Wat is het arbeidsrecht? – Hoofdstuk 1

Wat houdt het arbeidsrecht in?

Het arbeidsrecht is het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de arbeidsverhouding van de onzelfstandige beroepsbevolking in de private en de publieke sector. Dit begrip wordt dan in ruime zin gebruikt. In de private sector noemen we het ook wel het commune arbeidsrecht. In de publieke sector spreken we van het ambtenarenrecht. Als we het over het arbeidsrecht hebben, is de term sociaal recht ook van belang. Soms wordt deze term namelijk gebruikt als synoniem voor arbeidsrecht. In de meeste gevallen wordt de term ‘sociaal recht’ als een ruimer begrip gebruikt, dan omvat het niet alleen het arbeidsrecht in de private sector en het ambtenarenrecht, maar ook het pensioenrecht en het socialezekerheidsrecht. De regels hiervan gelden niet alleen voor de onzelfstandige beroepsbevolking, maar geldt voor alle ingezetenen in Nederland.

De economische orde, ofwel de manier waarop het economische proces van productie, distributie en consumptie is georganiseerd, karakteriseert in grote mate het profiel van een maatschappij. Hoe deze economische orde ook is ingericht, de menselijke arbeid en de manier waarop de arbeidsverhoudingen zijn georganiseerd, nemen een niet weg te denken plaats in.

Wat zijn de rechtssubjecten binnen het arbeidsrecht?

De term beroepsbevolking omvat alle personen die:

• Als zelfstandige aan het werk zijn;
• als werknemer bij een particuliere werkgever werken;
• werknemer zijn bij de overheid;
• werklozen.

Werklozen zijn mensen zonder werk, die op zoek zijn naar betaald werk en hier ook voor beschikbaar zijn.

Tot de beroepsbevolking behoren:

Zelfstandigen

Personen die tot de zelfstandige beroepsbevolking behoren worden niet beschermd door de regels van het arbeidsovereenkomstenrecht, hun rechtspositie verschilt namelijk aanzienlijk van die van de onzelfstandige beroepsbevolking. Zelfstandigen plegen in tegenstelling tot onzelfstandige werknemers voor hun deelname aan de arbeid betreft niet van een opdrachtgever gesloten arbeidsverhouding afhankelijk te zijn (zoals een overeenkomst van koop en verkoop, de aanneming van werk, de opdracht of overeenkomst van enkele diensten).

In de praktijk kan je veel zelfstandigen van elkaar onderscheiden, zoals freelancers en zzp’ers. Sommige van deze zelfstandigen worden onder omstandigheden gelijkgesteld met werknemers (zoals bij de werknemersverzekeringen o.g.v. artikel 4 en 5 ZW, WW en WAO en het KB o.g.v. artikel 5 van deze wetten).

Zzp’ers kunnen in aanmerking komen voor diverse fiscale ondernemingsfaciliteiten zoals de zelfstandigenaftrek, de startersaftrek en de mkb-winstvrijstelling.

Er bestaan ook tussenvormen, die vaak het juridisch statuut van de zelfstandige aan de positie van de werknemer paren.

Onzelfstandige

De onzelfstandige beroepsbevolking is verreweg de grootste groep binnen de beroepsbevolking. Dit zijn personen die als werknemer bij een particuliere werkgever (private sector) of bij de overheid (publieke sector) werken. Bij de overheid werken voornamelijk ambtenaren, die aangesteld zijn door het bevoegde gezag om in de openbare dienst te werken en werken dus niet op basis van een arbeidsovereenkomst (art. 1 Ambtenarenwet). Op deze arbeidsverhouding is het ambtenarenrecht van toepassing en niet het arbeidsovereenkomstenrecht uit art. 7:610 BW e.v.

De onzelfstandige beroepsbevolking in de private sector is onder te verdelen in twee sectoren. De marktsector; de personen binnen deze sector zijn werkzaam in het particuliere bedrijfsleven, dat voor wat betreft de inkomsten afhankelijk is van de markt, op basis van art. 7:610 BW. Naast de marktsector bestaat er ook de semipublieke/collectieve sector hier gaat het om een mengvorm. Het gaat dan om private rechtspersonen, waarbij sprake is van een bepaalde mate van financiëring of inkomsten uit publieke middelen. Bijvoorbeeld, de zorg en overige diensten worden voornamelijk gefinancierd uit de collectieve middelen. Deze sector wordt ook wel de collectieve of non-profit sector genoemd. Werknemers in deze sector zijn niet als ambtenaar aangesteld, maar werken voor het overgrote deel op basis van een arbeidsovereenkomst (art. 7:610 BW e.v.).

• Werklozen en gedeeltelijk arbeidsongeschikten

Dit zijn personen die geen werk hebben, maar die betaald werk zoeken en voor werk beschikbaar zijn. De overige personen tussen de zestien en de pensioengerechtigde leeftijd die geen betaalde arbeid verrichten, vallen buitens de werkingssfeer van het arbeidsrecht.

Wat zijn de juridische aspecten van de arbeidsovereenkomst?

De wettelijke regeling van de arbeidsovereenkomst is neergelegd in titel 7.10 in artikel 7:610 BW e.v. In artikel 7:610 BW wordt de arbeidsovereenkomst gedefinieerd als: ‘de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten’.

