Patiëntgericht communiceren in de GGZ
Hoofdstuk 2
De patiëntgerichte hulpverlener

Kernwaarden

Het gaat vooral erom hoe je iets tegen een patiënt zegt. Iemands grondhouding of attitude is de persoonlijke, beroepsmatige instelling tegenover de patiënt.

De manier waarop iemand zich gedraagt tegenover een patiënt wordt bepaald door iemands gedachten en gevoelens. Je houding en je woorden moeten echt zijn.

Vier kernwaarden waar een patiëntgerichte hulpverlener aan moet voldoen zijn: echtheid, respect en acceptatie, empathie en compassie.

Echtheid

Echt zijn is jezelf zijn in the contact. Je bent authentiek, natuurlijk en spontaan. De non-verbale en verbale communicatie zijn in overeenstemming met wat je werkelijk denkt en voelt.

Om echt te kunnen zijn in het contact met de patiënt moet je weten wie je bent. Je moet in contact staan met je gevoelens en gedachten.

Het delen van de eigen belevingswereld met de patiënt moet functioneel zijn en in dienst staan van het welzijn van de patiënt.

Respect en acceptatie

Je accepteert de patiënt als je hem aanvaardt zoals hij is, zonder oordeel. Je respecteert de patiënt als je, binnen de grenzen van wat haalbaar en reëel is, gelooft in zijn zelfstandigheid, zelfredzaamheid, oplossingsvermogen, verantwoordelijkheid en gezond verstand.

De patiënt respecteren en hem accepteren houdt niet in dat je al zijn gedrag goedkeurt of dat je geen grenzen mag stellen. Het respect en acceptatie gaan in de eerste plaats over de lijdende, zoekende, falende mens, en niet zijn gedrag. Het is grenzen stellen aan lastig gedrag, zonder de mens zelf af te wijzen.

Empathie en professionele nabijheid

Empathie is inlevingsvermogen, het kunnen verplaatsen in de belevingswereld van e patiënt en hem als het ware van binnenuit kunnen begrijpen. Dit stelt in staat om professioneel nabij te zijn.

De zorg sluit nauw aan bij de behoeften en doelen van de patiënt. Wel hou je afstand en gun je elkaar wat meer ruimte, op die manier hou je beiden vrijheid in denken en handelen. Als dat niet wordt gedaan kun je een objectieve kijk op de zaken verliezen.

Het is belangrijk om de juiste balans te vinden tussen afstand en nabijheid.

Compassie

Compassie (of mededogen) is het vermogen om je betrokken te voelen bij pijn en lijden, zowel dat van jezelf als dat van anderen. Compassie voelen gaat samen met de wens pijn en lijden te verlichten en de bereidheid daarin verantwoordelijkheid te nemen.

Sympathie, empathie en compassie

Sympathie is een reactie als ‘wat erg voor je’. Het komt net te oppervlakkig over. Bij empathie voelen patiënten dat de hulpverlener het echt meent. Het is een steunende reactie. Compassie zet empathie om in daden.

Flexibiliteit

De effectieve hulpverlener is flexibel. Hierdoor kan je je aanpassen aan de individuele patiënt en zorg op maat leveren. Welke omgangsstijl nodig is voor iedereen in iedere situatie anders.

Je probeert te achterhalen wat de patiënt op dat moment en onder die omstandigheden nodig heeft. Je streeft naar een gelijkwaardige relatie.

Het is belangrijk dat de gekozen stijl bij je past en echt is.

Communicatiestijlen

Communicatiestijlen kunnen op verschillende manieren worden onderscheiden: 1) de mate van controle of invloed die hulpverlener en patiënt op hun interactie hebben. Deze manieren zijn: paternalisme, gelijkwaardigheid, minimalisme en consumentisme 2) de behoefte en de mogelijkheden van de patiënt om deel te nemen in de besluitvorming. Deze stijlen zijn: partnalistische stijl, de geïnformeerde-keuzestijl en gezamenlijke besluitvorming.

Motiverende gespreksvoering maakt onderscheid tussen: volgen, richting geven en gidsen.

