Waar gaat dit artikel over?

Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPD) is een stoornis die veel impact heeft. Er zijn veel patiënten die onder behandeling staan en dit gaat gepaard met veel kosten voor de zorg. Mensen met BPD ervaren meerdere problemen, zoals gedragsinhibitie (impulsiviteit), cognitie (paranoïde gedachten) en interpersoonlijk functioneren (verlatingsangst). De laatste tijd is er echter ook een focus op interpersoonlijke relaties. Er zijn meerdere theorieën die zich hierop richten, zoals de objectrelatie theorie, de hechtingstheorie en het biosociale model. Deze theorieën beschrijven hoe mensen sociale relaties ontwikkelen en wat er fout gaat bij patiënten met BPD. Consistent met deze theorieën is er ook bewijs voor dat BPD vaak samengaat met verstoorde relaties. Zo komen ook negatieve gedragingen van BPD, zoals zelfverminking en zelfmoord vaak voor in situaties waarbij er interpersoonlijke problemen zijn. Men weet dus dat moeilijkheden in interpersoonlijk functioneren veel voorkomt bij BPD en ook een belangrijk probleem is. Er is echter minder bekend over de specifieke moeilijkheden die patiënten met BPD ervaren bij interpersoonlijke situaties. Er zijn nu echter vernieuwde methoden ontwikkeld om deze problemen vast te kunnen stellen. Deze nieuwe, objectieve en prestatiegerichte methoden in combinatie met traditionele vragenlijsten en interviews kunnen helpen om de problemen bij BPD beter te begrijpen en vast te stellen.

Wat voor problemen in interpersoonlijk functioneren zijn er bij BPD?

Sociale cognitie

Sociale cognitie houdt in dat men succesvol om gaat met sociale interacties. Het is hiervoor belangrijk om de sociale omgeving te kunnen begrijpen en andermans emoties en motivaties te kunnen lezen. Er zijn hier verschillende processen bij betrokken, zoals perceptuele processen, Theory of Mind (empathie) en probleemoplossing. Uit onderzoek blijkt dat er bij BPD vaak sprake is van een verminderde mate van emotieherkenning. Individuen met BPD zijn vaak minder accuraat in het vaststellen van de betekenis van een gezichtsuitdrukking. Ook zijn zij geneigd om ambigue gezichtsuitdrukkingen als negatief te interpreteren. De onderzoeken hiernaar zijn echter wel gemixt en het is moeilijk om hier een harde conclusie uit te kunnen trekken. Een andere moeilijkheid is dat mensen met BPD vaak ook een angst of een stemmingsstoornis hebben. Het is bekend dat individuen met deze stoornissen ook vaak moeite hebben met het herkennen van gezichtsuitdrukkingen. Daarom is het ook niet helemaal duidelijk of deze symptomen specifiek zijn voor BPD of voor angst- en stemmingsstoornissen. Uit andere onderzoeken blijkt dat individuen met BPD geen moeite hebben met het herkennen van emoties wanneer zij kijken naar de ogen. Echter, wanneer er meer informatie beschikbaar is (dus de rest van het gezicht) zijn zij wel minder goed in het bepalen van de emotie. Dit kan dus betekenen dat zij afgeleid worden. Hier moet meer onderzoek naar worden gedaan.

Perceptuele bias

Een andere vraag is of individuen met BPD meer negatieve en extreme gedachten hebben tegenover anderen vergeleken met individuen zonder BPD. Uit onderzoeken blijkt dat individuen met BPD sterkere emotionele responses hebben bij het kijken van films vergeleken met individuen zonder BPD. Daarnaast creëren zij minder complexe evaluaties van acteurs en waren zij eerder geneigd om acteurs negatief te beoordelen. Uit andere onderzoeken blijkt dat individuen met BPD inderdaad meer negatieve representaties over anderen en over relaties met anderen hebben.

Theory of Mind/ Empathie

Onderzoekers hebben ook bekeken of individuen met BPD-moeite hebben met het begrijpen van sociale cues. Uit een combinatie van verschillende onderzoeken waarin gebruik werd gemaakt van verhalen en films kan er worden geconcludeerd dat er enig bewijs is voor dat individuen met BPD-moeite hebben met Theory of Mind, dus het herkennen en afleiden van andermans gevoelens en motieven. Er zijn ook onderzoeken gedaan naar hersenactiviteit en hieruit bleek dat bij vrouwen met BPD er verminderde hersenactiviteit waar te vinden was in de linker sulcus superior tijdens het bekijken van emotioneel beladen foto’s. Dit hersengebied is gerelateerd aan de vaardigheid om te denken over anderen. Het is echter belangrijk om deze onderzoeken te repliceren voordat hier harde conclusies uit kunnen worden gehaald. Andere onderzoeken naar Theory of Mind in individuen met BPD onderzochten dit met taken, zoals spellen vanuit de Game Theory. Hieruit bleek dat individuen met BPD niet verschillen ten opzichte van andere proefpersonen als het gaat om eerlijkheid. Er was wel enigszins bewijs voor dat de affectieve component van de Theory of Mind (TOM) intact is bij individuen met BPD, maar dat er problemen zijn in de cognitieve component van de TOM. Dit betekent dat individuen met BPD emotionele informatie wel herkennen, maar in mindere mate gebruiken wanneer zij een oneerlijk voorstel ontvangen tijdens een spel. Uit een ander onderzoek bleek dat participanten met BPD het minder goed doen bij sociale perceptie. Zij zijn dus minder goed in het herkennen van gezichtsuitdrukkingen, intonatie en lichaamshoudingen. Dit kan ertoe leiden dat zij vaker interpersoonlijke problemen hebben.

