Een tsunami die verwoestend werkte in grote delen van Indonesië, Thailand, Sri Lanka en India. Een terreuraanslag in Sri Lanka. Een orkaan die huishoudt op de Bahama's. Door de jaren heen worden populaire reizigersbestemmingen regelmatig getroffen door natuur- of ander geweld. Noodhulpverleners reizen af, donaties stromen vaak in grote getale binnen, maar wat iedere keer voorál ook helpt is dat toeristen, vakantiegangers en reizigers de niet getroffen delen van een land of regio gewoon weer bezoeken.

Dubbel getroffen

"Donaties zijn welkom, maar mensen kunnen ons vooral erg helpen door weer op bezoek te komen. De niet getroffen delen van de Bahama eilanden zijn gewoon open voor toeristen." Een uitspraak van Ellison Thompson, directeur van het ministerie van Toerisme en Luchtvaart van de Bahama's, vrij snel nadat de eilandengroep begin september 2019 door een verwoestende orkaan was getroffen. Dorian bleek de krachtigste orkaan ooit gemeten die over de Bahama's ging, met windsnelheden van bijna 300 kilometer per uur. Gevolg van de orkaan: een aantal dodelijke slachtoffers, de noodtoestand werd uitgeroepen, 'catastrofale' schade op de eilandengroep en ruim 13.000 zwaar beschadigde of vernietigde huizen, aldus de vrijwillige brandweer in Hope Town. Het nationaal inkomen van de Bahama's bestaat voor ongeveer de helft uit opbrengsten van het toerisme. Weinig landen zijn zó afhankelijk van bezoekende toeristen als deze Caribische eilandengroep. Veel hotels, vakantiehuizen en airbnb's zijn door de orkaan verwoest of beschadigd. De infrastructuur op met name de noordelijke Bahama's is voor een groot deel weggevaagd.

Vaak is de beeldvorming in de media wereldwijd na zo'n verwoestende gebeurtenis zodanig dat veel mensen afzien van hun geplande bezoek aan de getroffen bestemming, als hoofddoel van hun vakantie of onderdeel van een langere reis. Door het uitblijven van toerisme wordt een bestemming dan nóg een keer getroffen, met niet zelden verwoestende gevolgen voor de lokale economie. Mensen werken als lokale chauffeur of reisleider, werken in een hotel of bij een van de vele toeleveranciers van toeristische faciliteiten, souvenir shops hebben opeens veel minder klanten, restaurants zien hun omzet kelderen. 

Spagaat

Getroffen bestemmingen zitten na zo'n ramp vaak in een spagaat. Enerzijds is men bezig met het verlenen van noodhulp, vaak met ondersteuning van mensen en middelen vanuit het buitenland. Men kan en mag niet voorbijgaan aan het leed dat in het getroffen gebied wordt geleden, want dat is vaak enorm. Anderzijds is men, zoals hierboven in het voorbeeld van de Bahama's al beschreven, sterk afhankelijk van het weer zo snel mogelijk op gang komen van het toerisme. Vaak zijn andere niet getroffen delen van het land of de regio ook prima bereisbaar, er is daar weinig of niets aan de hand. De inkomsten die in die gebieden door het toerisme worden gegenereerd zijn essentieel voor héél veel inwoners, maar ook voor de overheid. Júist in een tijd dat extra financiële middelen nodig zijn voor wederopbouw van huizen, bedrijven en infrastructuur in getroffen gebieden.

Natuurlijk is het niet altijd mogelijk om het toerisme weer direct op gang te krijgen. Bij een aardbeving is er een kans op naschokken, bij een aanslag is er naderhand vaak een verhoogde staat van paraatheid en kan de veiligheid in een groter gebied dan waar de aanslag plaatsvond niet altijd worden gegarandeerd. Maar in veel gevallen zijn andere delen van een bestemming al snel weer prima bereisbaar, mits de hoofdinfrastructuur (belangrijkste vliegveld, wegen of treinverbindingen) niet getroffen is.