Communicatiestijlen naar mate van controle

Communicatiestijlen worden onderscheiden naar de mate van controle of invloed die hulpverlener en patiënt op interactie hebben. 1) Paternalisme, patiënt heeft weinig controle en hulpverlener heeft veel controle 2) Minimalisme, zowel de patiënt als hulpverlener hebben weinig controle 3) Consumentisme, patiënt heeft veel controle en de hulpverlener weinig 4) Wederkerigheid, zowel hulpverlener als patiënt hebben veel controle.

Communicatiestijlen op basis van patiëntparticipatie

Patiënten verschillen in de mogelijkheid en behoefte om mee te denken en te beslissen over het beleid. Afhankelijk hiervan stelt de hulpverlener zich meer of minder directief op. 1) Klassieke paternalistische communicatiestijl, de hulpverlener stelt na het benoemen van de diagnose en het geven van psycho-educatie de patiënt directief een behadeling voor. De hulpverlener bepaalt het beleid en is verantwoordelijk voor het slagen. 2) Geïnformeerde keuze, de hulpverlener informeert de patiënt, maar het nemen van beslissingen wordt aan de patiënt overgelaten 3) Gezamenlijke besluitvorming, de hulpverlener en patiënt wisselen over en weer informatie uit, en maken samen een behandelplan en delen de verantwoordelijkheid.

Communicatiestijlen binnen de motiverende gespreksvoering

Er zijn drie soorten communicatiestijlen binnen de motiverende gespreksvoering: 1) Volgen, hoort bij een symmetrische of gelijkwaardige relatie Vooral luisteren 2) richting geven, hoort bij een complementaire, elkaar aanvullende relatie waarbij de hulpverlener meer macht heeft. Bij spoedeisende of bedreigende situaties noodzaak. 3) gidsen, hoort bij een symmetrische relatie. Het gedrag van de hulpverlener die de patiënt helpt een eigen oplossing te vinden.

Patiëntgerichte gespreksvaardigheden en psychotherapie

De hulpverlener past zich aan de behoeften en mogelijkheden van de patiënt aan. Ook heeft zij vertrouwen in zichzelf en in de mogelijkheden van de patiënt. Ze motiveert de patiënt binnen de grenzen van wat reëel is en mogelijk is zo veel mogelijk verantwoordelijkheid te delen. Er is sprake van respect en optimisme.

Cliëntgerichte, non-directieve gespreksvaardigheden

De cliënt staat centraal en het is niet sturend. De grondhoudingen worden aangehouden. Ook worden patiëntgerichte begrippen meegenomen: gelijkwaardigheid, zelfbeschikkingsrecht en eigen verantwoordelijkheid.

Motiverende gespreksvaardigheden

Motiverende gespreksvoering heeft tot doel de patiënt te beïnvloeden in de richting van positieve gedragsverandering. Algemene principes zijn: onvoorwaardelijke acceptatie en constructieve confrontatie.

De patiënt is zelf verantwoordelijk, zelfstandig en bekwaam. De hulpverlener maakt gebruik van de eigen motivatie van de patiënt voor verandering. Dit wordt gedaan door de patiënt op actief-directieve wijze te confronteren met zijn eigen op verandering gerichte argumenten.

Het gaat uit van de patiënt zoals deze is, en gaat uit van zijn wensen, behoeften en motivatie. De hulpverlener respecteert de keuzes van de patiënt.

Motiverende gespreksvaardigheden zijn: erkenning geven, reflectief luisteren, tweezijdige reflectie en maken van een beslissingsbalans.

Oplossingsgerichte gespreksvaardigheden

Niet de therapeut is de expert over de problemen, maar de patiënt zelf. Er wordt van de patiënt verwacht dat hij meer verantwoordelijkheid neemt voor zijn problemen en zelf op zoek gaat naar oplossingen. De therapeut en patiënt verdiepen zich het liefst in mogelijke oplossingen. De therapeut stelt zich op als gids die de patiënt actief leidt nar een meer oplossingsgerichte denkwijze. Ook helpt zij de patiënt met het stellen van haalbare en concrete behandeldoelen.

De hulpverlener probeert de hele persoon te begrijpen en zijn zelfredzaamheid te vergroten. Ook zorgt zij voor een optimistische, hoopvolle stemming door oprecht gemeende complimenten en erkenning te geven en positieve doelbeschrijvingen te maken.

Herstelondersteunende gespreksvaardigheden

Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.

Herstelondersteunende zorg is gericht op herstel op meerde vlakken, zingeving en verdere ontwikkeling. Herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid staan centraal.