De arbeidsovereenkomst onderscheidt zich van andere overeenkomsten waarbij ook tegen beloning arbeid wordt verricht (zoals aanneming van werk en opdracht) door het vereiste dat de arbeid ‘in dienst’ van de wederpartij moet worden verricht. Volgens de rechtspraak is aan dit vereiste voldaan indien de wederpartij krachtens de overeenkomst bevoegd is (eenzijdig) instructies te geven omtrent de te verrichten arbeid  of de bevordering van de goede orde in de onderneming. Het criterium ‘in dienst’ brengt dus de onzelfstandigheid van de arbeid tot uiting. Als dit element ontbreekt dan is er sprake van zelfstandige arbeid.

De werknemer

De term werknemer heeft verschillende betekenissen. Allereerst wordt in het BW deze term gebruikt. Daarnaast wordt de term werknemer in andere arbeidsrechtelijke wetten in een veel ruimere zin gebruikt, waardoor die wetten een ruimere werkingssfeer krijgen dan wanneer zij alleen voor werknemers in de zin van het BW zouden gelden. Voorbeelden van het ruimere werknemersbegrip zijn te vinden in de WML par 3.4.1.3 en de werknemersverzekeringen par 7.1.1. De reden voor deze uitbreiding is de bijzondere bescherming die het arbeidsrecht verbindt aan de arbeidsovereenkomst niet te onthouden aan groepen die maatschappelijk gezien dezelfde positie innemen.

Wat zijn de maatschappelijke aspecten binnen het arbeidsrecht?

Met de arbeidsovereenkomst verkrijgt de werkgever de bevoegdheid de werknemer aan te wenden in de onderneming gedurende de looptijd van de overeenkomst en tegen de overeengekomen arbeidsvoorwaarden.

Voor de werknemer is de arbeidsovereenkomst een middel op inkomen te verwerven. Het eindigen van de loonbetaling is een bedreiging van het bestaan van de werknemer. Voor de werknemer is er dus een groot financieel belang bij de arbeidsovereenkomst. De overeenkomst biedt vaak mogelijkheid tot scholing en verdere ontplooiing.

Het menselijke en financiële belang van de werknemer bij de inhoud en het voortbestaan van de arbeidsovereenkomst zorgt ervoor dat er een ongelijkheid bestaat tussen partijen. Een werkgever staat vaak in een sterkere positie op de arbeidsmarkt en komt daardoor ook in een gunstigere positie dan de individuele werknemer. Deze constatering is er onder meer aanleiding toe geweest om wettelijke bescherming door middel van grondrechten te gebruiken in de positie van de werknemer tegen de werkgever. Op deze manier wordt de positie van de werknemer versterkt.

Je kunt een onderneming definiëren als een organisatie van productiefactoren (kapitaal en arbeid) met het doel behoeften. Deze behoeften komen tot uiting op de markt en verschaffen aan de participanten weer een inkomen. Deze doeleinden komen niet zomaar voor elkaar. Om deze doeleinden te kunnen realiseren dient de werkgever beleid te voeren. Hier kun je een onderscheid maken tussen economisch beleid en sociaal beleid (of personeelsbeleid)

Sociaal beleid is het geheel van beslissingen dat rechtstreeks betrekking heeft op de organisatie van de factor arbeid in de onderneming. Met welke personen een arbeidsovereenkomst aan zal worden gegaan, op welke arbeidsvoorwaarden de arbeid zal worden verricht en op welke manier en onder welke omstandigheden de arbeidsovereenkomst zal worden beëindigd.

Economisch beleid is het geheel van beslissingen dat betrekking heeft op het ondernemingsvermogen. Bevat onder andere een afzet-, productie- , investerings-, en financieringsbeleid.

Wat zijn de belangrijkste punten van dit hoofdstuk?

De term beroepsbevolking omvat alle personen die:

• Als zelfstandige aan het werk zijn;
• als werknemer bij een particuliere werkgever werken;
• werknemer zijn bij de overheid;
• werklozen.

Werklozen zijn mensen zonder werk, die op zoek zijn naar betaald werk en hier ook voor beschikbaar zijn.

• De wettelijke regeling van de arbeidsovereenkomst is neergelegd in titel 7.10 in artikel 7:610 BW e.v. In artikel 7:610 BW wordt de arbeidsovereenkomst gedefinieerd als: ‘de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten’.
• De arbeidsovereenkomst onderscheidt zich van andere overeenkomsten waarbij ook tegen beloning arbeid wordt verricht (zoals aanneming van werk en opdracht) door het vereiste dat de arbeid ‘in dienst’ van de wederpartij moet worden verricht. Volgens de rechtspraak is aan dit vereiste voldaan indien de wederpartij krachtens de overeenkomst bevoegd is (eenzijdig) instructies te geven omtrent de te verrichten arbeid  of de bevordering van de goede orde in de onderneming. Het criterium ‘in dienst’ brengt dus de onzelfstandigheid van de arbeid tot uiting. Als dit element ontbreekt dan is er sprake van zelfstandige arbeid.
• Het menselijke en financiële belang van de werknemer bij de inhoud en het voortbestaan van de arbeidsovereenkomst zorgt ervoor dat er een ongelijkheid bestaat tussen partijen. Een werkgever staat vaak in een sterkere positie op de arbeidsmarkt en komt daardoor ook in een gunstigere positie dan de individuele werknemer. Deze constatering is er onder meer aanleiding toe geweest om wettelijke bescherming door middel van grondrechten te gebruiken in de positie van de werknemer tegen de werkgever. Op deze manier wordt de positie van de werknemer versterkt.