1. Waaruit bestaat het vermogensrecht?

1.1 Wat zijn vermogensrechten?

Het privaat, oftewel het burgerlijk recht, is onder verdeeld in twee rechtsgebieden: het personen- en familierecht en het vermogensrecht. Het vermogensrecht in objectieve zin bestaat uit regels. Deze regels hebben weer betrekking op het subjectieve vermogensrecht. In art. 3:6 BW wordt het vermogensrecht omschreven als rechten die overdraagbaar zijn en te maken hebben met het verschaffen of verkrijgen van stoffelijk voordeel.

1.1.1 Goed, zaak, registergoed

Goederen bestaan enerzijds uit het vermogensrecht en anderzijds uit zaken zoals staat beschreven in 3:1 BW. Zaken zijn 'voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten' (art. 3:2 BW). Een vermogensrecht is dus geen zaak. De regels voor zowel zaken als vermogensrechten staan in boek drie van het burgerlijk wetboek. In boek vijf daarentegen staan alleen bepalingen over zaken. Daarnaast zijn er nog de registergoederen. Dit zijn goederen die voor de overdracht verplicht moet worden ingeschreven in openbare registers (art. 3:10 BW). Een onroerende zaak, zoals een huis, is een registergoed en een roerende zaak, zoals een schip, is ook een registergoed. Ten slotte zijn sommige vermogensrechten ook registergoederen.

1.2 Wat is het verschil tussen het eigendomsrecht en het vorderingsrecht?

Een vorderingsrecht bestaat tussen twee partijen: de schuldenaar en de schuldeiser. Een vordering kan dus niet tegen een derde worden ingeroepen. Het vorderingsrecht heeft hiermee een relatieve werking. Het eigendomsrecht werkt daarentegen absoluut. Dit recht kan je tegen iedereen inroepen. Dit betekent dat het eigendomsrecht ook een exclusief recht is. Je hoeft als eigenaar niet te toe staan dat anderen jouw eigendom gebruiken. Daarnaast heeft het eigendomsrecht droite de suite, oftewel zaaksgevolg. Als jouw eigendom wordt gestolen, blijft het jouw eigendom en gaat het niet over op de dief. Met de revindicatie (art. 5:2 BW) kan de rechtmatige eigenaar zijn eigendom van de dief terugvorderen. 

1.2.1 Zakelijke en persoonlijke rechten

Net als verschil tussen absoluut en relatief, bestaat er ook het verschil tussen zakelijke en persoonlijke rechten. Zoals de naam al doet vermoeden, heeft een zakelijke recht betrekking op een zaak en een persoonlijk recht betrekking op een persoon. Echter gaat een zakelijk recht wel over de relatie tussen de rechthebbende en de rest van de wereld. Daarnaast is een persoonlijk recht ook vaak verbonden aan een zaak. 

1.2.2 Individualisering en het eenheidsbeginsel

Er liggen twee beginselen ten grondslag aan zakelijke rechten: het individualiseringsprincipe en het eenheidsbeginsel. Het eerste principe betekent dat je niet eigenaar kan zijn over een voorwerp dat niet met voldoende bepaaldheid omschreven is volgens art. 3:84 lid 2 BW. Er ontstaat een vorderingsrecht als er bijvoorbeeld alleen naar soort en hoeveelheid is omschreven. Het eenheidsbeginsel gaat over bestanddelen. Alle losse delen van een auto samen, maakt dat men de auto als auto ziet. Je ziet de spiegel van de auto als onderdeel van de auto en niet andersom. Dit heeft als gevolg dat als je eigenaar bent van de auto, je ook eigenaar bent van de spiegel (art. 5:3 BW). Het is belangrijk dat je kan kwalificeren wanneer iets wél en wanneer iets niet een bestanddeel is. In art. 3:4 BW wordt dit geregeld door bepaalde criteria. Hier staat dat wanneer naar verkeersopvattingen een bepaald onderdeel deel uitmaakt van de zaak, het ook een bestanddeel van die zaak is. In lid 2 wordt beschreven dat wanneer een zaak niet kan worden los gemaakt van de hoofdzaak zonder dat de hoofdzaak wordt beschadigd, het een bestanddeel is. Uit het HR 7 december 2018 ECLI:NL:HR:2018:2256 X/Rabobank arrest blijkt dat op basis van de verkeersopvattingen bestanddeelvorming kan plaatsvinden, wanneer de hoofdzaak zonder dat onderdeel niet aan haar functie kan voldoen. Bij het voorbeeld van de auto: zonder spiegel heeft de bestuurder geen goed zicht en is het gevaarlijk om de weg op te gaan. De auto kan dan niet goed aan zijn functie als auto voldoen. Het arrest van Dépex/curatoren Bergel bepaald wanneer een apparaat in een bedrijfsgebouw een bestanddeel is.

