Aantekeningen van het laatste college van wetenschapsfilosofie, studiejaar 2014-2015

HC 8 wetenschapsfilosofie

Gastcollege van Dr. Prof. Kees Schuyt

‘Een beetje integer’

I Integriteit en fraude

Integriteit houdt in dat men verantwoordelijkheid neemt voor het eigen gedrag. Je blijft trouw aan bepaalde je eigen gemaakte waarden om naar te leven en naar te blijven streven. Integriteit is een belofte aan jezelf, aldus Schuyt. Integriteit is contextafhankelijk. Zo bestaat er bijvoorbeeld bestuurlijke integriteit. Er gelden toch telkens verschillende normen. Ambtenaren mogen hun positie bijvoorbeeld niet misbruiken. Ook voor het uitoefenen van wetenschap zijn bepaalde wetten. Zo mag je niks zelf bedenken. Bij romanschrijvers mag dat juist wel, daar is het een norm. Bij wetenschappers is dit juist een normschending.

Kernwaarden van de wetenschap

Binnen de wetenschap zijn kernwaarden. De eerste is de georganiseerde scepsis. Je neemt nooit zomaar wat aan van een ander, ofwel geen bewering zonder bewijsvoering. Daarnaast is universalisme in kennisverwerving en verspreiding van kennis een belangrijke kernwaarde. Dit mag niet nationaal, etnisch, politiek of religieus gebonden zijn. Ook is coöptatie een kernwaarde. Hierbij gaat het om kennisuitwisseling. Ideeën en gegevens moeten dus uitgewisseld kunnen worden. Als laatste is de onafhankelijkheid van de geest van belang (desinterestedness). Je hoort niet je onderzoeksgegevens aan te passen op wat de opdrachtgever wil. Kortom, de wetenschap heeft specifieke waarden en overschrijding ervan weegt zwaar. Deze kernwaarden zijn specifiek voor wetenschappers.

II Vormen van schending

FFP staat voor fabulation, falsification en plagiarism. Dit zijn de drie hoofdzonden binnen de wetenschap. Het is een internationale code voor schendingen. Het komt er op neer dat je niet mag liegen en niet stelen. Dit staat ook in de 10 geboden. Daarnaast staat het ook in het Wetboek van Strafrecht maar daar is het veel preciezer wat liegen bijvoorbeeld is. Je mag dus niet iets valselijk voorstellen en je mag ook niet teksten van anderen gebruiken en zeggen dat ze van jou zijn. Andere schendingen betreffen co-auteurschap. Wanneer geef je iemand te veel eer en wanneer te weinig eer bij gast en ghost-auteurschap? Belangenverstrengeling is ook een schending. Als een tandarts de opdrachtgever is voor een onderzoek moet dat wel gemeld worden. Het niet melden van belangen is een schending. Dit zie je vaak in medisch onderzoek.

Pronken met andermans veren

De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening stelt dat je niet mag pronken met andermans veren. Dit klinkt heel vaag maar het komt er op neer dat je de tekst van een ander niet als jouw tekst mag presenteren. Plagiaat is niet strafbaar maar niet in de wetenschap.

Schending wetenschappelijke integriteit

Wanneer is iets een fout en wanneer is iets fraude? Is een jaartal van een artikel verkeerd noteren fraude of een fout? Klagers stellen dat het fraude is en beklagers zeggen dat het een foutje betreft. Komen die fouten vaker voor door publicatiedruk. Nu is er meer sprake van competitie in de wetenschap. Echter kwam plagiaat en fraude vroeger ook voor. De Boldt was een medicus die gegevens verzon waardoor er levens in gevaar konden komen. Dit is erger dan een tekst overschrijven. Bij overschrijven is de kennis niet bevuilt.

Neemt wetenschapsfraude toe?

Het aantal meldingen van wetenschapsfraude is toegenomen. Echter is er sprake van het teller-noemerprobleem bij dark number. De totale populatie weet je niet en daarbij worden er nu veel meer onderzoeken gedaan dan vroeger. Drie aangedragen verklaringen zijn dat de publicatiedruk is toegenomen, er sprake is van sloppy science (slordige wetenschap) en als laatste dat er druk is vanuit contract research (tijdsdruk). De alternatieve verklaring van Schuyt (2014) betreft dat er sprake is van een misplaatste ambitie, zwakke mentoring, vroege signalen verwaarlozen, poor peer review en grootschalige onderzoekscultuur.

Tentatieve typologie

Er zijn verschillende tentatieve typen te onderscheiden. Allereerst de creatievelingen. Darwin. Mendel en Pasteur zijn voorbeelden die nieuwe theorieën hebben ontdekt en de data mooier hebben voorgesteld dan ze waren. Daarnaast heb je de paniekelingen. Zij plegen plagiaat uit tijdsnood. De stiekemerds kenmerken zich bijvoorbeeld door ’s nachts naar het laboratorium te gaan om gegevens te vervalsen. Ook heb je de zelfvoldane stoerlingen zoals Freud en Cyril Burt. Verder bestaan er ook naïevelingen die alleen kleine fouten begaan. Als laatste zijn er de ‘lerende’ criminelen zoals Stapel, Bax en Maddof. Je kunt deze categorie vergelijken met jeugdcriminaliteit. Als er geen reactie volgt op regelovertredend gedrag, gaat men steeds verder en riskanter door.

III Vormen van slordige wetenschap

Slordigheid in de wetenschap is niet perse regelovertredend. Fouten zijn bijvoorbeeld onjuist gebruik van statistische toetsen, schrijf- of rekenfouten, onjuiste bronvermelding of bijzaken vergeten te vermelden. Slordigheden zijn bijvoorbeeld het niet vermelden van gevolgde berekeningsmethoden of p-waarden, niet verantwoorden van populatie en stekproef, jumping to conclusions, slordige bronvermelding en opeenstapeling van fouten.

Vier conceptuele onderscheidingen

Aan de ene kant bestaan er bonafide wetenschap, die integer is. aan de andere kant is er malafide wetenschap, of wel frauduleus. Daarnaast staat kwestieuze onderzoekpraktijken (cooking, trimming) tegenover fouten en vergissingen. Verder bestaat er wetenschappelijke controversen en interpretatieverschillen tegenover een integriteitconflict. Als laatste is er een onderscheid tussen game rules versus goal rules. Games rules kun je vergelijken met een schaakspel waarbij je de pion drie blokjes naar voren schuift, dat mag niet. Goal rules kun je vergelijken met dat je een hele doorzet maakt met het schaken. Dit mag wel, maar het is een domme zet.

Kwestizieuze onderzoekspraktijken (QPR)

Met trimming wordt bijknippen bedoelt en met cooking wordt bedoeld dat je bijvoorbeeld 100 menu’s hebt en de mooiste 15 laat zien. Andere kwestieuze onderzoekspraktijken zijn bijvoorbeeld het afronden van p-waarden, weglaten van negatieve resultaten of proefpersonen, weglaten van outliers etc.