29 maart was de datum waarop het Verenigd Koninkrijk de EU zou verlaten. Men vroeg echter uitstel, en het is onduidelijk of, en wanneer de Brexit nu doorgaat. In de Britse politiek is de situatie chaotisch. Dit artikel zal de huidige ontwikkelingen voorzien van een achtergrond; bespreken wat de mogelijke uitkomsten van het Brexitproces zijn en wat de Brexit ons leert over de toekomst van de EU.

De geschiedenis van Brexit

23 juni 2016 vond het referendum plaats, waarin 51,9% van de Britse burgers vóór een vertrek uit de Unie stemde. De regering besloot de wens van de stemmers te willen volgen, en stuurde aan op een 'Brexit means Brexit'-koers. Premier May gebruikte grote woorden en verzekerde dat ze geen compromissen zou sluiten die schadelijk voor het Verenigd Koninkrijk waren. De officiële kennisgeving van uittreding vond plaats op 29 maart 2017; vanaf dat moment was de termijn twee jaar om tot een uittredingsakkoord te komen en ging artikel 50 VEU lopen. De nieuwe verkiezingen in juni 2017 leverden een tegenslag voor May op: de conservatieven verliezen hun meerderheid in het Parlement, waardoor ze afhankelijk worden van de steun van de Noord-Ierse DUP. Zij willen de eenheid tussen het VK en Noord-Ierland bewaren, wat later een groot struikelblok zal blijken te zijn bij het onderhandelen over een akkoord.

Tijdens de onderhandelingen heeft de EU een sterkere positie, omdat zij wel duidelijk weet wat ze wil. Daarnaast heeft de EU 27 lidstaten, en staat het VK er alleen voor. Bij het akkoord dat in november 2018 gesloten wordt, moet de Britse regering aan veel EU-eisen toegeven. Het Lagerhuis stemt dit akkoord echter weg. De 'Backstop' vormt het grootste struikelblok. Deze bepaling houdt in dat het Verenigd Koninkrijk onderdeel van de douane-unie en Noord-Ierland in de interne markt blijft, wanneer de transitieperiode afgelopen is en er nog geen akkoord gesloten is. Deze bepaling maakt hierdoor ook een harde Brexit onmogelijk.

De gebeurtenissen in het House of Commons

Premier May moest terug naar Brussel om over een nieuw akkoord te onderhandelen. Op 11 maart wordt dit akkoord gepresenteerd: het is in feite hetzelfde akkoord, alleen met een duidelijkere uitleg die de bezwaren van de Lagerhuisleden weg wil nemen. Omdat het een poging is twee kampen met elkaar te verzoenen, is het een nogal dubbelzinnig document. May en Juncker geven er dan ook een verschillende uitleg aan. Wel was bepaald dat het VK naar een arbitragehof kon stappen als de EU de onderhandelingen over beeïndiging van de Backstop-situatie opzettelijk frustreerde. Het gaf het VK echter niet de mogelijkheid om eenzijdig uit de Backstop te stappen. Ook dit akkoord werd met een grote meerderheid weggestemd.

De dag erna bepaalde het Lagerhuis dat er ten allen tijde geen harde Brexit moest komen. Dit betekende dat May moest gaan vragen om uitstel: er waren nog maar 15 dagen over tot de deadline van 29 maart. Veel conservatieven waren echter tegen het vragen van uitstel. Dit liet zien dat premier May de controle over het proces volledig kwijt was. Daarnaast was het niet duidelijk wat het Lagerhuis nu wél wilde. Ook was er nog veel onduidelijk over het Brexitproces: zou de EU wel uitstel willen verlenen?

De reactie van de EU

May verzocht om uitstel tot 30 juni. Dan zou het Verenigd Koninkrijk ook niet deel hoeven nemen aan de verkiezingen voor het Europees Parlement. De Europese Raad is verdeeld over de vraag of, en hoelang er uitstel verleend moet worden. Er wordt een deadline gesteld waarin de Britten tot 11 april hebben om een nieuwe keuze te maken: langer uitstel, met deelname aan de Europese verkiezingen, alsnog een harde Brexit, of geen Brexit.

Opnieuw het Lagerhuis

Op 27 maart stemt het Lagerhuis over acht verschillende alternatieven. Géén van de acht voorstellen weet een meerderheid te behalen. Daarom brengt May voor de derde keer haar Brexit-akkoord in stemming, met de belofte dat zij af zal treden als haar akkoord geaccepteerd zou worden. Een andere premier zou dan de onderhandelingen met de EU over de toekomstige relatie kunnen houden. De deal werd echter alsnog weggestemd. Op 3 april bepaalt het Lagerhuis dat May de Brexit verder uit moet stellen. Daarom verzoekt May de EU om uitstel tot 30 juni.

Een Halloween Brexit?

De meeste EU-landen wilden wel uitstel verlenen, de vraag was alleen hoelang. Uiteindelijk was president Macron de dwarsligger voor een lang uitstel, en werd uitstel met een halfjaar tot 31 oktober verleend. Wel werd bepaald dat het terugtrekkingsakkoord zelf onveranderd zal blijven. Er kunnen dus alleen nog politieke verklaringen aan toegevoegd worden. De deadline is op 31 oktober, omdat op 1 november de nieuwe Europese Commissie geïnstalleerd wordt. Het is duidelijk dat men niet wil dat de nieuwe institutionele cyclus van de EU wordt verstoord door het Brexitproces.

Conclusies

De langdurigheid en onduidelijkheid van het proces laten zien dat het niet eenvoudig is om de Unie te verlaten. Artikel 50 VEU biedt formeel het recht, maar in de praktijk blijkt dat de EU een veel sterkere onderhandelingspositie heeft. De politieke, juridische en economische vervlechting van de lidstaten is dusdanig complex en vergevorderd, dat uittreding een kostbaar proces is. De binnenlandse politiek van het Verenigd Koninkrijk is volledig in beslag genomen door de Brexit.

Het grootste struikelblok om tot een akkoord te komen is de Noord-Ierse grens. In de Goede Vrijdag-akkoorden is bepaald dat hier nooit een harde grens zal komen; dit breekt de onderhandelaars van nu op. Deze grens beperkt dus de keuzemogelijkheden van het Verenigd Koninkrijk, omdat het een harde Brexit vrijwel onmogelijk maakt. Ook wil de EU onverminderd aan het terugtrekkingsakkoord vasthouden. Dit betekent dat het Lagerhuis er vroeg of laat mee zal moeten instemmen, omdat een harde Brexit ook onmogelijk is. Het lijkt dus onwaarschijnlijk dat de Brexit op 31 oktober 2019 afgerond zal zijn. Ook de EU is echter medeverantwoordelijk voor de huidige patstelling. Ze moet zichzelf afvragen wat haar rol is geweest bij de voortdurend verder doorgevoerde integratie en hoe democratie en vrije keuzeruimte zich hiertoe verhoudt. Verdere integratie wordt door de EU gepresenteerd als een onvermijdelijkheid. Enerzijds wordt de EU zo een instelling die je land onderdrukt (vanuit populistische hoek), of het wordt een instelling die de vrije keuze van de inwoners van een lidstaat beperkt door een exit feitelijk onmogelijk te maken.