Wat zijn de verschillende fases van bewustzijn? - Chapter 13

In dit hoofdstuk worden ook andere vormen van bewustzijn besproken, zoals bijvoorbeeld onder invloed van drugs, hypnose, psychische ziekten en mindfulness. 

Wat wordt bedoeld met ASCS?

De andere vormen van bewustzijn worden ook wel altered states of consciousness (ASCs) genoemd. Een objectieve betekenis zou de manier van het ontstaan van de staat van bewustzijn aanduiden. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de soort drug. Het zou daarbij ook kunnen gaan om de dosis. Daarnaast zou je het kunnen definiëren op basis van lichaamsfuncties zoals de hartslag. Nu blijkt het zo te zijn dat ASCs over het algemeen niet te herleiden zijn tot specifieke fysiologische kenmerken. 

Daarnaast zou je het subjectief kunnen verklaren, dit wordt het meest gebruikt. Dit werd geïntroduceerd door Tart. Hierbij ging het om de ervaring van bewustzijn die anders is dan hoe iemand het normaal voelt. Het is dus een tijdelijke verandering van de subjectieve waarneming van bewustzijn. Er is dan een andere state of consciousness (SoC). Een probleem hierbij is dat het moeilijk te ontdekken is wat een normale staat van bewustzijn is. Om ASCs te ontdekken moet je de 'normale' staat wel kunnen onderscheiden. Daarnaast zorgen subjectieve ervaringen ervoor dat we beslissingen kunnen maken over ons eigen lichaam. Het werkt alleen niet bij anderen. Daarnaast zien we het bijvoorbeeld in het geval van alcohol ook niet altijd bij onszelf. Het blijkt vaak moeilijk om de ervaringen te beschrijven met woorden.

Wat is er anders bij een ASC?

Wat verandert er in een andere staat van bewustzijn? Het bewustzijn verandert, alleen we weten niet hoe we dit kunnen meten. Je moet dus beginnen bij functies die veranderen. Volgens Farthing zijn er twaalf onderdelen bij betrokken, waaronder aandacht. Het gaat vooral over mentale functies, maar het gehele systeem moet wel bekeken worden. Er zijn drie functies die over het algemeen aangetast worden bij ASC: aandacht, geheugen en arousal. 

Ten eerste aandacht, dat kan veranderen van intern naar extern of andersom. Het kan zijn dat iemand bijvoorbeeld meer gaat dagdromen maar het kan ook zijn dat aandacht vooral naar buiten wordt gericht. Daarnaast kan aandacht heel breed zijn maar ook heel specifiek op bijvoorbeeld één object. 

Ten tweede geheugen. Geheugen staat in verband met denken en met emoties. Veel drugs hebben effect op het kortetermijngeheugen. Dat kan uiteindelijk ook leiden tot gaten in het geheugen. Ten derde arousal. Meditatie kan bijvoorbeeld leiden tot weinig arousal, waarbij iemand zich volledig kan ontspannen. Daardoor kan iemand in een staat komen waarbij iemand bijvoorbeeld minder voedsel nodig heeft. 

Hoe zouden de verschillende toestanden van bewustzijn in kaart kunnen worden gebracht?

Kunnen de hersenen worden opgedeeld in een aantal dimensies en hoe zouden verschillende SoCs hierbij passen? Tart heeft geprobeerd om de toestanden van bewustzijn in kaart te brengen. Hierbij begon hij met twee dimensies: irrationaliteit en de mogelijkheid om te hallucineren. Hierbij zouden dromen een belangrijke rol spelen. Tussen slaap en waken zou een fase zitten, waarin ervaringen niet van belang zijn. Een andere benadering kwam van Laureys. Hij stelde dat er drie niveaus zijn, namelijk arousal en aandacht voor de omgeving en het zelf. 

Arousal gaat om de mate van bewustzijn en is afhankelijk van de hersenstam. Door aandacht te hebben voor de omgeving en het zelf krijgt het bewustzijn ook inhoud. Hobson heeft het AIM model geïntroduceerd, waarbij er drie onderdelen bestaan: activation energy, input source (extern of intern) en mode. Er zijn verschillen in de hormonen die betrokken zijn tijdens waak en slaap. Op basis van bovenstaande onderdelen kan vervolgens bewustzijn ingedeeld worden. 

Een model van Vaitl en collega's ziet het als een vierdimensionaal model waarbij het draait om activatie, aandacht, zelf-aandacht en sensorische dynamiek. Dit kan leiden tot de staat van bewustzijn (C-space). Daar tegenover staan de functionele toestanden van de hersenen (B-space). De verschillen tussen deze twee zouden in kaart moeten worden gebracht. Hierbij moeten subjectieve ervaringen dus samen worden gevoegd. Dit blijkt erg lastig in de praktijk. 

Het blijft moeilijk om de verschillende toestanden van bewustzijn in kaart te brengen. Er wordt wel steeds meer onderzoek naar gedaan. 

Wat is het gevolg voor bewustzijn van toestanden die door drugs worden veroorzaakt?

