Misleiding in psychologisch onderzoek

Psychologisch onderzoek is veel veranderd sinds het begon in het laboratorium van Wundt. Eén van de veranderingen is dat je tegenwoordig duidelijk of onderzoeker of onderzoeksdeelnemer bent, in de tijd van Wundt liepen deze rollen vaak door elkaar heen en kon iemand zonder problemen beide rollen vervullen. Wundt fungeerde zelf regelmatig als onderzoeksdeelnemer voor zijn studenten en vervulde eigenlijk niet zo vaak de rol van onderzoeker. De praktijk van het experimenteren is onderhevig aan de tijdsgeest. In de tijd van Wundt was misleiding niet mogelijk, want dan zouden onderzoekers soms ook zichzelf moeten misleiden of hun directe collega’s. Maar ook in andere wetenschapsvelden is het gebruik van misleiding in het overgrote gedeelte van de zaken ondenkbaar. Bij experimentele economen is misleiding bijvoorbeeld niet toegestaan.

Definitie van misleiding

Misleiding is niet altijd makkelijk te definiëren, want het kan in veel verschillende vormen voorkomen in onderzoek. De consensus is dat misleiding wordt gezien als het opzettelijk en expliciet geven van foutieve informatie. Het weerhouden van informatie wordt niet gezien als misleiding.

Misvattingen over misleiding

Er bestaan twee belangrijk misvattingen over misleiding. De eerste is dat misleiding alleen als laatste redmiddel gebruikt mag worden. De richtlijnen van de Amerikaanse Psychologische Associatie (APA) en de Amerikaanse Sociologische Associatie stellen dat misleiding alleen gebruikt mag worden als het onderzoek een belangrijke educatieve, wetenschappelijke of toepasbare waarde heeft en er geen methoden beschikbaar zijn die hetzelfde zouden kunnen onderzoeken zonder gebruik te maken van misleiding. Als onderzoekers al misleiding gebruiken moeten ze aan een aantal voorwaarden voldoen: er moeten geen effectieve alternatieven bestaan, het onderzoek mag geen schade opleveren voor de onderzoeksdeelnemers en het onderzoek moet waardevol zijn.

Misleiding in de huidige tijd

Tegenwoordig wordt er aanzienlijk minder gebruik gemaakt van misleiding dan bijvoorbeeld in de jaren zestig en zeventig, maar er wordt nog steeds behoorlijk veel gebruik gemaakt van misleiding. Dit is wel in tegenspraak met het idee dat misleiding alleen als laatste redmiddel gebruikt mag worden. Er zijn genoeg onderzoeken gevonden die misleiding gebruiken terwijl er ook effectieve alternatieven bestaan. Vaak wordt misleiding gebruikt omdat het makkelijk is, niet zo zeer omdat het noodzakelijk is. De regels over de ethiek in het onderzoek binnen de psychologie zijn in de laatste jaren steeds strenger geworden. Daardoor is de ernst van de misleidende methoden die gebruikt wordt ook verminderd. Maar toch wordt er nog veel gebruik gemaakt van misleiding. Dit komt mogelijk omdat de regels van de APA betreffende misleiding nogal wat ruimte laten voor eigen interpretatie. Zo zijn de mensen die beslissen op misleiding gebruikt mag worden of niet vaak de mensen die het meeste te winnen hebben door het gebruik ervan.

Nadelen van misleiding

De tweede misvatting is dat de kosten die achterdocht van onderzoeksdeelnemers met zich mee brengt te verwaarlozen zijn. Misleiding van onderzoeksdeelnemers zou er toe kunnen leiden dat ze minder vertrouwen hebben in onderzoek en dat ze wantrouwend en achterdochtig worden. Dit kan de experimentele controle op termijn zelfs in gevaar brengen. De effecten van achterdocht bij onderzoeksdeelnemers is eigenlijk alleen goed onderzocht in conformiteitsonderzoek. In dit onderzoek is gebleken dat achterdochtige deelnemers minder conformiteitsgedrag vertonen dan niet-achterdochtige deelnemers. De effecten van achterdocht op het onderzoek zijn dus helemaal niet zo klein en zeker niet verwaarloosbaar. Er moet wel gezegd worden dat het in andere onderzoeksvelden misschien moeilijker is voor onderzoeksdeelnemers om hun achterdocht te gebruiken in hun gedrag dan in conformiteitsonderzoek en dat de effecten van achterdocht daardoor kleiner zouden zijn. Of in ieder geval kleiner zouden lijken omdat het op een meer subtiele manier geuit wordt.

Hierdoor kan de random variatie vergroot worden en dat maakt het weer moeilijker om de nulhypothese te verwerpen. In sommige onderzoek zal er echt geen andere mogelijkheid zijn dan het gebruiken van misleiding, dus het is niet mogelijk en niet wenselijk om misleiding helemaal te bannen uit de sociale wetenschap. Maar er zou wel onderzoek gedaan moeten worden naar de kosten en baten van verschillende onderzoeksmethoden. De onderzoeksstandaarden zouden dan ook gebaseerd moeten zijn om empirisch onderzoek.

Onderzoeken naar misleiding

Helaas bestaat er op dit moment weinig onderzoek in deze richting. We weten niet precies wat de effecten van misleiding zijn wat betreft de ervaring en houding van een onderzoeksdeelnemer, we weten niet of de bevindingen in het conformiteitsonderzoek ook gegeneraliseerd kunnen worden naar andere onderzoeksgebieden, we weten niet of de onderzoeken die misleiding gebruikt hebben ook echt waarde gehad hebben en daardoor weten we ook niet of onderzoek dat gebruik wil maken van misleiding in de toekomst waarde gaat hebben, we weten niet of misleiding echt alleen maar als laatste redmiddel gebruikt wordt en er is nog maar weinig bekend over de waarde die nieuwe methoden kunnen hebben in het eventueel vervangen van misleiding.

Waarschijnlijk wordt misleiding niet als laatste redmiddel gebruikt en om te zorgen dat dit in de toekomst anders wordt zal de regelgeving aangepast moeten worden en er zal streng moeten worden toegezien op de implementatie. Onderzoekers zullen aangemoedigd moeten worden om te zoeken naar alternatieven voor misleiding. Er is dus nog een hoop onderzoek te doen.