De rechtspraak en de islamitische hoofddoek. De aloude discussie revisited - Dijkstra - Artikel

Door de invoering van een nieuw politie-uniform, waarbij gediscussieerd werd over de vraag of deze ook moest voorzien in een hoofddoek, is er aan het begin van het millennium veel aandacht geweest voor de combinatie ambtenaar en hoofddoek. In mei 2016 oordeelde het College voor de Rechten van de Mens (het College) dat de Rechtbank Rotterdam in strijd met de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) handelde door een sollicitante naar de functie van buitengriffier af te wijzen, omdat zij vanwege haar islamitische geloofsovertuiging tijdens haar werkzaamheden in de zittingszaal een hoofddoek wilde dragen.

Door de bovenstaande ontwikkelingen werden al snel vragen gesteld over het dragen van een hoofddoek / kledingvoorschriften voor de rechterlijke macht. In de Nota Grondrechten in een pluriforme samenleving wordt verwoord hoe een rechter zich, gelet op de rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid, in functie moet onthouden van het actief uitdragen van eigen opvattingen en overtuigingen, of die nu van politieke, religieuze of andere aard zijn.

Wat is de geschiedenis van het vraagstuk?

Door de invoering van een nieuw politie-uniform, waarbij gediscussieerd werd over de vraag of deze ook moest voorzien in een hoofddoek, is er aan het begin van het millennium veel aandacht geweest voor de combinatie ambtenaar en hoofddoek. In mei 2016 oordeelde het College voor de Rechten van de Mens (het College) dat de Rechtbank Rotterdam in strijd met de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) handelde door een sollicitante naar de functie van buitengriffier af te wijzen, omdat zij vanwege haar islamitische geloofsovertuiging tijdens haar werkzaamheden in de zittingszaal een hoofddoek wilde dragen.

Door de bovenstaande ontwikkelingen werden al snel vragen gesteld over het dragen van een hoofddoek / kledingvoorschriften voor de rechterlijke macht. In de Nota Grondrechten in een pluriforme samenleving wordt verwoord hoe een rechter zich, gelet op de rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid, in functie moet onthouden van het actief uitdragen van eigen opvattingen en overtuigingen, of die nu van politieke, religieuze of andere aard zijn.

Wat zijn de oordelen van de Commissie en het College?

In het Kostuum- en titulatuurbesluit rechterlijke organisatie (het Besluit, artikel 2 lid 1) is bepaalt dat rechters en griffiers gekleed moeten zijn in een kostuum dat bestaat uit een toga en een bef, als zij binnen een gerechtsgebouw in de uitoefening van hun ambt tijdens een zitting aanwezig zijn, of wanneer zij buiten zitting een ambtsverrichting vervullen waarbij het dragen van een kostuum gepast is.

De Commissie en het College hebben getoetst of deze voorschriften aan de criteria van de AWGB voldoen. Uit artikel 5 lid 1 en sub a AWGB blijkt dat geen onderscheid mag worden gemaakt bij de invulling van vacatures. Sollicitanten mogen dus niet ongelijk worden behandeld op grond van onder meer godsdienst, politieke gezindheid, ras en geslacht. Dezes stelling omvat zowel direct als indirect onderscheid. Van direct onderscheid is er sprake wanneer de ongelijke behandeling rechtstreeks is gebaseerd op,bijvoorbeeld een bepaalde godsdienst; van indirect onderscheid is sprake als een op zichzelf genomen neutrale maatstaf of handelwijze personen met bijvoorbeeld een bepaalde godsdienst in het bijzonder treft (artikel 1 lid 1 sub b en c AWGB). Op grond van artikel 2 lid 1 AWGB is alleen indirect onderscheid toegestaan, maar alleen als dat onderscheid objectief gerechtvaardigd wordt door een legitiem doel en de middelen om dat doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. De Commissie en het College oordelen dat de afwijzing van de sollicitatie een vorm van indirect onderscheid oplevert en dat het doel van die afwijzing op zichzelf legitiem is, maar dat daarvoor geen objectieve rechtvaardiging bestaat. Het uitsluiten van sollicitanten met een hoofddoek is volgens de Commissie voor de functie van waarnemend griffier een zwaar middel, omdat zij hiermee voor die functie worden uitgesloten. Ook is het volgens de Commissie niet nodig om de kledingeis op een griffier van toepassing te verklaren.

De hele zaak rondom de griffier zorgde voor felle discussies tussen voor- en tegenstanders van het dragen van een hoofddoek. Men moet dan ook concluderen dat de combinatie rechtspraak en hoofddoek geen eenvoudige is. Een manier om het begrip voor dit onderwerp te vergroten, is door over de combinatie rechter en hoofddoek na te denken vanuit verschillende perspectieven.

In de oordelen van de Commissie en het College zijn drie beelden te herkennen: (1) de functionaris van de staat is aanwezig in het standpunt dat de rechtbank inneemt. In (2) het standpunt dat de Commissie/het College kiest, is het beeld van de rechter als individu herkenbaar, dat recht geeft op gelijke behandeling. De rechterlijke macht (3) als belichaming van de normen en waarden van de gemeenschap vereist dat als die normen en waarden multicultureel en multireligieus zijn, dit zijn reflectie vindt in de rechterlijke macht.

Op basis van de beelden: Wel of geen hoofddoek?

Binnen de Nederlandse rechtspraak komt het eerste beeld van de rechter dominant naar voren. Een typerend element is dat het niet om de persoon van de rechter gaat, maar om de zaak en om het recht: de persoonlijke opvattingen van de rechter zijn dus ondergeschikt. Bij uitspraken ontbreekt het opiniërende element en persoonlijke emoties komen niet voor.

Vanuit elk van de drie beelden zijn bezwaren te bedenken tegen het dragen van een hoofddoek door de rechter. Het bezwaar vanuit het eerste beeld is de breuk met het uitgangspunt dat de persoon van de rechter ondergeschikt is aan zijn ambt. Vanuit het tweede beeld kan het bezwaar worden gemaakt dat met de hoofddoek de rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid in gevaar kan komen. Binnen het derde beeld is van doorslaggevend belang hoe de samenleving tegen een rechter met een hoofddoek aankijkt. De algehele teneur lijkt er hierbij een van grote terughoudendheid, ook onder rechters.