Overzicht week 5 Integratievak Algemene Rechtsleer (2016/2017)

Scholten geeft aan dat de rechter meer doet dan het zoeken van de feiten. Hij waardeert deze feiten ook. Vranken wijst ons ook op het belang van de feiten. In de rechterlijke motivering worden gronden uiteen gezet voor de beslissing. Volgens Vranken is een van de problemen dat die gronden soms niet gebaseerd zijn op empirische waarneming. In dat geval is er sprake van een gebrek aan feitelijke grondslag. Een ander probleem is dat de ingewikkelde, juridische redeneringen soms de werkelijke gronden van de beslissing verhullen. Achter de ingewikkelde argumenten gaat een andere overweging schuil die feitelijk de doorslag heeft gegeven. Dat is het probleem van verhullend argumenteren waar Vranken ook op wijst. Vranken heeft ook oog voor het bijzondere geval en de feiten van het geval. De tweede overeenkomst is dat Vranken ook wijst op het belang van de motivering, net als Scholten. Ton Derksen heeft ook oog voor de problemen die bestaan met betrekking tot het feitencomplex.

De focus verschuift. Er wordt gekeken naar de vraag in hoeverre een beslissing in een concreet geval door de feiten wordt bepaald. Vranken heeft oog voor de specifieke feiten van het geval, hij noemt dit de casusgerichtheid van de juristen. Vranken wijst ook op het verhullend argumenteren. Dit kan een rol spelen in sommige beslissingen van rechters, met name bij de Hoge Raad. Hij wijst ook op het ontbreken van een deugdelijke feitelijke grondslag in sommige zaken.

Casusgerichtheid

De rechtenstudie is casusgericht. Rechtenstudenten leren steeds om een bepaalde casus op te lossen aan de hand van de wetten, jurisprudentie en commentaar in de handboeken. Het gaat hierbij om een kunst om met een casus om te gaan. Bij het afstuderen zijn de rechtenstudenten daarin volleerd. Vranken vindt dit positief. Hij begrijpt dat juristen geïnteresseerd zijn in het geval, het gaat immers om mensen van vlees en bloed. Ze krijgen soms te maken met tragische dingen. Dit spreekt tot de verbeelding. Juristen willen uiteindelijk voor een bepaalde casus een goede oplossing vinden, zodat we weer vreedzaam kunnen samenleven in de maatschappij. Juristen hebben dus een bepaalde juridische blik ontwikkeld waarmee ze naar een feitencomplex kijken. Leken hebben dit niet, zij zijn niet direct de juridische vraag die beantwoord moet worden. Niet alleen in de opleiding speelt de casusgerichtheid een rol, maar ook in de advocatuur, de rechteropleiding en de rechtspraktijk als geheel. De rechtspraktijk als geheel is dus bezig met het oplossen van cases. Rechters, advocaten en officieren van justitie moeten scholingen volgen om hun kennis bij te houden. Daar staat de casus dan ook weer centraal. Het draait dus steeds om het oplossen van de concrete casus. De casuïstiek speelt ook een rol in de wetgeving en in de rechterlijke rechtsvorming. Bij de wetgeving houden de juristen rekening met de toekomstige gevallen. Juristen zijn er meesters in om te denken in rampscenario’s. De wetgevingsjuristen willen een wet vaststellen die voorziet in alle toekomstige gevallen. Er kunnen zich altijd onvoorziene gebeurtenissen voordoen. Om dat te voorkomen moet je alle mogelijke scenario’s afgaan en een regeling treffen in de wet. De casusgerichtheid speelt ook een belangrijke rol bij de rechterlijke rechtsvorming. Het gaat bij rechtsvorming om het maken van nieuw recht. Je kijkt daarbij niet naar het verleden, maar maakt nieuw recht. De rechter kan dit enkel doen wanneer hij beschikt over discretie. De rechter heeft discretie in het geval van een hard case. Vranken geeft weer dat zich in het recht moeilijke gevallen voor kunnen doen, waarin het recht geen uitkomst biedt. De rechter zal in dat geval een nieuw stukje recht moeten toevoegen aan het bestaande recht. De rechter doet dan aan rechtsvorming. Als de Hoge Raad een moeilijk geval krijgt voorgelegd moet hij zich daarover uitspraken. Omdat het gaat om een geval waarin het recht ten dele onbepaald is, zal de Hoge Raad een stukje recht moeten vormen. De uitspraak gaat dan deel uitmaken van het recht. Latere rechters kunnen in hun uitspraak dan verwachten naar die uitspraak om hun motivering te onderbouwen.

Verhullend argumenteren

Het is van belang om een onderscheid te maken tussen heuristiek en legitimatie. Heuristiek gaat over het vinden, in dat geval over het vinden van het recht of het vinden van de feiten. Heuristiek komt van heurisco, dit betekent in het Grieks iets vinden. In dit geval gaat het om de feiten van het geval. Je hebt dan ook nog de legitimatie. De legitimatie heeft te maken met het geven van een rechtvaardiging. In een bepaald geval gaat de rechter op zoek naar de feiten. De rechter zal in dat geval heuristiek toepassen, tegelijkertijd moet hij ook een legitimatie geven voor de beslissing die hij geeft. De rechter doet dit in zijn motivering, hij verwijst daarbij naar gezaghebbende rechtsbronnen. Dit valt ook weer samen met de context of discovery en the context of justification. The context of discovery gaat over het proces waardoor de waarheidsvinder tot zijn vondst komt. The context of justification gaat over hoe hij de ontdekking probeert te rechtvaardigen. Het gaat hierbij om de kentheoretische grondslagen van zijn bewering. Dit komt ook nog aan de orde bij Ton Derksen.

Verhullend argumenteren

Door het verhullend argumenteren verschaft de Hoge Raad geen daadwerkelijk inzicht in de gronden van de beslissing. In het Johanna arrest zien we een meisje dat veel brandwonden heeft. Ze wordt verzorgd door haar ouders, deze zijn beide arts. Het is de vraag of de ouders aanspraak kunnen maken op inkomstenderving. De ouders hebben in natura de verzorging op zich genomen, terwijl verzorging en opvoeding een wettelijke plicht is. Ze hebben daardoor geen geldelijke aanspraak. Ze kunnen ook geen inkomensschade hebben doordat de verzorging in de vrije tijd heeft plaatsgevonden. De ouders hebben eigenlijk geen recht op schadevergoeding, doordat ze geen schade hebben geleden. Johanna heeft de schade geleden. De Hoge Raad abstraheert de feiten van het bijzondere geval, waardoor ze tot de conclusie komen dat er toch sprake is van het recht op schadevergoeding. Deze verhullende argumentatie verhuld de gronden die aan de beslissing ten grondslag liggen. Daarnaast is er nog een andere zaak. Het ging hierbij om de Krüger zaak. Een vrouw had haar echtgenoot verloren, totdat hij bloot was gesteld aan asbest. De vrouw had haar echtgenoot de laatste paar weken verzorgd. De Hoge Raad oordeelde dat de vrouw in dit geval geen recht heeft op schadevergoeding. Het valt moeilijk te rijmen dat het meisje wel recht heeft op schadevergoeding. Vranken vermoedt dat andersoortige argumenten de boventoon hebben gevormd. Een daarvan is de vloedgolf aan claims die dan wordt verwacht.