Introductie

Sensitiviteit (Ainsworth) = vermogen van de moeder om de signalen en communicatie van haar kind waar te nemen, nauwkeurig te interpreteren en hier adequaat en snel op te reageren. Er zijn dus 4 essentiële componenten:

• Bewustzijn van de signalen
• Juiste interpretatie van signalen
• Passende reactie
• Snelle reactie

Aan alle 4 de componenten dient voldaan te worden om een sensitieve ouder te zijn.

Bewustzijn van de signalen

Moeder's bewustzijn van de signalen bestaat uit 2 aspecten:

• Toegankelijkheid (accessibility):
  • Moeder moet toegankelijk zijn voor de communicatie en signalen van het kind voordat ze sensitief kan zijn.
• Drempels (thresholds):
  
  • De meest gevoelige moeder is alert op de meest subtiele, minimale, ingetogen signalen (en heeft lage drempels).

Juiste interpretatie van signalen

Het vermogen om signalen van het kind juist te interpreteren bestaat uit 3 aspecten:

• Bewustzijn (awareness):
  • Een onoplettende, "negerende" moeder is vaak niet in staat om de signalen van het kind correct te interpreteren wanneer deze signalen een keer wel haar onoplettendheid doorbreken, omdat ze zich niet bewust was van de eerdere tekenen en de tijdelijke context waarin het gedrag zich voordoet.
• Vrijheid van vervorming (freedom of distortion):
  
  • Moeders die een vertekend beeld hebben, hebben de neiging om signalen van het kind vanuit hun eigen perspectief en behoeftes te zien. Echter,
  • Moeders die hun perceptie van hun kind het minst vervormen, hebben enig inzicht in hun eigen wensen en stemmingen en zijn zich meestal bewust van hoe hun eigen gedrag en stemmingen het gedrag van hun kind beïnvloeden
• Empathie (empathy):
  
  • Moeder moet zich kunnen inleven in de gevoelens en wensen van haar baby voordat ze gevoelig kan reageren.

Passende reactie

Het is essentieel dat de reacties van de moeder passen bij de situatie en de communicatie van het kind.

• De sensitieve moeder reageert in 1e levensjaar sociaal op de pogingen van de baby om sociale interactie op gang te brengen, speels op zijn pogingen om het spel te initiëren, en zet hem neer als hij op ontdekkingstocht gaat.
  • De moeder die op de juiste manier op haar kind reageert, stimuleert hem niet door op een te intense, te krachtige, te langdurige of te opwindende manier met elkaar om te gaan.
  • Evenzo is het onwaarschijnlijk dat ze het kind onderstimuleert door de signalen op te pikken en te beantwoorden die hij geeft als hij zich verveelt of van streek is.
• In 2e levensjaar verandert de reactie van de moeder op de signalen van het kind zo dat het niet zozeer in overeenstemming is met wat hij/zij wil, maar een compromis is tussen wat het kind wil en wat ervoor zorgt dat hij/zij zich op de lange termijn het meest veilig, bekwaam, comfortabel etc. voelt.
  
  • Moeder laat het kind geleidelijk zien dat zij geen instrument van zijn/haar wil is, maar een samenwerkingspartner wiens deelname op gepaste wijze moet worden uitgelokt.
  • Moeder zal de heerszuchtige eisen van het kind een beetje frustreren, maar gedrag aanmoedigen dat uitnodigend of vragend is in plaats van veeleisend.

Het belangrijkste punt is dat een sensitieve, gepaste reactie niet noodzakelijkerwijs volledige naleving van de wens van de baby inhoudt, maar dat naleving heel vaak de meest geschikte reactie kan zijn.

Daarnaast is het ook belangrijk dat interacties met het kind goed opgelost of goed afgerond en voltooid zijn en dat het kind tevreden is.

Snelle reactie

Het is ook belangrijk dat reacties op het kind snel zijn en niet zo vertraagd dat het kind niet kan begrijpen dat de reactie bij een eerder signaal hoort.

• Een moeder is ongevoelig als ze niet reageert op de uitgestrekte armen van de baby, op zijn opgewonden begroeting, of gewoon op zijn glimlach of zachte aanraking.

Een probleem is de timing van routinematige activiteiten en spelen in sensitiviteit.

• Willekeurige of zeer rigide timing van belangrijke interacties tussen moeder en kind zijn vaak insensitief voor de signalen, stemmingen en ritmes van het kind.
• Wanneer een moeder de dagelijkse bezigheden met haar baby zo organiseert dat het voor zichzelf zo makkelijk mogelijk is en/of bij de klok denkt, houdt ze weinig of geen rekening met het tempo en de huidige toestand van het kind en is ze niet sensitief.

