Werkbladmodelleren is het proces van het invoeren van inputs en besluitvariabelen in een werkblad, bijvoorbeeld in Excel, om deze vervolgens aan elkaar te relateren door middel van formules om zo de output te verkrijgen. Door verschillende inputs en besluitvariabelen te combineren kom je tot de output. Vaak wordt eerst een model gemaakt dat moeilijk te lezen is. Daarna wordt het model dan stapsgewijs leesbaar gemaakt voor anderen. Een model wordt bijvoorbeeld leesbaarder door een duidelijke, logische lay-out.

Wat zijn de basis principes van werkbladmodelleren?

Bij de meeste rekenkundige modellen gaat het over input, besluitvariabelen en output. Dit is ook het geval bij werkbladmodellen. In het model hebben de inputs vaste waarden. Dit zijn de numerieke waarden die worden gegeven in een probleemstelling. De beslissingsvariabelen worden vastgesteld door de besluitvormer en de output omvat de uiteindelijk waarden die van belang zijn voor het probleem. De beslissingsvariabelen zijn de variabelen waarover een besluitvormer de controle heeft om betere oplossingen te krijgen. De model outputs zijn de numerieke waarden die resulteren uit combinaties van inputs en beslissingsvariabelen door gebruik te maken van logische formules.

Hoe gaat het proces van werkbladmodelleren?

Werkbladmodelleren is het proces van het invoeren van inputs en besluitvariabelen in een werkblad, bijvoorbeeld in Excel, om deze vervolgens aan elkaar te relateren door middel van formules om zo de output te verkrijgen.  

Omdat maar weinig mensen een model ontwikkelen voor zichzelf, is het van groot belang dat een model goed leesbaar is voor een ander. Een aantal functies die de leesbaarheid van een model vergroten zijn:

• Een duidelijke, logische lay-out van het model
• Scheiding van verschillende delen van het model, indien mogelijk een scheiding over verschillende werkbladen
• Duidelijke koppen voor verschillende secties van het model en voor alle inputs, besluitvariabelen en outputs
• Gebruik van range namen
• Gebruik maken van opmaak mogelijkheden zoals vetgedrukt, cursief, onderstreept en verschillende kleuren
• Het plaatsten van aannames en verklaringen in een tekstveld

Een model kan worden gemaakt in verschillende fasen. Eerst wordt vaak een model gemaakt dat niet heel makkelijk te lezen of begrijpen is. Het model wordt daarna gewijzigd totdat het leesbaar is en zo ontstaat het eind model. Het is belangrijk dat de lay-out en documentatie van je werkbladmodel duidelijk zijn. Als dit niet het geval is dan zullen anderen jouw model niet gebruiken.

Wat zijn handige Excel functies?

In het basis model wordt gebruik gemaakt van de IF functie in Excel. De IF functie is handig voor de uitvoering van logica. De voorwaarde is dat elke conditie waar of niet waar moet zijn. De code die ingevoerd wordt in Excel is de volgende: =IF(conditie, resultaatiswaar, resultaatisnietwaar). Je kan ook verschillende complexe combinaties van condities invoeren door de codewoorden AND of OR toe te voegen aan de code.

De Relative, absolute cell addresses is handig voor het kopiëren van formules. Met deze functie blijft de absolute rij vast staan terwijl de relatieve rij of kolom beweegt. De range names worden gebruikt om formules meer betekenis te geven. Het geven van commentaar bij de cellen is handig zodat duidelijk is wat de inhoud van de cel is.

De Fx button in Excel is handig om hulp en uitleg te krijgen over de functies in Excel. Als je op deze button klikt worden alle functies onder elkaar weergegeven.

Enkele andere Excel functies zijn:

• VLOOKUP functie. Deze functie wordt toegepast om een specifieke waarde te vinden die gebaseerd is op een vergelijking.
• De SUMPRODUCT functie berekent de som van de producten of waarden in twee of meer soortgelijke ranges.
• NPV functie: berekent de NPV van een stroom van kasstromen aan de uiteinden van de opeenvolgende jaren, beginnend in het eerste jaar.

Hoe maak je een kosten weergave?

Het is handig om eerst de belangrijke variabelen in een tabel op te sommen voordat je begint met het maken van het daadwerkelijke werkbladmodel. Hierdoor kan je beter bepalen wat de rol is van de verschillende variabelen; of het een input, besluitvariabele of output is.

Als je een werkbladmodel wil maken voor een kosten weergave dan kan je de volgende stappen volgen:

1. Inputs.  Vaak worden de inputs van een model linksboven geplaatst. Het is belangrijk dat je de input waarden in input cellen zet zodat je in formules kan refereren naar deze cellen.
2. Ontwerp je output tabel. Het is belangrijk dat je van te voren nadenkt hoe je je output wil presenteren. Het ontwerp moet logisch zijn.
3. Maak vervolgens een opsomming van alle kosten die komen kijken bij het probleem/project.
4. Tenslotte is het belangrijk om een grafiek te maken, dit is een waardevolle toevoeging aan een data tabel.