Psychoactieve drugs hebben effect op het mentaal functioneren en op bewustzijn. Deze drugs veranderen de werking van neurotransmitters. Deze drugs kunnen weer opgedeeld worden in verschillende groepen. Ten eerste stimulanten. Een voorbeeld hiervan is MDMA. Dat zorgt ervoor dat serotonine heropname wordt geblokkeerd en er wordt meer serotonine en dopamine vrijgegeven. Serotonine speelt een rol bij slaap en gemoedstoestand en dopamine speelt een rol bij beloningsgedrag. MDMA zorgt dus bijvoorbeeld voor meer energie. Het wordt dan ook vooral genomen tijdens het uitgaan. Het is erg verslavend en gevoelig voor tolerantie. Het is bekend dat het op de lange termijn negatieve effecten kan hebben. Het zou wel kunnen helpen bij sociale angst en PTSS. 

Ten tweede verdovende middelen. Dit zorgt over het algemeen niet voor een interessante verandering van ASCs. Een voorbeeld hiervan is lachgas. Davy heeft hier veel onderzoek naar gedaan. Het zorgt ervoor dat mensen de wereld anders zien. Tart kwam daardoor tot het idee van state-specific science. Er zou verschillend onderzoek moeten worden gedaan naar de verschillende vormen van bewustzijn (SoCs). Ketamine behoort ook onder deze categorie. Dit kan leiden tot nachtmerries en schizotypische symptomen. Het heeft vooral invloed op de NMDA antagonist en zorgt voor het blokkeren van diverse heropnames van neurotransmitters. Het zou wel therapeutisch ingezet kunnen worden bij schizofrenie. 

Door ketamine lijkt de omgeving een soort van op te lossen. Je ervaart daardoor ervaringen die voelen alsof ze buiten je eigen lichaam gebeuren. Je voelt dan bijvoorbeeld aan je eigen hand maar dat voelt dan als de hand van iemand anders. Je hebt dan dus het gevoel alsof de hand van rubber is bijvoorbeeld. Er is ook onderzoek gedaan naar ketamine in het lab. Daar liet het dezelfde soort effecten zien.

Ten derde psychedelica, die vaak zorgen voor erg vreemde effecten. Door deze drugs gaan veel mensen hallucineren. Een voorbeeld hiervan is cannabis. Dit wordt vaak medisch gebruikt en het zorgt ervoor dat iemand zich kan ontspannen. Het kan gerookt worden maar ook worden verwerkt in bijvoorbeeld space cake. Door het roken komt het erg snel in het bloed. Wanneer het gegeten wordt, dan duurt het langer voor er een effect merkbaar is maar het effect blijft wel langer voelbaar. De effecten verschillen enorm per persoon. Sommige mensen worden zich meest bewust van zichzelf en anderen juist minder. Er is vooral veel sprake van emotionele effecten. In een hoge dosis kan het zelfs leiden tot veel angst. Er kan dan ook sprake zijn van synesthesie. Geheugen is vaak aangetast tijdens gebruik van cannabis.

Het heeft daarbij vooral effect op het episodisch en semantisch geheugen. Het heeft daarnaast ook negatieve effecten op executieve functies. Onderzoek naar de lange termijn effecten staat nog in de kinderschoenen. Er is daardoor nog geen conclusie te trekken op basis van huidig onderzoek. Wat zegt dit over ASCs? Ervaringen kunnen dus verschillende vormen hebben en het is onduidelijk wat voor effect het heeft op ASCs.

Er bestaan daarnaast ook major psychedelics. Deze stoffen zitten bijvoorbeeld in de San Pedro cactus. Dit bevat mescaline, wat ook synthetisch gemaakt kan worden. De wereld ziet er daardoor mooier uit. Anderen zien het meer als een hallucinatie. De stof psilocybin wordt vaak gevonden in paddenstoelen. Deze effecten duren maar 3-4 uur en deze stof wordt vaak gebruikt in wetenschappelijk onderzoek. Een andere stof is DMT, wat leidt tot hallucinaties. Dit kan leiden tot ervaringen die voelen alsof ze buiten het lichaam plaatsvinden. Dit is een intense drug. Er moet wel een steeds hogere dosis genomen worden om hetzelfde effect te bereiken. Het wordt snel afgebroken in het lichaam. 

Ayahuasca is een genezend medicijn maar leidt wel vaak tot overgeven. De laatste drug die wordt besproken is LSD. Dit leidt tot hallucinaties. Hofmann heeft hier onderzoek naar gedaan door het zelf in te nemen. Het is al actief in kleinere doseringen en kan tot 12 uur duren per trip. Het is niet verslavend maar leidt wel tot tolerantie. Het zorgt voor minder connecties tussen DMN. Sommige mensen stellen dat LSD het leven voor altijd kan veranderen. 

Wat kan meditatie betekenen voor bewustzijn?

