Overzicht week 8 Integratievak Algemene Rechtsleer (2016/2017)

De eerste vier weken zijn gedeeltelijk al getoetst, waardoor we hier maar een vraag over zullen krijgen op het tentamen. De teksten van week 5 tot en met week 8 zijn van belang.

We hebben het nu over de toekomstbestendigheid van de rechter. We hebben gezien dat er problemen zijn met de vaststelling van de rechtsregels en de feiten. Er zijn bepaalde complicaties bij de rechtsvinding en bij de waarheidsvinding. Het zou heel mooi zijn als we de rechtsvinding en de waarheidsvinding met elkaar in verband kunnen brengen. In dat kader moeten we stil staan bij Ton Derksen. Ton Derksen had het over de waarheidsvinding en is behandeld in het kader van de onbepaaldheid van de feiten. Derksen heeft verschillende concepties van waarheid besproken:

De correspondentietheorie

De constructietheorie

De coherentietheorie

Deze gaan uit van verschillende visies van de bepaaldheid van de feiten. Het is interessant om een verband te leggen tussen de verschillende concepties van waarheidsvinding aan de ene kant en de visies van rechtsfilosofie de we besproken hebben in thema 1.

De correspondentietheorie zegt dat je van een bepaalde uitspraak kunt onderzoeken in hoeverre hij correspondeert met feiten uit de zintuigelijke werkelijkheid. Je kunt je afvragen in hoeverre de waarneming door de zintuigelijke prikkels is bepaald. De correspondentietheorie lijkt te veronderstellen dat we een een-op-een relatie kunnen vaststellen tussen een uitspraak en feiten uit de zintuigelijke werkelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat de correspondentietheorie de minst problematische opvatting van waarheidsvinding is. Je zou kunnen zeggen dat het lijkt wat Hart zegt, want hij stelt dat je in een eenvoudig geval de rechtsregels direct kunt toepassen op de feiten. Je zou ook een verband kunnen leggen met het formalisme. Je kan immers zeggen dat de rechtsregel een van een van toepassing kan zijn op de feiten.

De constructietheorie zegt dat de waarneming van de feiten in grote mate onbepaald is. Waarheid berust uiteindelijk op conventies over wie uiteindelijk bevoegd is om te zeggen wat waarheid is. Deze opvatting kan je verbinden met het rechtsrealisme, die er vanuit gaat dat het recht bestaat uit voorspellingen en beslissingen van rechters. Bij deze theorie is een beslissing van de autoriteit nodig om te bepalen wat waarheid is. De autoriteit van de rechter berust op stilzwijgende afspraken die wij hebben gemaakt. We kunnen deze theorie verbinden aan de rechtspraak in moeilijke gevallen. Hart neemt een middenpositie in. Aan de ene kant heb je het formalisme en aan de andere kant heb je het regelscepticisme.

Je ziet dus dat de opvatting van rechtsregels en feiten leidt tot een bepaald probleem. Dat wordt met name geaccentueerd door de regelsceptici en de feitensceptici, dus de constructivistische theorie. Dat plaatst ons voor een uitdaging. We moeten dus de vraag beantwoorden in hoeverre de rechtspraak ook nog toekomstbestendig is.

De coherentietheorie kun je verbinden aan Dworkin. Je moet dus zorgen dat alles bij elkaar moet passen. LET OP! Hoogstwaarschijnlijk een tentamenvraag!! 

Van Domselaar

Het is belangrijk dat je een groter beeld hebt van deugdenethiek. De deugdenethiek van Van Domselaar gaat over de morele kwaliteit van de rechterlijke beslissing. De rechterlijke beslissing moet rechtvaardig zijn, het moet ieder van de partijen toekennen wat hem toekomt. De rechter moet aan ieder het zijne geven. Van Domselaar zegt dat de rechter zijn beslissing eigenlijk op verschillende manieren kan verantwoorden. De rechter kan zijn gezag aan twee dingen ontlenen, namelijk aan de rechtsregels, het instituut van de rechtspraak of hij kan zijn gezag ontlenen aan zijn persoon. Dit zijn twee manieren waarop je rechtvaardigheid kan waarborgen. Ze heeft het over een benadering van buiten naar binnen. Het is een benadering die de rechtvaardigheid van de rechterlijke uitspraak wil waarborgen, door te letten op de rechtsregels. Die rechtsregels en rechtsbeginselen waarborgen de rechtvaardigheid van de beslissing. Daartegenover hebben we de inside-out benadering. Van binnen naar buiten kan de rechter zijn beslissing ook rechtvaardigen. De beslissing moet dan blijk geven van persoonlijke voortreffelijkheid. Van Domselaar concentreert zich op een inside-out benadering. De laatste benadering is gebaseerd op de deugdenethiek van Aristoteles. De eerste belangrijke vraag is wat een deugd is. Aristoteles geeft een definitie van een deugd: een deugd is een houding van karakter, dispositie, die een juist midden weet te houden tussen een teveel en te weinig met betrekking tot een bepaalde emotie.

Moed

Iemand die te moedig is noemen we laf. Iemand die te veel moed heeft is overmoed. Iemand die overmoedig is kan roekeloos handelen. De deugd, moed, is een midden tussen deze twee extremen met betrekking tot een bepaalde emotie. De emotie die hier een rol speelt is angst. Iemand die laf is heeft te veel angst, iemand die overmoedig is heeft te weinig angst. Iemand die moedig is heeft precies genoeg angst.

Van Domselaar stelt dus een six-pack samen van deugden. Ze wil daarmee zeggen dat je heel veel moet trainen om een deugdzaam mens te worden. De klassieke deugden van Plato en Aristoteles zijn de volgende vier: praktische wijsheid, moed, gematigdheid en rechtvaardigheid. Van Domselaar voegt onpartijdigheid en onafhankelijkheid toe. Deze eigenschappen kunnen ook voortvloeien uit het karakter van de rechter. Plato legt een verband tussen de verschillende kardinale deugden (verstandigheid, moed en gematigdheid). Een rechtvaardig persoon weet wat hem te doen staat. Volgens Plato laat hij zich niet weerhouden door vrees en verleidingen om het te doen. Iemand die verstandig, moedig en gematigd is, is ook rechtvaardig. De persoon geeft uiteindelijk aan eenieder het zijne. De six-pack is dus samengesteld uit kardinale deugden en rechterlijke deugden.