Hoe voer je een break-even analyse uit?

Het komt vaak voor dat een bedrijf wil weten wat het juiste niveau van een activiteit is. Een bedrijf kan bijvoorbeeld op zoek zijn naar het niveau dat de winsten maximaliseert of het niveau waarop het bedrijf gelijk (break-even) kan spelen. Om het break-even punt te vinden wordt een break-even analyse uitgevoerd. Het werkblad dat wordt gemaakt voor zo'n analyse heeft vaak een duidelijke lay-out waar de inputs duidelijk worden gescheiden van de outputs. Vaak zijn de inputs blauw gekleurd, de besluitvariabele rood gekleurd en is de winst grijs gekleurd. Ook is het duidelijk als je koppen gebruikt en cellen een naam geeft.

Als je alle waardes en formules hebt ingevuld in het werkblad dan is het handig om een one-way data table te maken, ook wel wat-als tabel genoemd. Deze data tabel laat je zien wat er gebeurt met de output variabelen als bepaalde inputs veranderen. Deze tabel is nodig voor het beantwoorden van de vragen van het bedrijf. Excel biedt ook de mogelijkheid een vergelijking op te lossen die één onbekende variabele bevat. We noemen dit goal seek. De formula auditing toolbar wordt gebruikt om te controleren welke cellen gerelateerd zijn aan andere cellen door middel van formules. Als je een cel selecteert kan je klikken op de optie Trace Dependents. Er wijzen dan pijlen naar de cellen die afhankelijk zijn van de cel die je geselecteerd hebt.

Wat gebeurt er als er onzekerheden zijn?

Soms heeft een bedrijf te maken met onzekerheid over de vraag naar het product of met hoeveelheidskortingen. Echter, kan er in dit geval nog steeds een break-even analyse worden gemaakt. Er wordt dan op het werkblad een een speciale structuur gemaakt voor de hoeveelheidskortingen en er komt een apart kopje voor het deel van de vraag wat onzeker is. Aan het einde van de analyse wordt een tweezijdige data tabel gemaakt. Deze tweezijdige data tabel laat zien hoe één output veranderd wanneer twee inputs variëren.

Hoe kan je de relatie tussen prijs en vraag bepalen?

De relatie tussen verschillende variabelen wordt geschat met behulp van curve fitting. Hiermee kan ook de relatie tussen prijs en vraag worden bepaald. Als je data van beide variabelen hebt dan kan je een scatterplot maken in Excel. Dit is een grafiek met data punten. Aan de hand van deze punten kan je verschillende lijnen trekken; lineaire, macht of exponentiële lijnen. Je kan voor elk van de drie een best-fitting lijn maken en aan de hand van de mean absolute percentage error (MAPE) kan je bepalen welke lijn het beste is. De lijn met de kleinste MAPE is de beste. De MAPE kan worden berekend door het gemiddelde te nemen van de APE's per lijn. De APE wordt berekent met de volgende formule:

APE = |observed demand - predicted demand| / observed demand

De trendline tool wordt gebruikt om de best passende lijn of curve op een spreidingsdiagram of tijdreeksen grafiek te vinden.

Wat is de NPV?

Veel bedrijven hebben cash flows op verschillende momenten gedurende een jaar. Een bedrijf moet bepalen welke acties het gaat ondernemen om de waarde van deze cash flows te maximaliseren. Om de huidige waarde, present value, van cash flows in de toekomst te bereken gebruikt je een discount factor. De discount factor is: 1/(1+r). De som van de huidige waardes van alles cash flows van alle jaren wordt de Net Present Value genoemd (NPV). Het is de som van alle verdisconteerde cashflows. De NPV wordt vaak gebruikt om te bepalen of een project moet worden aangenomen. Als de NPV positief is dan is het project het waard om te worden ondernomen. Is de NPV negatief dan kan het bedrijf beter in een ander project investeren.

Belangrijke tips bij dit hoofdstuk

Enkele belangrijke tips om werkbladen op te maken en te documenteren zijn:

• Gebruik het juiste formaat
• Gebruik range namen
• Gebruik tekstvelden
• Gebruik cel verklaringen

Bulletpoint

• Bij de meeste rekenkundige modellen gaat het over input, besluitvariabelen en output. De inputs zijn de numerieke waarden die worden gegeven in een probleemstelling. De beslissingsvariabelen worden vastgesteld door de besluitvormer en de output omvat de uiteindelijk waarden die van belang zijn voor het probleem.
• Werkbladmodelleren is het proces van het invoeren van inputs en besluitvariabelen in een werkblad, bijvoorbeeld in Excel, om deze vervolgens aan elkaar te relateren door middel van formules om zo de output te verkrijgen. Eerst wordt een model gemaakt en daarna wordt het dan stapsgewijs leesbaar gemaakt voor anderen. Een model wordt bijvoorbeeld leesbaar door een duidelijke lay-out.
• Als je een werkbladmodel wil maken voor een kosten weergave dan kan je de volgende stappen volgen:
  