Sommige stellen dat meditatie kan leiden tot ASC. Dit zou bereikt kunnen worden met transcendental meditation (TM). Dit is echter niet het doel van meditatie, het doel is om meditatie uit te kunnen voeren. Volgens de subjectieve definitie van Tart leidt meditatie tot ASCs. Fenwick heeft in ieder geval aangetoond dat meditatie iets anders is dan slaap. Toch vallen veel mensen tijdens het mediteren even in slaap. Dit zou ook een deel van de positieve effecten kunnen verklaren. Slaap heeft namelijk een positieve invloed op verschillende psychologische verschijnselen. 

In het boeddhisme wordt de Theravadan traditie vaak gebruikt. Dit bestaat uit diverse stappen waarbij de energie uiteindelijk naar een laag niveau moet worden gebracht. Cannabis heeft hetzelfde effect. De verschillende niveaus konden ook aangetoond worden met behulp van EEG en fMRI. Hierbij zou je naar de verandering in het dominante netwerk van connecties moeten kijken. Dit is anders dan onderzoek naar NCCs, omdat er niet gezocht wordt naar connecties tussen bewustzijn en onderbewustzijn. 

Wat is de rol van psychische aandoeningen bij ASC? 

Sommige psychische aandoeningen kunnen leiden tot ASCs. Is hypnose een ASC? Volgens de definitie van Tart is het een ASC, omdat het mentale functioneren anders is dan normaal. Volgens Hilgard worden de bewuste acties van mensen tijdens hypnose overgenomen door de hypnose, waardoor het voelt alsof je geen eigen keuzes meer kan maken. Hier is veel onderzoek naar gedaan. Het is door Wagstaff onderzocht dat we ondanks al het onderzoek nog steeds niet kunnen stellen of hypnose een ASC is. 

Het is belangrijk om te stellen dat psychische aandoeningen nooit alleen mentaal zijn. Het gaat altijd om een interactie met het lichaam. Daarnaast is het goed om te weten dat er een verschil is tussen ervaringen terwijl iemand gezond is en wanneer iemand ziek is. Dit zorgt ervoor dat iemand vaak alleen nog maar bewustzijn heeft van toen hij/zij was. Daardoor willen ze niet altijd op zoek naar hulp, omdat ze zich niet altijd kunnen herinneren hoe het anders zou kunnen zijn. Daardoor lijkt het van belang voor ASCs. Is de ziekte zelf dan een ASC of zorgt het voor een ASC?

Dit is moeilijk om te onderzoeken, vooral in het geval van chronische ziekten. Volgens Revonsuo en collega's zou een psychische aandoening niet zorgen voor een verandering in bewustzijn maar voor een verandering in de representatie van de relaties tussen het bewustzijn en de wereld. Door een psychische aandoening kunnen de neurale verbindingen wel veranderen. Gezondheid zou daarbij moeten worden gezien als de basis. Toch kan je na een psychische aandoening niet erg snel terugkomen naar dezelfde gezondheid. Er is altijd een verandering.

Meditatie en psychoactieve drugs kunnen wel helpen bij de behandeling van psychische aandoeningen. Daardoor kunnen mensen mogelijk in een andere ASC komen. Toch blijft het moeilijk om dit te onderzoeken. Een ASC kan ook pathologisch zijn, wanneer het veel invloed heeft op de kwaliteit van leven. 

Bestaat er een staat van bewustzijn?

Misschien is de staat van bewustzijn niet de goede manier om het te omschrijven. Dit betekent namelijk dat er een bepaalde conditie zou zijn, maar het is onduidelijk welke conditie dit is. Er moet nog veel onderzoek worden gedaan. 

Wat is het verschil tussen realiteit en fantasie? - Chapter 14

Het is soms moeilijk om het verschil tussen realiteit en fantasie te zien. Een voorbeeld hiervan is de jurk die een aantal jaar geleden op het internet stond. Was deze jurk zwart met blauw of wit met goud? De jurk bleek zwart met blauw te zijn, maar toch waren veel mensen overtuigd van de andere kleurcombiantie. Hierbij werd het dus anders verwerkt in de hersenen van verschillende mensen. 

Hoe kunnen we de realiteit discrimineren van fantasie?

We maken heel vaak onderscheid tussen de werkelijkheid en fantasie. Dit doen we vaak onbewust. Mentale afbeeldingen zijn minder stabiel en kunnen makkelijker gemanipuleerd worden dan wanneer je het hardop uitspreekt. Uit verschillende experimenten is gebleken dat mensen het soms zelf niet eens in de gaten hebben wanneer ze iets echt zien of wanneer ze erover fantaseren. Valse herinneringen kunnen ook ontstaan door sturende vragen of door mensen iets te laten verzinnen wat niet is gebeurd. Als ze het vaker herhalen dan geloven ze dat het gebeurd is. Daarnaast is woordkeus hierbij ook van belang. 

Valse herinneringen zijn vooral problematisch wanneer mensen zich seksueel misbruik herinneren wat nooit is gebeurd. Dit is vaak gebeurd, vooral wanneer herinneringen zogenaamd worden teruggehaald door hypnose. Echte herinneringen zijn over het algemeen gedetailleerd en kunnen makkelijker in het bewustzijn komen dan valse herinneringen. De context van de herinnering is ook van belang. 

