Sheetnote hoorcollege 1a, rechtseconomie 2018/2019

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Leerdoelen

Aan het einde van de lessen moet je in staat zijn om juridische vraagstukken te ontleden met behulp van kernbegrippen uit de rechtseconomie; kunnen beredeneren welke prikkels specifieke rechtsregels uitoefenen op het gedrag van de individu, daarbij ook gelet op de uitkomsten; uit kunnen leggen hoe markten werken, wanneer overheidsregulering nodig is en welke invloed die rechtsregels op markten hebben; micro-economische basistechnieken kunnen toepassen

Rechtseconomie

De rechtseconomie heeft betrekking op: economische theorieën, strafrecht, overeenkomsten, eigendomsrechten, mededinging, onrechtmatige daad, milieurecht en verzekeringsrecht.

De kernvraag die steeds terugkomt is welke invloed door het recht wordt uitgeoefend. Daarbij behorende vragen zijn; wat is de realisatie van de beoogde effecten? Zijn er andere, betere resultaten? Wat zijn de gevolgen voor individuen? En:  wat zijn de gevolgen voor de maatschappelijke welvaart?

Geschiedenis van de rechtseconomie

De rechtseconomie is een van de belangrijkste ontwikkelingen binnen de rechtenstudie anno 2019. Maar om dat te begrijpen gaan we terug naar de ontwikkeling van rechtseconomie. Dit doen we door middel van een aantal historische gebeurtenissen:

1900: In de vroege jaren 1900 werd de economie voor het eerst gebruikt om juridische vragen mee te benaderen. Dit was vooral op het gebied van mededinging, gereguleerde industrie, belastingen en schade.

1940/1950: De universiteit van Chicago linkte voor het eerst rechtseconomen aan een rechtenstudie op de juridische faculteit.

1960: Ronald Coase’s ‘Problem of social cost’. Coase kwam tot het inzicht dat er een wederkerige relatie is tussen de schadeveroorzaker en het slachtoffer. Het belang van transactiekosten heeft toepassing van de economie op andere disciplines, zoals het aansprakelijkheidsrecht en het contractenrecht, uitgebreid.

1968: Becker linkte economie aan strafrecht.

1957: Becker linkte economie aan rassendiscriminatie.

1981: Becker linkte economie aan gezinsleven.

1961: Calabresi linkt economie aan de onrechtmatige daad.

1962: Manne linkte economie aan vennootschaps- en effectenrecht.

1979: Shavell linkte economie aan verzekeringen.

1973: Richard Posner was geen econoom maar werkte in een de rechtbank. Door zijn ideeën kwam er een nieuwe manier om naar het recht te kijken. Hij kwam met het idee dat efficiëntie de structuur van de common law in het rechtssysteem zou kunnen verklaren. Gezien het feit dat een inefficiënt precedent waarschijnlijk in twijfel zou worden getrokken en worden overruled, heeft de common law in deze visie de neiging om op lange termijn efficiënte oplossingen te ontwikkelen.

1990: Veertig procent van de federale rechtbankrechters in de VS heeft ondertussen een economische cursus gevolg. De juristen gingen open staan voor rechtseconomische redeneringen.

Rechtseconomie groeit op deze manier uit tot een sociale wetenschap waar effecten van beleid en regelgeving kunnen worden getest. In de tweede helft van de 20^e eeuw wordt rechtseconomie erkend als de belangrijkste innovatie op het gebied van rechtswetenschappen.

Voorkeuren

In de rechtseconomie wordt uitgegaan van een volledige voorkeursordening. Dit wordt transitief bekeken: als F wordt geprefereerd boven D, en D boven B, dan wordt F ook geprefereerd boven B. Meer gaat altijd boven minder.

Indifferentiecurven

• Indifferentiecurven brengen de voorkeuren van een individu in beeld.
• Helling van indifferentiecurven: Een individu die meer bezit van goed X is bereid minder van goed Y op te offeren om een extra eenheid van goed X te verkrijgen. Hoe meer men relatief bereid is om op te offeren voor het andere product, hoe steiler de helling.

Budgetlijn

Een budgetlijn geeft de keuzes weer die een individu kan maken op grond van de veronderstelling dat de individu al zijn geld heeft opgemaakt aan twee verschillende producten.

Optimale keuze

• De optimale keuze is de hoogst haalbare indifferentiecurve. (Dia 23)
• De helling van de indifferentiecurve is de helling van de budgetlijn. (Dia 24)

Edgeworth box

Een edgeworth box krijg je door verschillende indifferentiecurven van twee personen over elkaar te leggen. Hiervoor moet je dan wel de indifferentiecurve van de tweede persoon 180 graden draaien, zodat beide 0 punten in hoeken tegenover elkaar staan (zie dia 26).

Pareto verbetering en optimum

• Bij de Pareto verbetering wordt het nut van A groter, zonder dat het nut van B kleiner wordt. Dit wordt ook wel het oog van Pareto genoemd.

• Bij Pareto optimum zijn indifferentiecurven nodig van twee personen, waarvan de curves raaklijnen hebben. Er is sprake van het Pareto optimum als er geen verbetering meer mogelijk is. De contractcurve geeft een verzameling van Pareto optima weer. Het bestaat uit de verzameling van punten waarin indifferentiecurven van betrokken individuen elkaar raken.

Dan is er nog de contractcurve; deze lijn is een weergave van de verzameling Pareto optima en bestaat uit de verzamelingen van punten waarin de indifferentiecurven van betrokken individuen elkaar raken. Een voorbeeld kan je zien op dia 30.

Interpersonele nutsvergelijking.

De interpersonele nutsvergelijking is ontwikkeld omdat Pareto geen inzicht geeft in de vergelijking tussen nutswinst van het ene individu tegenover het nutsverlies van het andere individu.

Hicks- Kaldor criterium

• Volgens dit criterium wordt er een verbetering van de gezamenlijke welvaart gerealiseerd, wanneer er sprake is van een verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden kunnen gaan. De nutswinst (uitgedrukt in geld) van de winnaars overtreft het nutsverlies (uitgedrukt in geld).
• Via een kosten en batenanalyse wordt gekeken wat die nutswinst en – verlies is.
• Nadeel: sommige onderdelen zijn lastig op geld waardeerbaar, wat is de geldwaarde op een bepaald moment, de waarde van geld verschilt tussen mensen onderling en er ontbreekt een link tussen de kwalitatieve en de kwantitatieve elementen.

Marktfalen

Er kan sprake zijn van marktfalen om de volgende redenen:

• Externe effecten, zoals schade aan derden, denk aan milieuvervuiling.
• Collectieve goederen, hiervan kan je niemand uitsluiten.
• Onvolledige mededeling/ monopolies.
• Onzekerheid en informatiegebreken.

• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur? Vat deze kort samen of haal ze uit de aantekeningen van vorig jaar.

De geschiedenis van de ontwikkeling van de rechtseconomie die aan het begin van het college werd gegeven, is niet terug te vinden in de voorgeschreven literatuur.

• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen op het vakgebied besproken. Enkel dat rechtseconomie zich steeds verder ontwikkeld, maar hiervan zijn geen concrete voorbeelden gegeven.

• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gemaakt met betrekking tot het tentamen.

• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? Neem deze op en vermeld ook het antwoord

Er worden geen vragen gesteld die op het tentamen zouden kunnen worden gesteld.