Aanvulling collegeaantekeningen Forensische pedagogiek en forensische psychologie van daders en getuigen

Deze samenvatting is geschreven in collegejaar 2012-2013.

College 5

Jeugdige zedendelinquenten – de stand van zaken

Gastspreker: Jan Hendriks

Zedendelinquenten staan onderaan de sociale rangorde, zelfs in gevangenissen met allerlei andere soorten delinquenten.

De groep zedendelinquenten is een zeer heterogene groep. Er wordt maar 1 bepaald type zedendelinquent opgepakt, afhankelijk van bepaalde kenmerken zoals een (licht) verstandelijke beperking. Er wordt dus maar een selecte groep daders beschreven. Het is lastig te zeggen hoeveel zedendelinquenten er worden opgepakt, het getal ligt rond de 1 op 10 en 1 op 30.

Uit onderzoek is gebleken dat 1 op de 20 daders een meisje is. Uit het onderzoek van Hendriks en Slotboom (2010) bleek het percentage rond de 8% te liggen. Zelfrapportage zorgt voor kleinere verschillen tussen jongens en meisjes.

Vrouwelijke daders:

• Gebruiken minder geweld dan jongens
• Slaan veelal toe in oppassituaties
• Zijn vaak zelf slachtoffer geweest van seksueel misbruik

Verschillende soorten plegers jongens

• Groepsplegers
• Soloplegers met als slachtoffer iemand van eigen leeftijd of ouder
• Soloplegers die meer dan vijf jaar schelen met een slachtoffer (kindmisbruikers)

Specialisme: alleen zedendelicten

Generalisme: verschillende soorten delicten, ook zedendelicten

Groepsdaders

Groepsdaders zijn meestal allochtone jongens die relatief weinig psychopathologie hebben, maar wel gedragsproblemen. Ze zijn relatief vaak generalistisch. Meer voltooide verkrachtingen, vaak meisjes van eigen leeftijd als slachtoffer.

Kindmisbruikers

Deze groep bevat vaak jongens die ‘losers’ zijn. Ze zijn vroeger vaak gepest, hebben een negatief zelfbeeld en neurotische/depressieve klachten. Deze groep heeft dus juist wel veel psychopathologie. Ze vergrijpen zich aan kinderen omdat ze bij meisjes van eigen leeftijd geen kans maken.

Leeftijdgenootmisbruikers

Ook deze groep bevat vaak allochtone jongens. Zij gebruiken meer geweld en je ziet in deze zaken ook relatief meer verzet door de slachtoffers.

Uit recidiveonderzoek blijkt dat de kans op recidive sterk samenhangt met wel/geen behandeling en het verloop van deze behandeling. Een positief verloop van de behandeling, verkleint het aantal recidivisten.

Een generalistische behandeling heeft voor zedendelinquenten geen effect!

Ongeveer 10% van de zedendelinquenten recidiveert wel.

Risicofactoren voor recidive bij kindmisbruikers

• Weinig neurotische problemen
• Eerdere zedendelicten gepleegd
• Eerdere rechterlijke interventies gehad
• Er is verzet waargenomen bij slachtoffer
• Jong slachtoffer
• Het slachtoffer is een onbekende van de dader

Risicofactoren voor recidive bij leeftijdgenootmisbruikers

• Negatief zelfbeeld
• Vroeger op school gepest
• Speciaal onderwijs

Er zijn geen risicofactoren voor groepsdaders gevonden. Het is wel te voorspellen of zij bijvoorbeeld nog een geweldsdelict zullen plegen, maar voor seksueel misbruik is dit niet te voorspellen.

Vormen van behandeling

• 0-variant: geen behandeling. Vaak bij daders zonder psychopathologie die zich eenmalig vergrijpen
• Taakstraf
• Poliklinisch (bijv. De Waag)
• MST-PSB: vorm van therapie
• Residentieel: opname in instelling

Men kan beter over subtypen van zedendelinquenten spreken dan over de gehele groep. Het recidivepercentage is voor de lange termijn relatief laag en behandeling lijkt hieraan bij te dragen.

College 6

Aspecten in de ouderenmishandeling

Gastspreker: Jolanda Lindenberg

Ouderenmishandeling wordt steeds meer gezien als een crimineel probleem in plaats van een sociaal probleem.

Ouderen zijn erg kwetsbaar en dus baart dit andere zorgen dan bij bijvoorbeeld partnergeweld. Verschil met kindermishandeling: de oudere als slachtoffer wordt als competent gezien en kinderen niet/minder.

Prevalentie onder de Amsterdamse populatie: 3072-4407 ouderen worden mishandeld (1998). Er komen tegenwoordig steeds meer meldingen binnen. De dader is meestal de (ex)partner of een (klein)kind. Mannen zijn eerder dader van psychische mishandeling en vrouwen eerder van verwaarlozing. Dit komt overeen met een studie uit Canada.