Het herinneren van een gebeurtenis is een actief proces. De neuronale processen die betrokken zijn bij het ophalen van een herinnering zijn ook betrokken wanneer we fantaseren over toekomstige gebeurtenissen. Daarnaast heeft geheugen ook een sociale functie. Er kunnen verschillen bestaan in de intensiteit en de accuraatheid van herinneringen. Taal speelt hierbij ook een belangrijke rol. Dit zorgt ervoor dat we herinneringen onder woorden kunnen brengen.

Wat zijn hallucinaties?

Het is moeilijk om te definiëren wat hallucinaties zijn. Ze zijn intern en verschillen daarmee van illusies. Illusies zijn namelijk extern. Hallucinaties zijn perceptuele ervaringen die intern verwerkt worden. Er bestaan ook pseudo-hallucinaties, waarbij mensen weten dat het niet waar is wat ze zien. Het is dan wel moeilijk om te bepalen wat daadwerkelijk een hallucinatie is. Onder invloed van drugs weten mensen bijvoorbeeld ook regelmatig nog dat wat ze zien, niet de werkelijkheid is. 

Mensen zouden hallucinaties misschien moeten bekijken op een continuüm. Daarbij zit fantasie aan de ene kant en hallucinaties aan de andere kant. Hallucinaties komen al gedurende een langere tijd voor. Het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Uiteindelijk is een diagnostische test ontwikkeld om de hallucinaties te meten. Daaruit bleek dat hallucinaties vaak verbonden waren aan een vorm van pathologie. Er zijn drie categorieën: opdringerige mentale gebeurtenissen, hallucinaties met een religieus thema en auditieve of visuele hallucinaties. De eerste categorie kan gezien worden als dagdromen.

Hallucinaties komen vooral vaak voor bij schizofrenie en depressie. Bij schizofrenie draait het om het verlies van de controle over het zelf. De meest voorkomende vorm van hallucinatie is hierbij het horen van stemmen. Deze stemmen horen niet bij het lichaam. Vaak ontstaat er uiteindelijk een patroon in de hallucinaties. Patiënten met dementie kunnen ook hallucinaties hebben. Andere oorzaken zijn drugs, fysieke aandoeningen, ondervoeding en slapeloosheid. Het wordt vaak steeds moeilijker om te onderscheiden wat echt is en wat een hallucinatie is. 

Jackson stelde dat herinneringen mentale foto's zijn, waarbij de sensorische input over het algemeen wordt geinhibeerd. Dit is bij hallucinaties niet het geval. Het is nog onduidelijk hoe dit precies zou kunnen werken. Hallucinaties die gecombineerd worden met de werkelijke wereld komen nog vaker voor. Hierdoor lijkt het ontzettend echt te zijn. Dit komt bijvoorbeeld voor bij bergebeklimmers die denken te horen dat iemand hen roept. Dit kan ook voorkomen bij dove mensen, die wel ineens geluid horen in hun eigen hoofd. Dit is alleen geen realistisch geluid, aangezien zij dit ook anders ervaren. 

Auditieve hallucinaties zijn een belangrijk symptoom van schizofrenie. Er kunnen ook hallucinaties in het lichaam optreden, een voorbeeld hiervan is pijn. Wat ook vaak voorkomt is het gevoel alsof er bijvoorbeeld mieren over het lichaam lopen. 

Alle verschillende soorten hallucinaties hebben een aantal overeenkomsten. Zo zijn er een aantal visuele vormen, zoals patronen en felle kleuren, die vaak voorkomen. Deze kunnen bijvoorbeeld de vorm aannemen van een mandala. Dit zou kunnen komen door de organisatie van het visuele systeem. Wij verwerken informatie als het ware in cirkels. Het is daardoor logisch dat in hallucinaties vaak cirkels worden gezien. Complexe visuele hallucinaties zorgen vaak voor minder overeenkomsten. 

Patronen die lijken op hallucinaties zijn ook herhaald in onderzoek zonder mensen. Hiervoor werd een videocamera gebruikt. Een computer kon de beelden analyseren. Ook hieruit bleek dat patronen kunnen ontstaan. De machine kon dus een hallucinatie opwekken. Google heeft nu ook netwerken met meerdere lagen aangelegd. Daardoor kunnen specifieke objecten uiteindelijk herkend worden. Het kan dan steeds op een dieper niveau verwerkt worden. 

Deze hallucinaties geven nog geen oplossing voor het probleem van bewustzijn. Het kan juist een ondersteuning zijn in bijvoorbeeld de theorie van O'Regan en Noë, maar het kan ook gebruikt worden als bewijs voor hogere-orde gedachten. Het kan de theorie van Dennett ook ondersteunen. Als hallucinatie namelijk bestaat uit het voorspellen en interpreteren van informatie, dan moeten de hersenen hierin doen wat nodig is. Volgens hem zou een onderscheid tussen realiteit en fantasie dus niet nodig zijn. 