1.2.3  Beperkte rechten

Van het eigendomsrecht kan een stukje worden afgesplitst en aan een derde worden gegeven (art. 3:81 BW). We zeggen dan dat deze derde een beperkt recht heeft op de zaak van de eigenaar (art. 3:8 BW). De soorten beperkte rechten die mogelijk zijn, staan opgesomd in de wet (arrest Blaauboer/Berlips). Er is een onderverdeling in beperkte rechten: gebruiksrechten en zekerheidsrechten. Gebruiksrechten gaan over bevoegdheden ten behoeve van de zaak en zekerheidsrechten hebben als doel meer zekerheid te verlenen bij een vorderingsrecht. In boek vijf BW staan alle regels over de beperkte rechten die enkel betrekking hebben op een zaak, zoals een erfdienstbaarheid. In boek drie staan de bepalingen over beperkte rechten die je kan vestigen op vermogensrechten, zoals een hypotheek. Als een beperkt recht is gevestigd op een vermogensrecht is het geen zakelijk recht, in alle andere gevallen wel.

1.2.4 Prioriteit, paritas creditorum en faillissement

Het is mogelijk dat een zaak bezwaard is met meerdere beperkte rechten. De regel is dan dat het oudste beperkte recht, oftewel het recht dat als eerste gevestigd is, voorrang heeft op het jongere recht. Dit heet de prioriteitsregel. Er ontstaan conflicten wanneer een van de beperkte rechten een hypotheekrecht is. Hierbij kan het huis namelijk geveild worden wanneer er niet aan de betalingsverplichting wordt voldaan. Is het hypotheekrecht het oudste recht, dan is er niets aan de hand: het huis kan verkocht worden en het andere beperkte recht gaat teniet. Is het echter andersom, dan kan het huis slechts verkocht worden terwijl het andere beperkte recht nog op de zaak rust. De paritas creditorum regel komt tot uiting bij een botsing van vorderingsrechten. Deze regel houdt in dat ongeacht het tijdstip van ontstaan van de vordering, de vorderingen gelijkwaardig zijn (art. 3:277 BW). Bij een faillissement moet een schuldeiser zich melden bij de curator. De curator verdeelt de opbrengt van het te gelde gemaakte vermogen. Een beperkt recht en een eigendomsrecht merken door hun absolute karakter niet veel van een faillissement. Een eigenaar kan met ene revindicatie zijn eigendom terugkrijgen en een beperktgerechtigde behoudt zijn beperkte recht op de zaak in wiens handen de zaak ook komt. Een persoonlijke vordering merkt wel veel van een faillissement, omdat de kans op uitbetaling van zijn vordering erg klein is.

1.2.5 Relativering

Bij de hiervoor genoemde onderscheidingen zijn er veel situaties waarin de scheidslijnen erg onduidelijk zijn. Bijvoorbeeld bij de relativering van een absoluut recht. Hierbij verliest een roerende zaak soms zijn zaaksgevolg, wanneer een derde de zaak onder zich krijgt en te goeder trouw is (art. 3:86 BW). Daarnaast bestaan er relatieve rechten die soms absoluut werken. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een vorderingsrecht in een sterkte relatie staat met een aan de schuldeiser toebehorend goed, zoals een huis. Het recht gaat dan onder bijzondere titel over op een derde (art. 6:251 BW). Ten slotte bestaat er nog een voorbeeld over de invloed van het prioriteitsbeginsel op bijvoorbeeld koopovereenkomsten. Wanneer één auto twee keer wordt verkocht zonder levering en  zonder dat beide kopers hiervan op de hoogte zijn, gaat toch het oudste recht op levering vóór volgens art. 3:298 BW. Dit is opmerkelijk, omdat volgens de paritas creditorum regel vorderingsrechten eigenlijk gelijkwaardig zijn.