Toerisme als hulpverlener

Een bijkomend verschijnsel in de wat recentere tijden is dat mensen júist naar een getroffen gebied willen reizen om met eigen ogen te kunnen bekijken wat er is gebeurd. Deze vorm van 'ramp'toerisme wordt terplekke meestal niet gewaardeerd. Ook komen er steeds vaker stromen reizigers op gang die in het getroffen gebied willen gaan helpen; de tsunami in Zuidoost-Azië van 2004 is daar een treffend voorbeeld van. Met grote groepen mensen opruimklussen aanpakken, of er worden bijvoorbeeld projectjes gestart rondom extra voedsel, kleding of ander materiaal dat in extra grote aantallen nodig is. Belangrijk bij deze vorm van 'hulptoerisme' is vooral dat men zich -waar mogelijk- probeert aan te sluiten bij lokale initiatieven; projecten die beheerd en uitgevoerd worden door locals onder toezicht van de lokale of regionale overheid. Dat stimuleert dat projecten ook voortgang vinden nadat de tijdelijke reizigers/hulpverleners weer vertrokken zijn uit het rampgebied, het zorgt ervoor dat hulp (enigszins) gecoördineerd plaatsvindt, dat -goedbedoelende- hulptoeristen de professionele noodhulpverleners niet in de weg gaan lopen en dat hulp wordt geboden binnen de lokale (culturele) context.

Het recente voorbeeld op de Bahama's, maar ook bijvoorbeeld de periode na de tsunami aan het begin van de 21e eeuw, laat echter vooral zien dat de grootste vorm van hulp die geboden kan worden het weer zo snel mogelijk op gang krijgen van het reguliere toerisme is. Het is de taak van het ministerie van Toerisme om efficiënt en effectief te laten zien welke delen van het land of de regio wél prima bereisbaar zijn, waar wél veilig gereisd kan worden -binnen de normale risico's die 'reizen' met zich meebrengt voor individuele veiligheid en gezondheid. Ofwel: er zo snel als mogelijk voor zorgen dat de lokale duikinstructeur zijn werk weer kan doen, de hostels en hotels weer vollopen, het excursiebureau weer excursies kan verkopen en de souvenirsshops de stromen toeristen weer langskrijgen.

Deel je ervaringen

Heb jij wel eens gereisd in een gebied dat net getroffen was door een natuur- of andersoortige ramp?

• Wat waren jouw ervaringen?
• Maakte je andere keuzes dan je normaal gemaakt zou hebben?
• Hoe keek de lokale bevolking aan tegen het feit dat jij er 'gewoon' op vakantie was?
• Deed je terplekke andere dingen dan dat je normaal gedaan zou hebben?
• Heb je ergens kunnen meehelpen om de gevolgen van de ramp te verzachten, en zo ja via wie of wat verliep die hulp?
• Wat waren je gedachten over je eigen veiligheid en gezondheid op dat moment, nam je extra voorzorgsmaatregelen of was je bijvoorbeeld extra waakzaam?
• Welke bronnen raadpleegde je om op de hoogte te blijven van (lokale) ontwikkelingen, veiligheid en gezondheid?

Meer lezen

• Lees meer bij JoHo over hoe te handelen bij noodsituaties, natuurrampen of andere traumatische gebeurtenissen, Reisveiligheid en Reisgezondheid
• Lees meer over de gevolgen voor je (reis)verzekeringen bij bijvoorbeeld een negatief reisadvies
• Lees meer bij JoHo over hoe je -in het algemeen- kunt helpen tijdens het maken van een reis, over Duurzaamheid & Reizen
• Lees een uitgebreid artikel van Iris Dijkstra over ramptoerisme: Zalig, zo'n ramp. Of een kort artikel van Trouw over Toerisme na de tsunami.