Sensitiviteit Schaal

Deze Sensitiviteit puntenschaal loopt van 1 tot en met 9. Alle oneven getallen (1,3,5,7 en 9) hebben specifieke toelichtingen die een indicatie geven van de mate van sensitiviteit die een ouder laat zien. De even getallen (2,4,6 en 8) wijzen op een mate van sensitiviteit die tussen twee toelichtingen in zit.

1. Hoog insensitief

• Moeder is extreem insensitief en lijkt gestuurd te worden door haar eigen wensen, stemming en behoeftes. Wanneer deze acties overeenkomen met de signalen van het kind, is dit toeval.
• Moeder lijkt zich niet te kunnen verplaatsen in het perspectief van het kind en vooral haar eigen behoeftes na te streven.
• Moeder kan soms wel reageren op het kind wanneer zijn/haar signalen intens, lang of vaak genoeg zijn. Echter zijn deze reacties vaak vertraagd.

3. Insensitief

• Moeder reageert regelmatig niet snel en/of adequaat op de signalen van het kind, maar lijkt soms wel een capaciteit voor sensitiviteit te laten zien in haar reacties en interacties met het kind.
• Moeder lijkt zich niet te kunnen verplaatsen in het perspectief van het kind, wellicht omdat ze bezig is met andere dingen of haar eigen behoeftes nastreeft.
• Moeder lijkt de signalen van het kind wel op te merken, maar is geneigd om niet aan het kind toe te geven (bijv. door zelf er geen zin in te hebben of het kind niet willen verwennen) of vertraagd de adequate reactie zo lang dat het niet meer past bij de toestand van het kind.
• Moeder lijkt adequaat te reageren op het kind, maar breekt de interactie vroegtijdig af waardoor het kind ontevreden is. Deze interacties lijken gefragmenteerd, halfslachtig, plichtsmatig of ongeduldig.
• Moeder kan wel haar eigen gedrag afstemmen op het kind en toont enige sensitiviteit wanneer de eigen wensen, stemmingen en activiteiten overeenkomen met die van het kind en/of wanneer het kind duidelijk van streek is of dwingend is in de communicatie.

5. Inconsistent sensitief

• Moeder heeft inconsistente periodes van sensitiviteit en insensitiviteit, waarin ze bij insensitiviteit de signalen van het kind niet opmerkt. Op de meeste gebieden is moeder snel en sensitief, maar op andere gebieden juist traag en insensitief.
• Moeder lijkt zich op bepaalde momenten te kunnen verplaatsen in het perspectief van het kind, maar op andere momenten worden haar interpretaties en reacties vervormd door haar eigen behoeftes.

7. Sensitief

• Moeder interpreteert duidelijke signalen van het kind nauwkeurig en kan daar snel en adequaat op reageren, maar is minder gevoelig dan moeders met een hogere sensitiviteit en is minder afgestemd op het opmerken van subtiele signalen van het kind.
• Moeder kan zich verplaatsen in het perspectief van het kind en haar interpretaties en reacties worden niet vervormd door haar eigen behoeftes.
• Moeder is niet altijd consistent snel of adequaat met reageren, waardoor er mismatches ontstaan, in vergelijking met sensitiviere moeders. Echter zijn deze momenten nooit serieus uit balans met het tempo, de staat en de communicatie van het kind.

9. Hoog sensitief

• Moeder is uitstekend afgestemd op zowel duidelijke als subtiele signalen van het kind en kan daar snel en adequaat op reageren.
• Moeder kan zich verplaatsen in het perspectief van het kind en haar interpretaties en reacties worden niet vervormd door haar eigen behoeftes.
• Moeder geeft het kind bijna altijd waar hij/zij om vraagt, maar erkent de communicatie van het kind en biedt tactisch een alternatief aan wanneer ze het gevoel heeft dat ze beter niet kan voldoen aan de eisen van het kind (bijv. te druk of heerszuchtig).
• Moeder heeftt "goed afgeronde" interacties met het kind, waarbij beiden na afronding tevreden zijn.
• Moeder maakt haar reacties tijdelijk afhankelijk van de communicatie en signalen van het kind.

Notitie. De puntschaal 1 wordt bijna nooit toegekend.

Samenvatting van het observatie-instrument Ainsworth's Sensitiviteit Schaal bij werkgroep 2 bij het derdejaars vak Observatie van gezinnen van de studie Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. 

Literatuur: Observatie-instrument Ainsworth Scale: Sensitivity vs Insensitivity to the Baby's Signals