Aan de ene kant zijn hallucinaties dus niet waar, want wat je ziet bestaat niet in de werkelijke wereld. Aan de andere kant is het wel echt omdat het gemeten kan worden in de hersenen. Daarnaast laat het ook veranderingen in het gedrag zien. 

Wat is extra-sensory perceptie?

Hallucinaties bestaan wel, want mensen kunnen het ervaren. J.B en Rhine wilden vechten tegen het behaviorisme. Zij waren van plan om het geest-lichaam probleem op te lossen. Parapsychologie is de wetenschappelijke studie naar interacties tussen organismen en de omgeving. Het is breder dan alleen het onderzoek naar bewustzijn. 

Rhine onderzocht extrasensorische perceptie (ESP) en probeerde onderzoek te doen naar telepathie (informatie komt vanuit een andere persoon), clairvoyance (komt van objecten en gebeurtenissen) en precognitie (informatie komt vanuit de toekomst). Er werd vooral weinig bewijs gevonden voor clairvoyance. Daarna is onderzoek naar remote vieuwing vooral populair geworden. Hierbij moeten impressies van een persoon door een andere persoon aan een locatie gekoppeld worden. Dit liet zien dat onze hersenen zorgen voor het begrijpen van ruimte en tijd en dat er veel mogelijkheden zijn tot bewustzijn. 

Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat je weet wanneer iemand naar je kijkt. Dit gevoel kan ook optreden wanneer iemand op afstand via een camera meekijkt. Toch wordt dit bewijs ook niet gezien als bindend voor bewijs voor ESP. Mocht er ooit een goed experiment worden ontwikkeld voor het meten van ESP, dan zou dit mogelijk het bewustzijn kunnen verklaren. Er moeten dan nog wel veel experimenten uitgevoerd worden. 

Het eerste ganzfeld experiment werd uitgevoerd door Honorton. Volgens hem was er sprake van een groot effect. Volgens Hyman kon dit toegeschreven worden aan methodologische fouten. Er is dus geen eenduidig antwoord gevonden. Ook Sargent heeft veel fouten gevonden in het onderzoek. Het was daarom geen betrouwbaar onderzoek om ESP te onderzoeken. 

Kunnen er andere werelden worden opgeroepen?

We hebben vroeger allemaal fantasie spel gespeeld. Zo hebben veel kinderen ook een verzonnen vriend wanneer ze jong zijn. Kinderen kunnen met deze onzichtbare vrienden in gesprek en zien er echt personen in. Het fantasiespel is belangrijk voor kinderen. Daardoor leren kinderen ook meer over de realiteit. In de volwassenheid zijn we ook nog in staat om te fantaseren. 

Virtual reality kan nu ook simulaties creëren door sensorische perceptie en feedback te manipuleren. Daarnaast is fantasie ook afhankelijk van cultuur. In diverse culturen worden ook nog steeds bepaalde planten gebruikt voor het opwekken van hallucinaties. Daarmee worden dan ceremonies uitgevoerd. Op die manier ontstaan bijvoorbeeld ook bepaalde legendes en verhalen binnen die culturen. Daarnaast zorgt dit er ook voor dat mensen in bepaalde religies geloven. 

Wat is er nu werkelijk?

Zitten alle ervaringen in ons hoofd en is niets hiervan een werkelijke ervaring? Er wordt veel gesteld, wat niet fysiek aanwezig is zoals het bestaan van een aura. Is de informatie die gezien wordt door het gebruik van drugs wel betrouwbaar? Het blijft moeilijk om onderscheid te maken tussen de realiteit en fantasie. 

Wat is de rol van dromen in bewustzijn? - Chapter 15

Een lucide droom is een droom waarbij je tijdens de droom al weet dat je droomt. Je wordt je dus een soort van bewust tijdens de droom dat je droomt. Heb je ook al bewustzijn tijdens je droom?

Wat is het verschil tussen wakker zijn en slapen?

Iedere dag gaan we door drie fases: wakker, REM-slaap en niet-REM slaap. De gemiddelde nacht bestaat uit vier cycli van REM- en niet-REM slaap. Tussendoor worden we vaak nog een aantal keer heel kort wakker. Dit kunnen we ons over het algemeen niet herinneren. Tijdens de REM slaap laten de hersenen veel activiteit zien. Toch is het dan moeilijker om mensen wakker te maken. Verschillende hersengebieden spelen op verschillende momenten in de slaapcyclus een rol. Wel wordt bijvoorbeeld sensorische input over het algemeen geïsoleerd. Tijdens REM slaap is de motorische cortex geblokkeerd. Dit is het geval zodat mensen de acties uit dromen niet daadwerkelijk uitvoeren. Dit kan kort onderbroken worden, wat leidt tot slaapwandelen. 

De verschillende fasen van slaap kunnen dus herkend worden aan de hersenactiviteit. Wanneer mensen wakker worden uit de niet-REM slaap dan dromen zij over het algemeen niet. Mensen die wakker worden uit de REM slaap hadden over het algemeen een bizarre droom. Er zijn vaak veel overeenkomsten te vinden tussen dromen binnen een cultuur. Hierbij zijn er over het algemeen wel verschillen tussen volwassenen en kinderen en tussen seksen. Gebeurtenissen uit het hedendaagse leven spelen vaak een rol in dromen. 

