HC1 Introductie college

12-11-2019

Systematische aanpak > 5 vragen

1. Over wie gaat het? Hoe spelen betrokkenen een rol? (aanmeldingsfase/intake)
2. Wat is het probleem?  (onderkennende diagnose)
3. Waardoor komt het probleem/ waardoor wordt het in stand gehouden? (verklarende diagnoes)
4. Wat is er aan te doen? (indicerende diagnose)
5. Wat is mijn advies? (adviesgesprek)

De hele boeken zijn tentamenstof!

Diagnostiek: het hele proces van informatieverwerving, verwerking ten behoeve van de hulpverlening bij gedrags- of leerproblemen. Meestal n.a.v. klachten, of in geval van risicofactoren of eerdere problemen om het ontwikkelingsverloop te volgen.

Screening, assessment en classificatie m.b.t. ontwikkeling, gedrag en functioneren worden geïntegreerd tot een (klinisch) beeld om:

1. De problemen te begrijpen = onderkennen en verklaren

2. Advies te geven m.b.t. verdere begeleiding of behandeling

3. De ontwikkeling te volgen

Orthopedagogische diagnostiek:

• Kind als opvoedeling; kind of jeugdige in relatie tot zijn (beroeps) opvoeders.
• Dus een (cliënt)systeem met een pedagogische relatie.
• Bij aanmelding kind is de context (ouders en leerkracht/groepsleider) en de wederzijdse beïnvloeding (relatie) tussen kind en context vaak onderwerp van onderzoek (transactioneel uitgangspunt).
• Een ontwikkelingsperspectief is daarbij van groot belang: in welke ontwikkelingsfase is het kind?

Doel: bijdrage tot verminderen van probleem/oplossen van een probleem. Daarbij niet alleen letten op risicofactoren, maar ook op protectieve factoren. Empowerment (mogelijkheden om om te gaan met problemen) van cliëntsysteem (bijv. gezin) vergroten.

Orthopedagogische diagnostiek:

• Verschil kind-adolescent:
  • Afstemmen op ontwikkelingsniveau;
  • Kind is nog afhankelijk van anderen;
• Ethische kwesties: bijv. vanaf welke leeftijd een kind zelf kan tekenen voor toestemming;

Een onderdeel van een diagnostisch proces kan een classificatie zijn: DSM, ICD (voor jongere kinderen) etc.

Belangrijkste DSM-categorieën voor kinderen

Voordelen en nadelen van het stellen van een diagnose

Voordelen

• Betere communicatie met professionals en ouders;
• systematisch onderzoek naar aard, voorkomen, oorzaak en gevolg;
• duidelijke koppeling met prognoses;
• en met behandelingsmogelijkheden

Nadelen

• Stigmatiserend;
• te simplificerend,
• gaat voorbij aan omstandigheden en relaties die van belang zijn bij de ontwikkeling van psychopathologie;
• zet aan tot onjuist gebruik;

Diagnostische cyclus is gebaseerd op

• Empirische cyclus van De Groot: wetenschappelijk onderzoek
  • Hypotheses die getoetst worden mbv empirische gegevensverzameling
• Regulatieve cyclus van Van Strien: praktijk zorgverlening
  
  • Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld; sommige fases worden herhaald indien nodig.

Diagnostische cyclus is gebaseerd op het Hypothese Toetsend Model (HTM)

• Hypothese: er is sprake van..
  • A
  • B
  • Indicaties en contra-indicaties
• Aard van de hypotheses:
  

HC3 Neuropsychologische diagnostiek

Belangrijke begrippen:

• Neuropsychologie en ontwikkelingspsychologie
• Klinische neuropsychologie en klinische kinderneuropsychologie
• Neurologie en kinderneurologie
• Biologische psychiatrie en kinder- en jeugdpsychiatrie

Neuropsychologie en klinische neuropsychologie

• De neuropsychologie onderzoekt de relaties tussen hersenen en gedrag bij zowel intacte als beschadigde individuen, bij zowel dieren als mensen.
• Neuropsychologie: wetenschappelijke discipline
• Klinische neuropsychologie: toegepaste discipline
• Een neuropsycholoog is een psycholoog die zich gespecialiseerd heeft in de klinische neuropsychologie of een neurowetenschapper (soms beide).

Ontwikkelingsneuropsychologie

• Onderzoeken van hersenen-gedrag relaties binnen de context van het onrijpe maar snel ontwikkelende brein en de toepassing van deze kennis op de klinische praktijk.
• Jonge wetenschap: 35 jaar geleden ontstaan
  
  • Vroeger: M(minimal) B(brain) D(dysfunction)-kinderen
  • Nu: ADHD, ODD, CD, DCD, etc.