  • Inputs.  Vaak worden de inputs van een model linksboven geplaatst.
  • Ontwerp je output tabel. Het ontwerp moet logisch zijn.
  • Maak vervolgens een opsomming van alle kosten die komen kijken bij het probleem/project.
  • Tenslotte is het belangrijk om een grafiek te maken, dit is een waardevolle toevoeging aan een data tabel.
• Om het break-even (gelijk-speel) punt van een bedrijf te vinden wordt een break-even analyse uitgevoerd. Op het werkblad van dit model worden de inputs duidelijk gescheiden van de outputs. Als je alle waardes en formules hebt ingevuld in het werkblad dan is het handig om een one-way data table te maken. Deze tabel laat je zien wat er gebeurt met de output variabelen als bepaalde inputs veranderen.
• Als er onzekerheid is in de vraag of als er hoeveelheidskortingen zijn kan er nog steeds een break-even analyse worden gemaakt. Het werkblad heeft een speciale structuur voor de hoeveelheidskortingen en er komt een apart kopje voor het deel van de vraag wat onzeker is. Er wordt ook een tweezijdige data tabel gemaakt, deze laat zien hoe één output veranderd wanneer twee inputs variëren.
• De relatie tussen verschillende variabelen wordt geschat met behulp van curve fitting. Hiermee kan ook de relatie tussen prijs en vraag worden bepaald. Als je data van beide variabelen hebt dan kan je een scatterplot maken in Excel. Aan de hand hiervan kan je verschillende lijnen trekken; lineaire, macht of exponentiële lijnen.
• De net present value (NPV) is de som van de huidige waardes van alles cash flows van alle jaren, ofwel de som van alle verdisconteerde cashflows. De NPV wordt vaak gebruikt om te bepalen of een project moet worden aangenomen. Als de NPV positief is dan is het project het waard om te worden ondernomen. Is de NPV negatief dan kan het bedrijf beter in een ander project investeren.
• Enkele belangrijke tips om werkbladen op te maken en te documenteren zijn: gebruik het juiste formaat, gebruik range namen, gebruik tekstvelden en gebruik cel verklaringen.

TentamenTickets

• In het verleden is op de tentamens gevraagd naar de NPV. Weet wat dit inhoudt.

Tentamenvragen

Vraag 1

Wat wordt bedoeld met de net present value (NPV)?

1. De oorspronkelijke waarde van een stroom van kasstromen die zich voordoen in de toekomst.
2. Het rentepercentage voor de verdiscontering van de toekomstige kasstromen om naar de netto contante waarde te krijgen.
3. De huidige waarde van een stroom van kasstromen die zich voordoen in de toekomst.
4. Het inflatie percentage voor de verdiscontering van de toekomstige kasstromen om naar de netto contante waarde te krijgen.

Antwoorden tentamenvragen

1. C

Oefenvragen

1. Waaruit bestaat het proces van werkbladmodelleren?
2. Noem vier functies die de leesbaarheid van een model vergroten.
3. Waarvoor wordt curve fitting gebruikt?
4. Wat zijn de drie onderdelen van de meeste rekenkundige modellen?
5. Wat is een break-even analyse?

Antwoorden oefenvragen

1. Werkbladmodelleren is het proces van het invoeren van inputs en besluitvariabelen in een werkblad, bijvoorbeeld in Excel, om deze vervolgens aan elkaar te relateren door middel van formules om zo de output te verkrijgen. Eerst wordt een model gemaakt en daarna wordt het dan stapsgewijs leesbaar gemaakt voor anderen. Een model wordt bijvoorbeeld leesbaar door een duidelijke lay-out.

2. Een aantal functies die de leesbaarheid van een model vergroten zijn: een duidelijke, logische lay-out van het hele model; scheiding van verschillende delen van het model; duidelijke koppen voor verschillende secties van het model en alle inputs, besluitvariabelen en outputs; gebruikt te maken van de range namen; gebruik maken van opmaak mogelijkheden; aannames en verklaringen te plaatsen in een tekstveld.

3. Curve fitting wordt gebruikt om de relatie tussen verschillende variabelen te schatten. Met de data van twee variabelen kan je een scatterplot maken. Aan de hand hiervan kan je verschillende soorten lijnen gebruiken om de relatie tussen de twee variabelen te schatten.

4. De meeste rekenkundige modellen (waaronder ook de werkbladmodellen) gaan over input, besluitvariabelen en output.

5. Veel bedrijven hebben te maken met het probleem van het vinden van de juiste hoeveelheid van een bepaalde activiteit. Dit kan het niveau zijn waarop het bedrijf gelijk (break-even) kan spelen. Om het break-even punt te vinden wordt een break-even analyse uitgevoerd.