We proberen vaak te begrijpen waarom we iets gedroomd hebben. Dit werd gestimuleerd door Freud. Hij stelde dat dromen uit het onderbewustzijn komen en dat het symbolisch moet worden bekeken. Het is moeilijk om de inhoud van dromen te onderzoeken en te generaliseren. Dit komt omdat de manier van het ophalen van de herinnering over een droom van belang is. Wanneer participanten het alleen maar selectief hoeven te melden, dan kan dat andere resultaten geven dan wanneer participanten het iedere dag moeten melden. 

In ongeveer 10% van de gevallen gaat het om een bizarre droom. Dit kan weer onderverdeeld worden in drie categorieën. Ten eerste incongruentie, waarbij er de kenmerken van de karakters en bijvoorbeeld de objecten niet bij elkaar passen. Ten tweede discontinuïteit, waarbij het gaat om een plotselinge verandering in bijvoorbeeld de omgeving of de objecten. Ten derde onzekerheid, dan gaat het om vage verhalen die uit de dromen komen. Tijdens de droom hebben we vaak niet in de gaten hoe raar het is. 

Hoe is de overgang van fysiologie naar ervaring?

Dromen zouden de perfecte manier zijn om bewustzijn te onderzoeken. Hierbij zou gekeken kunnen worden naar de subjectieve ervaring. Het AIM model van Hobson stelt dat de drie fases van slaap opgenomen kunnen worden in brain-mind space. Hierbij zou je een dimensie toe kunnen voegen. Dit komt overeen met de ASCs van Tart. Implicaties hierbij zijn dat er misschien sprake is van meer dan drie dimensies. Dit is echter minder van belang omdat er zoveel verschillende neurotransmitters bij verbonden zijn, dat deze dimensies waarschijnlijk vanzelf worden gevonden. 

Een tweede implicatie is dat de correlatie tussen REM slaap en dromen niet volledig 100% is. Dromen is dus niet hetzelfde als REM slaap. Niet-REM slaap kan ook leiden tot ervaringen die voelen als dromen. Het is daarnaast moeilijk om REM slaap en niet-REM slaap te onderscheiden. REM slaap betekent niet per definitie dat dat iemand droomt. Ander onderzoek komt door onderzoek naar patiënten met hersenbeschadiging. Het blijkt bijvoorbeeld dat beschadiging aan de TPO ervoor zorgt dat iemand zich minder kan herinneren van dromen. Toch blijkt dat mensen dan nog steeds kunnen dromen. Daarnaast kan REM slaap optreden wanneer iemand niet in staat is om te dromen. Zo hebben baby's veel REM slaap, maar is de kans klein dat zij op dezelfde manier als volwassenen kunnen dromen. Daarnaast dromen blinde mensen niet met visuele beelden. 

Hoe is het dromen geëvolueerd? Hebben dromen een functie? Het zou een biologische functie kunnen hebben, namelijk om te leren omgaan met mogelijke bedreigingen. Door over deze bedreigingen te dromen, kunnen we er in het echte leven ook mee omgaan. Het zou ook zo kunnen we zijn dat we juist dromen om herinneringen te vergeten. Het blijft onduidelijk of bewustzijn hierbij ook een rol speelt. 

Slaap in andere dieren is ook anders dan slaap bij mensen. Zo hebben reptielen bijvoorbeeld geen REM slaap. Het is per dier verschillend of ze wel of geen REM slaap hebben. Kunnen zij dan wel dromen? Zij kunnen dromen niet beschrijven dus daarom is het moeilijk om te onderzoeken. Dromen hebben wel een correlatie met oogbewegingen. Dezelfde systemen worden geactiveerd wanneer iemand zich iets probeert voor te stellen of iets probeert te herinneren. De emoties in dromen zorgen voor verhoogde activatie van de amygdala. 

Het is nog onduidelijk wat de functie van slaap precies is. Volgens Hobson en Friston zou een functie kunnen zijn dat het zorgt voor een verbetering van onze vaardigheid om voorspellingen te kunnen doen. Zij zijn wel meer geïnteresseerd in slaap dan in dromen. Dromen zouden namelijk subjectieve ervaringen zijn. 

We schrikken bijna nooit van dingen die in onze dromen gebeuren. Dit zou mogelijk kunnen komen doordat dromen gebaseerd zijn op top-down processen. Toch is onderzoek tegenwoordig alleen nog maar gebaseerd op correlaties. Zijn dromen dan wel bewust?

Zijn dromen ervaringen?

Volgens het woordenboek is een droom een serie van gedachten en emoties die een betekenis hebben en een verhaal. Vaak wordt de term bewustzijn ook genoemd, wanneer dromen worden beschreven. Maar hebben we ook daadwerkelijk bewustzijn in onze dromen of komt dat pas daarna? Volgens Tart hebben we geen besef van de verandering in bewustzijn tijdens het dromen. Daardoor zou het niet echt een ASC zijn. Een lucide droom is wel een ASC, omdat iemand het dan wel in de gaten heeft. 