Klinische neuropsychologie: leggen verbanden tussen problematisch of afwijkend gedrag en disfuncties van de zich ontwikkelende hersenen bij kinderen en jeugdigen.

• Toepassen van kennis over (verstoorde) hersen-gedragsrelaties in de hulpverlening aan kinderen en jeugdigen die problemen ervaren die mogelijk samenhangen met disfuncties van het zich ontwikkelende brein.
• Werkzaam in kinderziekenhuis, kinderrevalidatie, instellingen, scholen voor kinderen met NAH (hersenletsel), scholen, privépraktijken.

Verschillende benaderingen

• Anderson: kinderen met hersenletsel. Meer neurologisch dan neuropsychologisch. Weinig aandacht voor ontwikkelingsstoornissen.
• Swaab: focus op hersendysfuncties, veel aandacht voor ontwikkelingsstoornissen.
• Gebruiken verschillende theoretische modellen.

Neurologie en kinderneurologie

• Neurologie is de wetenschap die zich bezighoudt met ziektes van het zenuwstelsel.
• Een neuroloog is een arts die gespecialiseerd is in de neurologie. Deze arts doet neurologisch onderzoek: lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek (hersenmetabolisme, hersenstructuur, neuropsychologisch onderzoek). Neuropsycholoog mag dit niet doen.

Discussies over het brein

• Brain hypothesis: de hersenen zijn verantwoordelijk voor de waarneming, het denken, voelen, en het gedrag. Alles komt door je hersenen > ‘wij zijn ons brein’. Swaab: hersenen worden voor geboorte gevormd, na de geboorte verandert er niet veel meer. Jij denkt dat je controle hebt over je beslissingen, maar dat is allemaal gestuurd door onze hersenen (zijn wij ons niet bewust van).
• ‘wij zijn toch geen brein?’: de hersenen zijn geen zelfstandig orgaan: alles is met alles verbonden. Bijv. je duimstelsel heeft een hele sterke verbinding met je hersenen.

Verschillen

• Volwassen neuropsychologie: de hersenen zijn volgroeid. Bepaalde hersengebieden zijn gespecialiseerd. Er is een één-op-één relatie tussen structuur en functie (modulaire benadering).
  • Bijv. een lage score op de Wisconsin Card Sorting Task (cliënt: volgens welke regel moet je kaarten sorteren? Hoe snel komt een cliënt daarachter?) verwijst naar een dysfunctie van de prefrontale cortex.
  • Modulaire benadering wordt steeds minder dominant.
  • Nieuw paradigma: grootschalige neurale netwerken (= hersengebieden die een functionele eenheid vormen).
• Ontwikkelingsneuropsychologie: er is geen duidelijke één-op-één relatie. De hersenen zijn in ontwikkeling, bepaalde hersengebieden zijn bezig zich te specialiseren, hebben nog geen duidelijke functie (diffuus).
• Beschadiging rond geboorte kan hele

HC5 Vroegkinderlijke diagnostiek

Waarom diagnostiek bij jonge kinderen?

• Hoe eerder, hoe beter.
• Andere manier van diagnostiek.
  
  • Aard van problemen is anders.
  • Kinderen maken op een andere manier duidelijk wat er aan de hand is.
• Belangrijk om naar ouders te luisteren > jonge kinderen kunnen zichzelf nog niet uitdrukken in taal.

Groot belang bij jonge kinderen is het kijken naar het functioneren en gedrag op diverse ontwikkelingsdomeinen. En wat voor diagnostische meetinstrumenten gebruik je daarbij? Belangrijk om je af te vragen in welke ontwikkelingsfase het kind zich bevindt.

Manifest: 1001 kritieke dagen

• Als er in die 1001 al problemen voordoen, dan is het moeilijk om in je verdere ontwikkeling een leeftijds-adequate ontwikkeling te laten zien. Het is dus van cruciaal belang dat de 1001 eerste dagen goed gaan. Daarom maakt goede informatie en begeleiding van ouders over de omgang met het kind juist in die periode het verschil.

Wat voor gedrag laten pasgeboren baby’s zien?

• Huilen, slapen, bewegingen (writhing movements), luisteren, kijken, reflexmatig gedrag, drinken, zuigen, state (bewustzijnsniveau: onderscheid tussen slapen, wakker zijn en huilen).

