Introductie

Comorbiditeit kan toevallig zijn. Als comorbiditeit causaal direct gerelateerd is, betekent dat dat de ene conditie leidt tot de andere conditie. Als comorbiditeit causaal indirect gerelateerd is, leidt een andere onderliggende conditie tot zowel het kernprobleem als de comorbide stoornis.

Coëxistentie met andere stoornissen

Bij de ‘medische’ diagnoses kan er onderscheid worden gemaakt in onspecifieke en specifieke diagnoses. Onspecifieke diagnoses die vaak voorkomen bij autisme zijn mentale retardatie, hoordeficieten en visuele beschadigingen. Bij Asperger komen motorische stoornissen vaak voor. De specifieke medische diagnoses omvatten ongeveer vijftig verschillende condities. Deze diagnoses zijn vaak genetisch bepaalde stoornissen.

De motorische en gedragssyndromen die vaak comorbide zijn met autisme komen ook vaak voor bij Asperger. Veelvoorkomende overlappende syndromen zijn ADHD, Tourette en deficieten in aandacht, motorische controle en perceptie (DAMP).

De emotionele en gedragssymptomen die vaak voorkomen bij stoornissen op het autistische spectrum zijn slaapproblemen, abnormale sensorische responsen, aandachtsdeficieten en symptomen van abnormale activiteitsniveaus.

Gedragsproblemen en autisme (syndroom van Asperger)

Veel individuen met syndromen gedefinieerd op basis van deviant gedrag of motorische discontrole voldoen ook aan de diagnostische criteria voor autisme of Asperger. De meest voorkomende zijn ADHD en Tourette syndroom. Sommige individuen met een autistische stoornis hebben wel symptomen van gedragssyndromen, maar voldoen niet aan de diagnostische criteria. Er zijn ook allerlei symptomen die geassocieerd worden met autisme, maar die niet behoren tot de diagnostische criteria.

ADHD

Veel kinderen met autisme of Asperger hebben aandachtsdeficieten, die overeenkomen met die van kinderen met ADHD. Kinderen met autisme kunnen tevens hyperactief of hypoactief zijn. Er is vaak sprake van een kenmerkend traject van ontwikkeling met hyperactiviteit in de voorschoolse jaren, gevolgd door meer normaal gedrag in de vroege schooljaren en een neiging tot hypoactiviteit vanaf de adolescentie. Kinderen met autistische stoornissen die ook lijden aan het fragiele X syndroom of tbc vertonen vaak extreme niveaus van hyperactiviteit.

DAMP

DAMP wordt geconceptualiseerd als de combinatie van ADHD en motorische-perceptuele disfuncties. Nu wordt dit vaak een developmental coordination disorder (DCD) genoemd. Comorbiditeit van DAMP met autistische kenmerken.

DCD

Het soort motorische coördinatieproblemen die typisch zijn voor Asperger zijn ook typisch voor DCD. Consistente motorische abnormaliteiten.

Abnormale respons op zintuiglijke prikkels

Individuen met autism vertonen vaak abnormale responsen op sensorische stimuli. Een abnormale respons op geluid komt het meest voor. Abnormale responsen op visuele stimuli kunnen zich bijvoorbeeld uiten in problemen met het herkennen van dingen. Ook abnormale reacties op aanraking, pijn, hitte of kou komen vaak voor bij autisme.

Kinderen met autisme willen vaak aan mensen en objecten ruiken. Het kan zijn dat de percepties van auditieve en tactiele stimuli meer beschadigd zijn dan percepties van visuele en olfactorische stimuli.

Andere comorbide stoornissen:

1. Ticstoornissen, zoals Tourette syndroom
2. Catatonie
3. OCD: er zijn veel overeenkomsten tussen OCD en het ritualistische en repetitieve gedrag dat kenmerkend is voor autisme en Asperger.
4. Depressie
5. Eetproblemen
6. Selectief mutisme
7. Schizofrenie
8. Psychotische symptomen
9. Persoonlijkheidsstoornissen, zoals OCPD (obsessive compulsive personality disorder) en bipolaire stoornissen
10. Abnormale slaappatronen
11. Agressie
12. Automutilatie

Conclusie

Comorbiditeit is eerder regel dan uitzondering bij autisme en Asperger. Comorbide stoornissen die vaak voorkomen bij autisme, maar zelden bij Asperger: mentale retardatie, een geassocieerde medische stoornis (bv. tbc), epilepsie en auditieve en visuele beschadigingen. Comorbide stoornissen die vaak voorkomen bij zowel autisme als Asperger: ADHD en ticstoornissen (bv. Tourette syndroom). Comorbiditeit heeft belangrijke consequenties voor behandeling.

De implicaties zijn dat:

• Comorbiditeit verwacht kan worden bij individuen met autisme of Asperger

• De uitsluitende criteria van de DSM en ICD (de criteria die een diagnose van autisme in een andere stoornis en die een diagnose van een andere stoornis uitsluiten) herzien moeten worden

Er is een risico dat kinderen die geen diagnose krijgen voor al hun problemen onthouden worden van zowel algemene diensten (zoals goede scholing als ADHD de enige diagnose is in een geval met zowel ADHD als autisme) en specifieke behandelingen (zoals stimulante medicatie in een geval met zowel autisme als ADHD).

Implicaties voor onderzoek naar onderliggende mechanismen bij autisme en het syndroom van Asperger

De overlap/comorbiditeit bij autistische stoornissen heeft een aantal implicaties voor het begrip van pathogenese in autisme:

• Het is onwaarschijnlijk dat er een unieke set van etiologische factoren geïdentificeerd zal worden die alleen geldt voor autisme.

• De overlap met symptomen en stoornissen met aandachtsdeficieten en tics kan duiden op disfunctie van het dopaminesysteem bij autistische stoornissen.

• De overlap met symptomen en syndromen met obsessies en compulsies duidt op disfunctie van het serotoninesysteem bij autistische stoornissen.

• De buitensluitende criteria van de DSM en ICD moeten herzien worden.