Daarnaast is het mogelijk dat werkelijke gebeurtenissen zich vermengen met een droom. Zo kan het zijn dat er een geluid is in de slaapkamer en dat dit eerst in de droom voorkomt. Pas later heeft iemand in de gaten dat het geluid er echt is. Daar komt ook vaak voor bij een wekker. Wel is bewezen dat dromen tijd kosten. Volgens de casette theory of dreams van Bennett zijn er bepaalde dromen beschikbaar in de hersenen. Zij kunnen deze pakken wanneer er sprake is van REM slaap. Dit heeft geleid tot de vraag of we bewustzijn hebben tijdens de dromen of dat we pas bewustzijn (en daarmee de dromen) creëren wanneer we wakker worden. We weten niet welke van deze twee juist is. Dit is moeilijk te onderzoeken omdat we nog steeds niet weten waar bewustzijn plaatsvindt in de hersenen. 

Volgens de retro-selection theory of dreams ontstaan er tijdens de REM slaap meerdere processen in de hersenen. Deze kunnen binnen of buiten het bewustzijn plaatsvinden. Wanneer iemand wakker wordt, kan het geheugen kiezen uit verschillende versies om de droom af te sluiten. Volgens deze theorie zijn dromen pas bewust wanneer we wakker worden. De droom bepaalt echter wanneer we wakker worden volgens deze theorie. 

Wat zijn de grenzen van slaap?

We kunnen al een soort dromen ervaren voor we in slaap vallen. De sensorische input wordt dan al verminderd en een soort van hallucinaties vinden dan plaats. Hierbij hebben mensen vaak het gevoel dat ze vallen. Soms zien mensen andere dingen zoals dieren of een landschap. Dit worden hypnagogic images genoemd. 

Slaapverlamming (SP) kan een symptoom zijn van narcolepsie. Dit is een slaapstoornis. Daarnaast komt het ook voor bij gezonde personen. Het komt vooral voor tijdens de REM slaap. De persoon voelt zich dan wakker, maar de spieren zijn nog verlamd. Mensen die dit beleven voelen zich over het algemeen erg angstig. Het kan ook worden opgewekt in een lab. De beste manier om hiermee om te gaan is door je te ontspannen. 

Wat zijn rare dromen?

Vaak hebben mensen het gevoel dat ze vallen wanner ze bijna in slaap vallen. De spieren spannen zich dan nog even kort aan en vervolgens valt iemand in slaap. We kunnen ook een droom hebben waarin we dromen dat we wakker worden. Hierbij wordt iemand niet daadwerkelijk wakker. Mensen kunnen dan bijvoorbeeld ook hallucineren. Waarom hebben we dan niet door dat we dromen? Dat is nog erg onduidelijk, ondanks dat er veel onderzoek naar gedaan is. 

Wat zijn lucide dromen?

Een lucide droom is een droom waarin we ons bewust worden dat we dromen. We kunnen de droom dan ook aanpassen en zelf bepalen wat we doen in de droom. Volgens Hobson, Voss en collega's zou er een verschil zijn tussen primair bewustzijn en secundair bewustzijn. Primair bewustzijn is normaal in een droom aanwezig. Daardoor kunnen we de droom volgen, ondanks dat die vaak en snel anders wordt. Als we dan wakker worden dan komt het hogere-orde bewustzijn erbij. In lucide dromen zou een deel van de hersenen in het primair bewustzijn functioneren en een ander deel in het secundair bewustzijn. 

Volgens de retro-selectie theorie is een lucide droom een droom die gebaseerd is op het geheugen. Ondanks dat mensen tijdens een lucide droom meer bewustzijn hebben, kunnen zij dan nog niet volledig logisch denken. Onderzoek naar lucide dromen is niet altijd betrouwbaar, omdat mensen die het nog nooit hebben gehad ook niet volledig kunnen begrijpen wat het is. Daardoor ontstaan fouten in de rapportage van deze mensen. De meeste lucide dromen duren ongeveer twee minuten, maar ze kunnen ook wel 50 minuten duren. Het komt vaker voor richting de morgen. 

Door de signalling methode kunnen we nu ook de fysiologische verschillen en correlaties meten. Kan je vaardigheden oefenen in een lucide droom en daar dan ook beter in worden in werkelijkheid? Uit onderzoek is gebleken dat oefening in een lucide droom beter werkt dan oefening in de realiteit. Komen de oogbewegingen overeen met de gebeurtenissen in de droom? Ja, dit is onderzocht bij lucide dromen over tennis. 