State: vormt de basis van reactiemogelijkheden

• Diepe slaap: regelmatige ademhaling, geen (oog-)beweging (NREM), alleen misschien af en toe een schrikreactie.
• Lichte slaap: REM
• Slaperig: overgangsfase. Ogen kunnen open of dicht zijn, als ze open zijn kijkt het kind ook slaperig wat rustige bewegingen.
• Alert: wakker met heldere blik, weinig motorische activiteit.
• Mopperig: wakker met veel motorische activiteit.
• Huilen: intensief, echt huilen, vaak veel motorische activiteit.
  
  • Huilgedrag: gevoelens en behoeften duidelijk maken. Hoeveelheid huilen neemt meestal met 3 à 4 maanden af. Huilen roept verschillende zorgreacties op. Huilbaby: 3 x 3 x 3 = 3 weken, 3 dagen 3 uur per dag huilen.

Reflexen: automatische reacties, georganiseerde gedragspatronen

• Opstap, sta en loop reflex; oogknipperen; rooting (=zoeken); zuigen; grijpreflex; Babinski reflex (tenen); moro (= schrikreactie, vooral armen).

Vormen van diagnostisch onderzoek

• Observatie
• Tests
• Vragenlijsten
• Hersenactiviteit: EEG, MRI, fMRI
• Bloedonderzoek: is er biologische (dis)balans?
• Speeksel/haar onderzoek: hormonen zoals cortisol
• Eye tracking

UTATE: Utrecht Tasks for Attention of Toddlers using Eye tracking

• 4 taken voor aandacht, Posner model
• Eye tracking: computerscherm met infrarood camera die de oogbewegingen van het kind volgt > waar kijkt het kind naar?
  
  • Orienting attention: je aandacht naar een stimulus richten
  • Alerting/sustained attention: je aandacht gedurende langere tijd op een stimulus gericht houden. Focussen op een stimulus.
  • Executive attention: nadenken, onthouden, plannen

Wetenschappelijk onderzoek- Praktijk

• Waarom gebruik je een diagnostisch instrument?
  • Voor wetenschappelijk onderzoek om in te zoomen op een specifiek probleem en nieuwe diagnostische mogelijkheden te ontdekken.
  • In de praktijk om na te gaan of er sprake is van een probleem, en

HC7 Diagnostiek van psychosociale problemen

Psychosociale problemen

Problematische psychische, emotionele en sociale ontwikkelingen en ernstig belemmerde opvoedprocessen bij kinderen en jeugdigen.

Sociaal-emotionele ontwikkeling: onlosmakelijk met elkaar verbonden.

• Sociale ontwikkeling: interactie kind en omgeving, externaliserende problemen
  • Wanneer is dit normaal? Flexibel omgaan met mogelijkheden van omgeving. Adaptief gedrag. Is dit gedrag wel universeel? Of meer afhankelijk van de normen van de cultuur?
  • Sociaal gedrag: al het gedrag dat gericht is op anderen.
  • Sociale cognities: cognitieve vaardigheden die nodig zijn voor sociaal gedrag.
  • Aspecten:
    
    • Relaties
      
      • Je interpreteert gedrag van jonge kinderen te vaak als intentioneel. Vaak is dit helemaal niet het geval.
    • Gehechtheid
      
      • Rond het 2^e halfjaar krijgt het kind voorkeur voor bepaalde personen. Wanneer er stress is zoekt het kind nabijheid bij die persoon. Meten met bijv. Vreemde Situatie.
    • Relaties met andere kinderen
      
      • Leeftijd- en sekseverschillen in het soort vriendschappen.
    • Wenselijk gedrag
      
      • Kind kan in eerste instantie verlegen zijn in een nieuwe situatie (normaal). Doordat zelfbeheersing nog niet goed ontwikkeld is kan er sprake zijn van agressief gedrag.
    • Spel
      
      • Jong kind: Functioneel en solitair spel met veel herhalingen. Vanaf anderhalf jaar meer beeldend spel. Vanaf 7 jaar ook meer in staat spelregels te accepteren.
    • Bewustzijn van anderen
      
      • Vanaf 9 maanden al interesse in aandacht van ouders (door bijv. te wijzen naar een object van interesse; joint attention). Gedrag aanpassen aan emotionele reacties van anderen (social referencing). Toename van sympathie (meevoelen) en empathie (emoties van anderen kunnen erkennen). Meten: bijv. ToM-test.
    • Bewustzijn van het zelf
      
      • Bewust van gedachten en gevoelens. Zelfconcept en zelfwaardering.
    • Sociale cognitie
      
      • ToM: is een kind hiertoe in staat? Sociale informatieverwerking. Ontwikkeling van moraliteit.