Uit de prevelentiestudies zijn de volgende mogelijke verklaringen naar voren gekomen

• Een fragiele mentale of fysieke staat die de afhankelijkheid tussen pleger en slachtoffer vergroot
• Afhankelijkheid van de pleger van het slachtoffer
• Psychologische status van de pleger
• Sociale isolatie van het gezin/de familie

Het is veel belangrijker om te kijken naar de kenmerken van de pleger. Deze zijn meer voorspellend dan de kenmerken van het slachtoffer. De relatie tussen pleger en slachtoffer is echter ook erg belangrijk! Zowel slachtoffer als pleger zijn kwetsbaar en moeten aandacht krijgen.

Er zijn geen goede risicotaxatie instrumenten beschikbaar om ouderenmishandeling vast te stellen. De H-S East methode is psychometrisch niet sterk maar wordt wel af en toe gebruikt.

Professionals vinden het lastig om risico in te schatten, vaak wanneer de oudere dementerend is en/of deze weigert onder ogen te zien dat er sprake is van ouderenmishandeling. Er worden eerder indirecte interventies ingezet (dagopvang, praatgroepen met lotgenoten en andere voorzieningen om sociaal contact te bevorderen) dan interventies die direct op de mishandeling gericht zijn.

Het is belangrijk om ALTIJD in gesprek te blijven met de oudere!

Bij ouderen wordt vooral het episodisch geheugen aangetast. Netwerken tussen verschillende gebeurtenissen gaan achteruit. Ook het werkgeheugen verslechtert: ouderen kunnen wel degelijk nieuwe dingen leren, maar dit gaat erg traag.

Bovenstaande verschijnselen worden veroorzaakt door aantasting van de mediaal temporale kwab, de prefrontale cortex en het posterieure associatiegebied.

Ouderen hebben moeite met:

• Herinneren van specifieke plaats en tijd

• Het linken van tijd en plaats aan de gebeurtenis

• Het herinneren van context en (perifere) informatie

• Het geven van details

Dit maakt het erg lastig om ouderen te verhoren. Zij kunnen echter emotionele gebeurtenissen juist beter onthouden dan jongere mensen. Ook kunnen ouderen goed abstract denken.

Ouderen zijn gevoeliger voor suggestie dan jongere volwassenen, maar minder gevoelig voor suggestie dan kinderen. Er is nog niet veel duidelijkheid op dit gebied.

Het is ook lastig om te onderzoeken, want de resultaten worden beïnvloed door de opdracht die de oudere moet uitvoeren. Doet de opdracht beroep op het semantische geheugen is dit geen probleem, maar doet de opdracht beroep op het episodisch geheugen, dan kan de oudere die sowieso minder goed uitvoeren (ongeacht de suggestiviteit).

Ouderen wantrouwen vaak hun eigen geheugen. Wanneer zij iets verkeerd herinneren, schrijven zij dit meestal toe aan interne factoren zoals hun leeftijd. Hierdoor zouden ze gevoeliger kunnen zijn voor suggesties. Dit hoeft echter niet het geval te zijn, want door het wantrouwen van het eigen geheugen kunnen ouderen ook kritischer worden.

Wilsbekwaamheid: redelijke waardering van zijn/haar belangen ter zake

Het gaat erom hoe een beslissing tot stand komt en niet wat de inhoud van de beslissing is. Veelal geoperationaliseerd als bewuste en rationele informatieverwerking; informatie begrijpen, plaatsen binnen  het eigen kader.

Probleem: het is voor een professional lastig in te schatten wat het ‘eigen kader’ van de oudere is.

Valkuilen bij wilsbekwaamheid:

1. Attributiefouten (er wordt alleen naar persoonlijke kenmerken gekeken en niet daaromheen)

2. Self-serving bias

3. Confirmation bias

4. Stigmatisering (er wordt niet naar het individu gekeken maar er wordt gehandeld volgens een algemeen geldend denkbeeld)

5. Onwetendheid

6. Vooroordelen

College 7

Risicotaxatie en psychopathie bij jeugdigen

Gastspreker: Robert Vermeiren

Te weinig mensen kennen de ins en outs van risicotaxatie. Het lijkt alsof risicotaxatie niet goed werkt, maar dat is niet waar. Er worden wel degelijk veel kinderen geholpen maar dit hoor je nooit in het nieuws. Op de grafieken die in het college getoond worden, is te zien dat recidive aan het afnemen is.

Taken van een forensisch psycholoog/pedagoog

• Verplichting tot behandelen van iemand die met de justitie in aanraking komt
• Rechten beschermen en zorgen voor een eerlijk proces
• Samenleving beschermen à risicotaxatie

Risicotaxatie: het inschatten van de waarschijnlijkheid dat iets gaat gebeuren in de toekomst. Ideaal zou zijn om dit met alle misdaden te doen, maar het belangrijkst is om de ergste misdaden in te schatten. Ook moet het op de korte en lange termijn worden ingeschat: tijdens de intramurale behandeling en na ontslag van de persoon. Ook moet er gericht worden op herstel met de mogelijkheid om veranderingen vast te stellen.