Niet iedereen kan zomaar lucide dromen opwekken, maar er zijn technieken die hierbij kunnen helpen. Zo is er een machine die kan zorgen voor meer arousal tijdens de slaap. De persoon wordt dan niet wakker, maar krijgt een lucide droom. Het zou kunnen dat een lucide droom bewuster voelt door de activatie van de cortex. Daarnaast lijkt de linker patiëtaal kwab een rol te spelen. Het zou dus misschien in verband staan met taal. Daarnaast is de DLPFC meer actief. Dit zouden redenen kunnen zijn waardoor we ons meer zoals onszelf voelen tijdens een lucide droom. 

Hoe ontstaan buiten-het-lichaam ervaringen?

Wanneer iemand de wereld ervaart vanuit een andere plaats dan het fysieke lichaam, dan wordt dat een OBE genoemd. Het is een ervaring waarbij je het idee hebt dat je boven het lichaam zweeft. Het blijft onduidelijk of er daadwerkelijk iets is wat het lichaam verlaat. Je ziet dan ook een soort dubbelganger van jezelf. Dit wordt autoscopy genoemd. Wanneer iemand niet zeker weet in welke van de twee lichamen de eigen identiteit ofwel geest zit dan wordt dat heautoscopy genoemd. Daarnaast kan iemand ook het gevoel hebben dat die persoon wordt bekeken terwijl dit niet zo is. OBEs komen relatief vaak voor. Ook hierbij is er weer het gevaar dat mensen niet precies weten waar het over gaat. Je kan het ook hebben terwijl je wakker bent. Het gaat vaak maar over een korte tijd. 

Mensen met OBE hebben vaak betere herinneringen aan dromen en meer lucide dromen. Het gebeurt niet vaak, maar epilepsie en hersenbeschadiging zou ook kunnen leiden tot OBE. Het wordt vaak gezien als een speciale vorm van een droom. Het is bovendien niet makkelijk om dit op te wekken. De drug die hiermee het meest overeenkomt lijkt ketamine te zijn. Hierbij hebben mensen vaak wel het gevoel dat ze losstaan van het eigen lichaam, maar het gevoel is niet zo compleet als bij OBE. Dopamine lijkt hierbij ook een rol te spelen. 

Er bestaan verschillende theorieën over OBE. Veel mensen geloven ook dat dit gebeurt wanneer iemand op het punt staat om te overlijden. De ervaring waarbij de geest het lichaam verlaat wordt astral projection genoemd. Mensen die hierin geloven zijn aanhanger van het dualisme. Het is moeilijk om hier onderzoek naar te doen. Anderen geloven ook dat het een paranormale betekenis heeft. 

Een andere verklaring is dat er niets zou zijn wat het lichaam verlaat. Het zou zorgen voor het bevrijden van een persoon van een trauma of van angst. Bijvoorbeeld van angst voor de dood. Er wordt gedacht dat de temporale kwab verbonden is met OBEs. Volgens Persinger zijn alle religieuze ervaringen verbonden met de temporale kwab. 

Er is wel onderzoek gedaan naar patiënten met epilepsie. Daarbij kon een OBE worden opgewerkt. Hierbij leek de rechter temporale pariëtale verbinding (TPJ) van belang te zijn. Dit gebied is verantwoordelijk voor het overzicht van het lichaam. Door activatie van de TPJ kan een OBE worden opgewerkt. De TPJ is ook van belang voor het nemen van perspectief. Het zou kunnen dat OBEs dus het gevolg zijn van een verstoorde werking van de TPJ. 

OBEs is ook onderzocht in virtual reality. Daaruit bleek dat participanten hierdoor snel het gevoel krijgen dat het lichaam in de virtual reality hetzelfde was als hun eigen lichaam. Op deze manier kan OBE goed onderzocht worden. Het geeft ons inzicht in hoe het zelf normaal functioneert en het zorgt ervoor dat de mechanismen duidelijk worden. 

Wat is de rol van bijna-dood ervaringen?

Iedereen die bijna doodgaat, benoemt hierbij een bepaalde ervaring. Veel mensen noemen dit een visioen. Een bijna-dood ervaring wordt ook een NDE genoemd. Het kan ook voorkomen bij mensen die niet op het punt staan om dood te gaan. De meeste ervaringen zijn positief. Het zorgt er zelfs voor dat sommige mensen niet opnieuw zelfmoord proberen te plegen. NDEs van verschillende mensen laten vaak veel overeenkomsten zien. Wat vertelt dit ons over bewustzijn?

Net zoals OBEs sluit het aan bij het dualisme. Het bewustzijn kan zich onafhankelijk van het lichaam bewegen. Volgens Ring toont dit aan dat er een spirituele wereld is. NDEs laten een staat van bewustzijn zien die erg helder is. Hierbij speelt het probleem van timing een rol. Daarnaast zou het paranormaal kunnen zijn. Mensen zien dingen waarvan ze niet wisten dat ze het konden zien. Het is dus van belang om te onderzoeken of bewustzijn nog aanwezig na de fysieke dood. 

NDEs zouden ook geïnterpreteerd kunnen worden als disinhibitie en ongecontroleerde hersenactiviteit. Dit kan ontstaan door stress, maar ook door drugs. 

NDEs laten nog geen bewijs zien van het bestaan van bewustzijn buiten de hersenen.