Sociale probleemoplossing

Om sociaal vaardig te zijn moet men ook in staat zijn om problemen die ontstaan tijdens sociale interacties op te lossen. Om dit te onderzoeken bij individuen met BPD wordt vaak de middel-doel probleemoplossingstaak (MEPS) gebruikt. In deze taak krijgen participanten een interpersoonlijk probleem voorgeschoteld en wordt het begin en het eind van dit scenario laten zien. Zij moeten dan aangeven hoe zij van het begin tot het einde van het probleem zouden zijn gekomen. Hieruit blijkt dat individuen met BPD vaker passieve probleemoplossingsstrategieën gebruiken. Ook kwamen zij met oplossingen die minder effectief, relevant en specifiek zijn vergeleken met individuen zonder BPD. Ook blijkt het dat de emotionele context een grote invloed heeft op de relatie tussen sociale probleemoplossingsstrategieën en BPD. Individuen met BPD lieten minder specifieke probleemoplossingsstrategieën zien wanneer zij een negatieve emotie inductie hadden gehad.

Reactiviteit op interpersoonlijke stressoren

Er is enig bewijs voor dat individuen met BPD sterkere emotionele reacties hebben op sociale interacties vergeleken met anderen. Uit onderzoek blijkt dat voor deze individuen sociale feedback meer impact op hen heeft dan feedback over hun academische prestaties vergelijken met individuen zonder BPD. Ook zijn individuen met BPD eerder geneigd om sociale gedragingen negatief te interpreteren vergeleken met individuen zonder BPD. Ook duurt het bij hen langer om weer rustig te worden na een negatieve emotionele ervaring. Ook lijkt het erop dat individuen met BPD een hogere cortisol reactiviteit hebben. Onderzoeken naar hersenactiviteit hebben ook aangetoond dat individuen met BPD-dysfuncties hebben in hun fronto-limbische circuits. Dit betekent dat individuen met BPD verminderde emotieregulatie vaardigheden hebben dan individuen zonder BPD.

Interpersoonlijke agressie

BPD  is gerelateerd aan verhoogde agressie in interpersoonlijke contexten. De resultaten van onderzoeken hiernaar laten zien dat individuen met BPD vaker agressief gedrag vertonen in bepaalde situaties dan in andere situaties. Echter is het niet helemaal duidelijk hoe dit kan en in welke specifieke interpersoonlijke situaties dit voorkomt.

Een gebrek aan samenwerking en vertrouwen

Uit onderzoek met taken vanuit economie (spellen) is de mate van coöperatie en vertrouwen in individuen met BPD onderzocht. Hieruit blijkt dat individuen met BPD hun partner tijdens een spel minder vertrouwen en minder geld inzetten. Ook verwachtten zij slechtere uitkomsten vergeleken met individuen zonder BPD. Daarnaast bleek het dat individuen met BPD minder moeite doen om een slechte samenwerking te herstellen vergeleken met individuen zonder BPD. Eén verklaring hiervoor heeft te maken met oxytocine, een neuropeptide die een rol speelt in vertrouwen en prosociaal gedrag. Ook zorgt oxytocine er voor dat sociale cues zichtbaarder worden en kan het dus ervoor zorgen dat men meer gericht is op sociale afwijzing. In een onderzoek waarin oxytocine toegediend werd aan individuen met BPD bleek dat dit voor hen niet leidde tot meer vertrouwen. In plaats daarvan leidde het ertoe dat individuen met BPD-anderen minder vertrouwden en minder coöperatief gedrag van de ander verwachtte tijdens het spel.

Gedrag binnen moeder-kind relaties

Uit onderzoek blijkt dat moeders met BPD zich meer opdringerig en minder gevoelig gedragen naar hun kinderen toe. Ook zijn zij minder goed in het aanbrengen van structuur in het leven van hun kind. Ook lijken zij minder goed in staat te zijn om op een goede manier om te kunnen gaan met stress dat het kind ervaart.

Wat valt er te concluderen?

Uit onderzoeken blijkt dat individuen met BPD-anderen vaker in een negatief perspectief zien en dat zij ook meer negatieve verwachtingen hebben over anderen. Het is echter niet duidelijk in welke contexten dit precies het geval is. Met betrekking tot TOM zijn de resultaten inconclusief. Met betrekking tot sociale problemen lijken individuen met BPD minder in staat te zijn om effectieve oplossingen te creëren. Er blijken ook wat problemen te zijn met betrekking tot sociale cognitie bij individuen met BPD, die ertoe kunnen leiden dat zij anderen minder vertrouwen. Ook ervaren individuen met BPD interpersoonlijke problemen en is dit ook het geval binnen de interpersoonlijke relatie tussen moeder en kind. Deze bevindingen kunnen worden geïntegreerd in een nieuw model over BPD. Zo zou er bijvoorbeeld een model opgesteld kunnen worden dat stelt dat vroege blootstelling aan verstoorde sociale interacties (zoals wanneer iemand een moeder met BPD heeft) een risicofactor is voor het ervaren van problemen in interpersoonlijke reacties zoals het minder vertrouwen van anderen. Dit kan er ook toe leiden dat individuen met BPD zich eerder bedreigd voelen en hierdoor emotionele (woede), gedragsmatige (agressie) en biologische reacties (hogere cortisol reactiviteit, verhoogde amygdala activiteit) ontstaan. Omdat individuen met BPD minder goed in staat zijn om hun emoties te reguleren kan dit ervoor zorgen dat zij zich dan op een manier gedragen die negatief is voor de kwaliteit van interpersoonlijke relaties. Zo ontstaat er dus een vicieuze cirkel.