Hoorcollege 1: Ontwikkelingspsychopathologie

Psychopathologie is een gebied binnen de psychologie. Het doel ervan is over het algemeen om ‘te proberen te begrijpen’. Hieronder valt zowel de essentie van psychopathologie als hoe stoornissen zich voordoen en zich ontwikkelen over de tijd heen. Kort gezegd is ontwikkelingspsychopathologie de studie van normale ontwikkeling die in sommige gevallen is ontspoord. Hierbij wordt de oorzaak onderzocht en wordt de ontwikkeling van het afwijkende gedrag nader bekeken. De oorzaak van het afwijkende gedrag kan zowel te vinden zijn in de persoon zelf, zowel als in de omgeving. Men moet zich echter direct afvragen wat afwijkend of abnormaal gedrag dan precies inhoudt.

Wat is abnormaal gedrag?

Abnormaal gedrag moet niet alleen atypisch zijn, maar ook schadelijk. Een voorbeeld hiervan is externaliserend probleemgedrag, waarbij een persoon schade kan aanrichten bij een ander door agressief gedrag. Een minder makkelijke voorwaarde is dat het gedrag als ongepast moet worden gezien binnen de ontwikkeling. Dit is moeilijker om vast te stellen, omdat wat als normaal gezien wordt, afhangt van sociale contexten. Ouders en professionals kijken om die reden vaak ook verschillend naar of een kind wel of niet abnormaal gedrag vertoont tijdens de ontwikkeling. De samenleving in het algemeen heeft nog altijd veranderende visies over wat wel en niet als abnormaal wordt gezien. Daarnaast hangt abnormaal gedrag vaak af van verschillende variabelen, zoals leeftijd, situatie/context, het geslacht en de cultuur.

Vaststelling van afwijkingen

Desondanks de soms moeilijk vast te stellen voorwaarden, zijn er ook een aantal gedragsindicatoren van afwijkingen die enigszins makkelijker vast te stellen zijn. Zo moet er achterstand in de ontwikkeling zichtbaar zijn en moet er een verslechtering plaatsvinden binnen de ontwikkeling. Er moet daarnaast extreem frequent of juist non-frequent gedrag aanwezig zijn. Dit houdt in dat bepaalde kenmerken zich vrijwel altijd voordoen (repetitief gedrag) of dat iemand juist bepaald gedrag niet vertoond (niet spreken). Dit gedrag moet extreem intens of totaal niet intens zijn. Een ander kenmerk is dat gedragsmoeilijkheden over de tijd heen blijven bestaan en dat gedrag als ongepast gezien wordt in een bepaalde context. Dit laatste hangt uiteraard weer af van de cultuur waarin men leeft. Vaak moeten er ook abrupte veranderingen in het gedrag plaatsvinden en is er sprake van verscheidene gedragsproblemen. Afsluitend moet gedrag gezien worden als kwalitatief anders dan wat normaal is. Vanzelfsprekend hangt dit weer samen met de context.

Andere indicatoren voor een afwijking

Er is wat bewijs dat afwijkingen een bepaalde beginleeftijd hebben waarop het zich vaak laat zien. Deze leeftijd kan echter niet gezien worden als een zwart-wit grens. ADHD wordt bijvoorbeeld vaak op een vrij jonge leeftijd al vastgesteld, maar dit betekent uiteraard niet dat je de diagnose niet kan krijgen wanneer je 15 jaar oud bent. Geslacht schijnt ook een duidelijke invloed te hebben op eventuele afwijkingen. Zo verschilt de timing van de afwijking vaak en tegelijkertijd ook de intensiviteit waarmee de afwijking zich voordoet. De manier waarop gedrag zich uit wordt vaak bekeken vanuit een bepaald verwacht gedrag. Zo mogen jongens.....read more

Hoorcollege 3: ADHD

ADHD heeft te maken met dysfunctionele breinfuncties. Volgens de samenleving is ADHD een hersenafwijking die gemakkelijk behandeld kan worden met behulp van medicatie. Echter, moet medicatie altijd gecombineerd worden met psychosociale methodes, zoals training voor ouders en management in de klas.

De DSM-5

In de DSM-5 zijn er een aantal wijzigingen doorgevoerd. Zo zijn er niet langer subtypes van ADHD en moeten symptomen zich uiten vóór de leeftijd van 12 jaar. Dit betekent niet dat ADHD alleen bij kinderen voorkomt, volwassenen moeten echter wel op zijn minst 5 symptomen hebben om een diagnose ADHD te krijgen. Sinds de komst van de DSM-5 hebben meer kinderen het ADHD-label gekregen en co-morbiditeit is nu bovendien mogelijk, wat voorheen in de DSM-IV niet het geval was.

