Eerbied voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden is een van de beginselen waarop de Europese Unie is gegrondvest, dat vloeit voort uit art.6 Unieverdrag. Dat is al zo sinds het Verdrag van Maastricht en dat blijft zo met het Verdrag van Lissabon. Maar het Verdrag van Lissabon introduceert een aantal nieuwigheden in vergelijking met de huidige verdragen, waaronder een bindend Handvest en de verplichting om toe te treden tot het EVRM. In vergelijking met het Grondwettelijk Verdrag verandert er inhoudelijk juridisch niet zo veel met het Verdrag van Lissabon, behalve dat er wat betreft de juridische vormgeving een stap achteruit wordt gedaan. De belangrijkste doelstellingen van de Verklaring van Laken - duidelijkheid, transparantie en vereenvoudiging van de basisverdragen – worden met het Verdrag van Lissabon niet gerealiseerd.

Op welke drie pijlers is de grondrechtenbescherming in de EU gebaseerd?

Na de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon zal de grondrechtenbescherming in de EU volgens art. 6 VEU gebaseerd zijn op drie pijlers of sporen, waartussen geen hiërarchische relatie wordt vastgesteld;
1. De Europese Unie erkent de rechten, vrijheden en beginselen zoals die zijn neergelegd in het Handvest van de grondrechten van de EU, dat dezelfde juridische waarde zal hebben als het Verdrag (art. 6 lid 1 VEU).
2. De Europese Unie zal toetreden tot het EVRM (art. 6 lid 2 VEU).
3. De grondrechten blijven, zoals zij worden gewaarborgd door het EVRM en zoals zij voortvloeien uit de constitutionele tradities die de lidstaten gemeen hebben, als algemene beginselen deel uitmaken van het recht van de Unie (art. 6 lid 3 VEU).

In vergelijking met de huidige situatie zijn er dus twee nieuwe elementen:
- de Unie zal toetreden tot het EVRM;
- en het Handvest zal juridisch bindend worden.

De toetreding zal de relatie tussen EU-recht en het EVRM grondig veranderen, evenals de relatie tussen Straatsburg en Luxemburg. Het verbindend maken van het Handvest is wellicht technisch juridisch van belang, maar zal inhoudelijk niet tot grote wijzigingen leiden.

Hoe werd het toetreden tot de EVRM in het Verdrag opgenomen?

De bevoegdheid tot toetreding werd in Advies 2/94 nog ontkend door het Hof van Justitie. De EG zou geen bevoegdheid hebben om toe te treden omdat er geen rechtsbasis kon worden gevonden in de Verdragen en omdat toetreding een constitutionele wijziging zou impliceren waarvoor een verdragsherziening noodzakelijk was.

Anno 2009 lag dat anders; de bevoegdheid tot toetreding werd uitdrukkelijk opgenomen in het Verdrag. Voor de vaststelling van het Raadsbesluit tot sluiting van het toetredingsverdrag was de goedkeuring vereist van het Europees Parlement en eenparigheid van stemmen in de Raad.