Risicotaxatie is belangrijk omdat:

• Het een deel van alledaags leven is, zowel in gerechtelijke als klinische setting
• Het nodig is om personen met een hoger risico op antisociaal gedrag en dergelijke te identificeren. Redenen: veiligheid, vaststelling en behandeling

Ook is het momenteel een trendy onderwerp, dat veel subsidie krijgt en iets magisch heeft.

Ethische problemen

Het betreft minderheden

• Wie zich per definitie zullen misdragen en de kans om te falen nodig hebben
• Die zich zullen ontwikkelen
• Die de hoeksteen zijn van de (toekomstige) samenleving
• Gevaar in vergeldende samenlevingen

Als jongeren met peers zijn, dan zijn ze nog kwetsbaarder en zullen ze mogelijk nog meer risicovol gedrag vertonen. Er moet worden gezorgd dat jongeren zo goed mogelijk terug kunnen keren naar de maatschappij.

Vormen van risicotaxatie:

• Ongestructureerd
• Actuarieel
• Structured professional judgement (SPJ)

Ondanks zwakheden zijn de actuariële en SPJ risicotaxatie wetenschappelijk onderbouwde risicotaxaties.

Typen risicofactoren

• Statische
  - leeftijd, etniciteit etc. à niet te veranderen
• Dynamische à veranderlijk
  - acute: alcoholmisbruik etc.
  - stabiele: agressie, empathie, etc.

Bij risicotaxatie moet worden gekeken naar de dynamische risicofactoren, omdat die te veranderen zijn.

Op lange termijn hebben dynamische risicofactoren minder impact, omdat deze kunnen veranderen. Statische risicofactoren niet en hebben dus meer impact op lange termijn.

Ongestructureerd

Gebaseerd op psychologische gesprekken. Er zijn geen lijsten met items of iets dergelijks. Eindoordeel op basis van de mening van de expert. Hoe meer ervaring de professional heeft, hoe slechter deze vorm van risicotaxatie zal zijn. Bias zoals de confirmation bias speelt hierbij een belangrijke rol.

Actuarieel

Een vaste lijst met ‘objectieve’, statische items. Een totaalscore geeft dan het risico weer. Dit kan zelfs door leken worden uitgevoerd, mits er goed gelezen wordt van tevoren.

Nadeel: het houdt geen rekening met veranderingen en het is gelimiteerd aan een aantal items dus er kan geen rekening gehouden worden met andere factoren.

SPJ

Vaste lijst met statische én dynamische items. Het moet gescoord worden door een professional. Houdt rekening met veranderingen.

Nadelen: subjectief, tijdrovend, etc.

Er zijn heel veel risicofactoren die samen tot een uitkomst leiden. In een grafiek is te zien dat de interactie tussen individuele en omgevingskenmerken leiden tot het hoogste risico.

De tijd heeft veel effect op risicofactoren. Wel is het lastig te onderscheiden van de rijping van een persoon.

Diagnostische betrouwbaarheid

Het is cruciaal dat dit vroeg in het leven wordt vastgesteld, als een stoornis of iets dergelijks pas in de adolescentie wordt geconstateerd, is het weinig/niet voorspellend.

Re-assessment is nodig, omdat een individu groeit en zich ontwikkelt. Er is dan waarschijnlijk wel een andere risicotaxatielijst nodig. Zo is familie bijvoorbeeld vooral belangrijk in de kindertijd en later de leeftijdsgenoten.

Nadeel van risicotaxatie

Er wordt gebruik gemaakt van base rates. Deze gaan altijd uit van het ideaal: 50% kans op wel en 50% kans op niet. Je hebt dus altijd een foutenmarge met false positives en false negatives.

Risicotaxatie voor het individu hangt af van

• Heterogeniteit van individu en omgeving
• Predictoren: relatieve impact, interactie, specifieke problemen etc.
• Uitkomsten: type, prevalentie
• Ontwikkeling

Veel zal afhangen van toeval!

Gebruik van risicotaxatie

• Neemt 10-20 minuten in beslag
• Van tevoren moeten de instructies goed gelezen worden!!
• Klinische professionals zijn slechte evaluatoren

Gevaren:

• Gebrek aan persoonlijke aanpak, gericht op individu
• Onjuist gebruik
• Smalle visie

Psychopathie

Er is veel discussie over het concept psychopathie.

Factoren:

• Deficiënte emotionele ervaring
• Impulsieve en onverantwoordelijke gedragsstijl
• Arrogante en manipulatieve interpersoonlijke stijl

Cognitieve empathie: gevoel van de ander begrijpen

Affectieve empathie: met een ander meevoelen

Jongeren zijn nog volop in ontwikkeling en dus kun je bij hen niet spreken over psychopathie!!!