Twee symptomen clusters

Binnen ADHD zijn er grofweg twee soorten clustersymptomen te onderscheiden: aandachtsproblemen en hyperactiviteit/impulsiviteit. Bij aandachtsproblemen kan het kind moeite hebben om de aandacht erbij te houden of luistert het niet naar bepaalde instructies. Een kind met aandachtsproblemen is vaak afgeleid door vreemde stimuli, heeft moeite om bepaalde taken te organiseren, raakt dingen kwijt of vergeet ze. Aandachtsproblemen zijn vooral problematisch voor het kind zelf, aangezien het intern plaatsvindt. Wanneer er juist sprake is van hyperactiviteit/impulsiviteit, is dit vooral storend voor de omgeving. Het kind friemelt met zijn handen en voeten, staat op ongepaste momenten op, rent rond, vind het moeilijk om te wachten op zijn beurt en onderbreekt mensen om die reden. Het kernprobleem is bij beide gevallen het inhiberen van acties.

Drie specificaties in DSM-5

In de DSM-5 zijn er drie verschillende specificaties opgenomen:

·       Onoplettend type

·       Hyperactieve/impulsieve type

·       Gecombineerde type

Bij het onoplettende type zijn de symptomen vrijwel niet storend voor anderen en hierbij kan men zich afvragen of dit werkelijk een vorm van ADHD is of dat het een ‘gewone’ concentratiestoornis is. De diagnose voor het onoplettende type vindt later plaats dan bij andere subtypen en is minder erfelijk. Het is gebleken dat medicatie niet of nauwelijks helpt tegen de aanwezige symptomen en een opvallend feit is dat meisjes vaker gediagnosticeerd worden met het onoplettende type. Over het algemeen leiden jongens vaker aan ADHD ( 3 : 1). Het hyperactieve/impulsieve type is hierboven al besproken en het gecombineerde type is het klassieke ADHD geval.

‘Diagnose’

Het moeilijke aan het diagnosticeren van ADHD is dat het eigenlijk geen werkelijke diagnose is. Het kan beter gezien worden als een cluster van symptomen. Het is eerder een classificatie, die dus ook subjectief is. We weten namelijk de oorzaak van ADHD niet, maar we weten bijvoorbeeld wel dat er meerdere factoren meespelen. Een van de voorwaarden om de diagnose te krijgen is dat er bewijs moet zijn van een klinisch significant gebrek in functioneren. Hierbij moet dit gebrek zich voordoen in op zijn minst twee verschillende omgevingen.

Co-morbiditeit

ADHD komt vaak voor met zowel ‘disruptive behaviour disorder’ (DBD), als leerstoornissen en angst- en humeurstoornissen. Dit laatste kan echter ook een gevolg zijn van afwijzing.....read more

Hoorcollege 5: Autismespectrumstoornissen

In de prevalentie van autisme bestaan er verschillen in geografische plekken, maar SES heeft hierbij geen invloed. Niemand weet waar dit verschil precies door wordt veroorzaakt en zo zijn er nog wel meer dingen waar men de oorzaak nog niet voor heeft gevonden. Toch is er wel een verklaring voor de verschuiving in de statistieken van autisme. Zo is er nu een betere diagnose die verbreed is in de criteria.

Autisme types

Binnen autisme is er onderscheid te maken tussen vier verschillende types: het afzijdige type, het passieve type, het eigenaardige type en het formele type. Het afzijdige type leeft in zijn of haar eigen wereld en ziet deze als iets waar hij of zij niet in thuis hoort. Dit past bij de klassieke vorm van een autistische stoornis. Het passieve type maakt geen contact met anderen, maar accepteert het daarentegen wel als zij benaderd worden. Bij dit type is er vaak sprake van PDD. Het eigenaardige type karakteriseert zichzelf vooral door vreemde interacties. Zo kan een kind aan een vreemde vragen welke kleur onderbroek zij dragen en hierin oprecht geïnteresseerd zijn. Bij het formele type wordt er vooral gelet op het aanhouden van regels. Zo vier je een verjaardag alleen op de verjaardag zelf en niet het weekend erna of een dag ervoor. Het contact onderhouden met mensen gebeurt dan ook aan de hand van strikte regels. Asperger syndroom sluit bij dit type aan.

DSM-IV criteria

Om gediagnosticeerd te worden met autisme, moeten er moeilijkheden bestaan bij sociale interacties. Dit kan verschillende dingen bevatten, zoals het niet lachen of het tonen van een constante gezichtsuitdrukking. Kinderen kunnen bijvoorbeeld ook geen idee hebben wanneer of hoe zij een gesprek moeten starten en zij houden over het algemeen niet van interacties. Wanneer er wel sprake is van een interactie, is deze vaak eenzijdig waarbij de persoon met autisme geen antwoorden of reacties geeft. Daarnaast moet er volgens de DSM-IV sprake zijn in moeilijkheden bij communicatie. Hierbij gaat het meer om taalproblemen dan om interacties op zich. Zo moet er sprake zijn van een spraakontwikkeling die zich langzaam of niet ontwikkelt en herhalen zij zichzelf vaak (repetitief gedrag). Daarnaast kunnen zij hun eigen taal verzinnen en hebben zij moeite met rollenspellen of ‘doen alsof’. Bovendien moet er sprake zijn van moeilijkheden in gedrag of interesses. Zo zijn kinderen met autisme eerder gefascineerd of zelfs geobsedeerd met objecten en niet zozeer met personen. Wanneer een kind met autisme ontzettend dol is op de kleur oranje, moet en zal alles wat dit kind omgeeft oranje zijn.