• Emotionele ontwikkeling: internaliserende problemen
  • Is er eerst cognitie en dan emotie? Of andersom? Emoties zijn meer dan alleen subjectieve gevoelens. Ook fysiologische/motivationele veranderingen, gedragsmatige aspecten etc.
  • Chemische en neurale reacties dat door de hersenen gevormd wordt, in reactie op stimuli.
  • Emoties onderzoeken: hartslag meten, gedrag observeren, cognitieve aspect meten (bevragen, is het kind daartoe wel in staat om het te verwoorden?).
  • In adolescente fase veel veranderingen in de hormonen > rekening mee houden.
  • Aspecten
    
    • Expressie van emoties: neemt in eerste levensjaren fors toe. Emotiebeheersing neemt ook toe.
    • Begrip van emoties: emotionele expressie relateren aan gedrag van een ander. Kinderen kunnen zich steeds meer inleven in een ander.
    • Regulatie van emoties 
      
      • Emotie als regulator van sociale interacties: het reageren op emoties van anderen, vermogen

HC9 Gezinsdiagnostiek

Doelen

1. Theoretische domeinen van het systeemdenken herkennen
2. Systematische begrippen gebruiken om naar gezinnen te kijken
3. Vanuit verschillende perspectieven naar gezinnen kijken
4. Relevante technieken inzetten om informatie te verzamelen

Theoretische domeinen van het systeemdenken herkennen

Systeemdenken

• Het geheel begrijpen door te kijken naar de interactie tussen de delen.
• Het systeemdenken is onderliggend aan verschillende perspectieven.

Theoretische domeinen

• General Systems Theory
  • Vorige eeuw ontstaan
  • Streven naar een overkoepelende theorie: gericht op complexiteit en onderlinge afhankelijkheid tussen en binnen systemen.
  • Multidisicplinair onderzoek
  • Filosofische theorie, niet empirisch
  • Geen empirisch onderzoek
  • Systeem: een systeem is samengesteld uit elementen die georganiseerd zijn door de consistente aard van de relatie tussen deze elementen.
  • Natuurlijke systemen
    
    • Belangrijkste kenmerken:
      
      • Regels en codes voor onderlinge omgang
      • Processen die verandering promoten & processen die verandering tegengaan (denk aan ontwikkeling van kinderen)
      • Organisatie ontwikkelt zich door de tijd
• Cybernetica (vorm van systeemtheorie): gebruik van feedback
  
  • Feedback en duurzaam bestaande gezinssystemen
  • Hoe houd je verandering en stabiliteit in balans?
  • De cybernetica is de wetenschap die zich bezighoudt met de besturing van systemen: de controle van biologische en mechanische systemen, de communicatie binnen biologische en mechanische systemen, en de feedback.
• Kritiek
  
  • Individu/mensbeeld: je kijkt alleen naar iemand in het systeem, maar je moet ook het individu zien.
  • Historie
  • Betekenisgeving
• Dus: Communicatie als beïnvloeding (pragmatiek): zicht op interactie. Hoe communiceren mensen met mensen binnen en buiten het gezin?
  
  • Communicatie als beïnvloeding: als je communiceert beïnvloedt je elkaar.
  • Plaatje: zender en ontvanger van boodschap

Systemische begrippen gebruiken om naar gezinnen te kijken

Eerst: we kunnen niet niet communiceren

• Aanvaarding-verwerping-verandering-symptoomvorming
• Voorbeeld: vliegen naar Nieuw-Zeeland. Je gaat alleen, zit wel naast iemand in het vliegtuig: aanvaarding > zet de sfeer voor communicatie. Je kan ook de boodschap verwerpen (wel reageren, maar duidelijk laten merken dat je met rust gelaten wilt worden). Veranderen: je gaat wel in op de boodschap, maar je gaat verder met een boodschap die niet past bij die van de buurvrouw. Symptoomvorming: bijv. zeggen dat je hoofdpijn hebt en dat je rustig gaat zitten > beïnvloedt de communicatie.
• Er zijn dus wel verschillende manieren om te reageren, maar je reageert altijd.

Gesloten vs. Open systemen

• Wel of niet doorlaatbare grenzen naar de omgeving. Grens tussen gezin en omgeving zijn wel altijd open. Informatie-uitwisseling met de omgeving.

Context

• Context is bepalend voor de betekenis
• Citroen: de gele citroen is bijzonder als die tussen groene limoenen ligt.
• Moet je je bij gezinnen ook van bewust zijn: wat betekent dit gedrag voor dit gezin? Verschillende betekenissen bij