat is ten volle zijn vermogensrechtelijke belangen waar te nemen als gevolg van lichamelijke of geestelijke toestand.  Het is ook mogelijk bewind in te stellen wanneer het onvermogen wordt veroorzaakt door verkwisting of het hebben van problematische schulden (art. 1:431 BW). Er kunnen één of meer bewindvoerders worden aangesteld die verantwoordelijk zijn voor het vermogen en de goederen van de onder bewind gestelde. De onder bewind gestelde wordt echter niet handelingsonbekwaam. De bewindvoerder heeft voor handelingen die in het nadeel van de onder bewind gestelde kunnen zijn een machtiging van de kantonrechter nodig (art. 1:441 BW). Zo kunnen erfenissen alleen beneficiair aanvaard worden. Aan een derde kan het bewind niet worden tegengeworpen, indien hij niet op de hoogte was van het bewind en ook niet van het bewind op de hoogte behoorde te zijn (art. 1:439 BW). Dit is een belangrijk verschil tussen het meerderjarigheidsbewind en de onder curatele stelling.

Wat wordt verstaan onder mentorschap?

Een mentorschap kan ook worden ingesteld. Dit betreft een verantwoordelijkheid van niet-vermogensrechtelijke aard (bijvoorbeeld verzorging, begeleiding e.d.)(art. 1:450 BW). Tijdens het mentorschap is de mentor bevoegd om rechtshandelingen uit te voeren voor de persoon. De persoon zelf is niet bevoegd om deze rechtshandelingen te verrichten (art. 1: 453 BW). Het mentorschap kan naast het meerderjarigheidsbewind worden ingesteld.

Welke recente ontwikkelingen zijn er op de bovenstaande gebieden?

De regelingen van curatele, meerderjarigenbewind en mentorschap zijn sinds 1 januari 2014 gewijzigd. De wet beoogt beter te waarborgen dat de maatregel passend is en dat waar mogelijk de zelfredzaamheid van de persoon wordt bevorderd. Betrokkenheid van nabije personen in de sociale leefomgeving wordt bevorderd, en daarnaast is meer aansluiting gezocht bij de praktijk en zijn regelingen gestroomlijnd en afgebakend.

Verder gelden sinds 1 april 2014 verschillende kwaliteitseisen waaraan professionele bewindvoerders, curatoren, en mentoren moeten voldoen. Het is een persoon die de belangen waarneemt ten behoeve van drie of meer personen buiten zijn naaste familiekring. Deze eisen zijn nader uitgewerkt in het Besluit kwaliteitseisen curatoren, beschermingsbewindvoerders en mentoren.

Wat is het levenstestament?

In de praktijk gebruikt men steeds vaker een zogenaamd levenstestament. Dit is eigenlijk geen testament, maar een volmacht of opdracht. Een persoon kan, zolang hij in staat is zijn wil zelf te verklaren, iemand machtigen om zijn vermogensrechtelijke of andere belangen waar te nemen wanneer hij daar zelf niet meer toe in staat is. Een voordeel is dat de volmachtgever zelf in de hand heeft wie hem gaat vertegenwoordigen en hoe ver zijn machtiging precies strekt. Hiermee wordt voorkomen dat de kantonrechter zich ermee gaat bemoeien, wat ook een nadeel kan zijn. De bij het levenstestament benoemde gemachtigde is namelijk niet onderworpen aan het toezicht van de kantonrechter.