DSM-IV diagnose

Bij het krijgen van diagnoses wordt er onderscheid gemaakt tussen de volgende types:

·       Autisme diagnose

·       Asperger

·       PDD-NOS

Voor een diagnose autisme moeten symptomen zich voor de leeftijd van vier jaar voordoen. Het minimum aantal symptomen is als volgt: Er moeten zich twee tekorten voordoen in sociale interactie, één tekort in communicatie en één tekort in stereotype gedrag of interesses. Voor een Asperger diagnose moet er, net.....read more

Hoorcollege 7: depressie

Voordat er specifiek gekeken wordt naar wat depressie precies inhoudt, is het van belang dat er naar de geschiedenis ervan gekeken wordt. Tot aan 1970 werd gedacht dat een werkelijke depressie niet bij kinderen kon voorkomen. De redenen van psychoanalytici sloten namelijk niet aan bij de ontwikkeling van een jong kind. Zo zou er voor het ontwikkelen van een depressie sprake moeten zijn van een volwaardig superego, het verlies van een geliefde en gestabiliseerde geïnternaliseerde normen, oftewel een volwaardig ego. Vanaf 1970-1980 kwam er een erkenning voor het onderscheid tussen leeftijdsspecifieke symptomen en algemene symptomen. Jonge kinderen zouden een “gemaskerde” depressie hebben, waarbij de depressie schuil gaat achter andere problemen. Dit zijn problemen zoals hyperactiviteit of agressie. Desondanks werd het somber voelen wel als het meest typische symptoom benaderd. In 1980 kwam de DSM-III naar voren waarin kinderen en volwassenen dezelfde diagnose konden ontvangen. Het verschil zit hem alleen in het humeur, dat gedeprimeerd of geïrriteerd kan zijn. Onder de jongeren heeft 80% het geïrriteerde type.

DSM-5

In de DSM-5 werd de benaming ‘major depressive disorder’ (MDD) toegevoegd. Hiervoor zijn er strenge criteria. Zo moeten er minimaal 5 symptomen zijn die op zijn minst twee weken aanhouden. Daarnaast moet er  in ieder geval sprake zijn van óf een gedeprimeerd humeur óf een vermindering in algehele interesse. De andere symptomen zijn: gewichtstoename of –afname, slapeloosheid of overmatige slaperigheid, psychomotorische beweging of vertraging, verlies van energie, gevoelens van schuld of waardeloosheid, het niet kunnen concentreren of nadenken en gedachtes over de dood. In de DSM-5 is er een hoofdstuk genaamd depressieve stoornissen, waaronder MDD valt. Naast MDD worden er vier andere stoornissen in dit hoofdstuk benoemd, zoals: een aanhoudende depressieve stoornis, een verstoorde humeurregulatie, een depressie die ontstaan is door medicatie en een depressie die ontstaan is door een andere medische aandoening.

Epidemiologie

Onder deze vijf types in totaal, is MDD de meest voorkomende. 80% van de kinderen met een depressie, hebben deze vorm. 10% heeft een aanhoudende depressieve stoornis en de andere 10% heeft een dubbele depressie waarbij er een combinatie plaatsvindt tussen deze twee benoemde vormen. Episodes komen bovendien vaak voor in de adolescentie waarin er een daling plaatsvindt rond de 13-15 jaar. Dit komt echter vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Daarnaast vinden sekseverschillen pas plaats rond een 13-jarige leeftijd, waarbij er een stijging plaatsvindt bij meisjes. Het verloop van depressie bij zowel baby’s, dreumesen, kinderen en adolescenten is helder weergegeven in een tabel die te vinden is in de slides.

Etiologie

Er zijn verschillende theorieën over het verloop van een depressie. Zo is er een theorie die zich focust op biologische invloeden en een theorie die zich focust op sociaalpsychologische invloeden. Bij de biologische invloeden speelt temperament vooral een grote rol. Er kan hierbij sprake zijn van negatieve affectiviteit en positieve affectiviteit. Bij negatieve affectiviteit is er sprake van een neiging tot het hebben van negatieve emoties en gevoelig zijn voor negatieve stimuli. Bij positieve affectiviteit is er juist.....read more