Etnisch profileren - van der Woude & van der Leun (2013)

Racial profiling, ofwel etnisch profileren is ook een vraagstuk dat raakt aan Nederland. Volgens het procedurele ‘justice’ model van Tyler (2011) heeft de manier waarop burger het politieoptreden waarderen en ervaren, grote gevolgen voor de bereidheid van burgers om mee te werken met de politie.

Maar profileert de politie in Nederland daadwerkelijk etnisch? Eerder werd er al gewaarschuwd dat spanningen tussen de politie en etnische groepen in de Schilderswijk in Den Haag zou kunnen leiden tot rellen. Uit artikel blijkt dat deze stellige conclusies niet worden ondersteund door bestaand onderzoek en dat etnisch profileren een belangrijk thema is voor de politie.

Etnisch profileren

Etnisch profileren is het in disproportionele mate vaak staande houden van burgers op grond van zichtbare etnische achtergrond of huidskleur, zonder een objectieve of redelijke rechtvaardiging. Bij onderzoek naar etnisch profileren moet dus niet alleen naar kwantitatieve verschillen gekeken worden, maar ook naar het hoe en waarom van beslissingen van agenten. Als iemand bijvoorbeeld voldoet aan een bepaald signalement, is er wel een objectieve en redelijke rechtvaardiging aanwezig. Een agent kan bewust bevoordeeld of discriminatoir handelen, maar ook onbewuste stereotypen ontstaan door eerdere ervaringen kunnen een rol spelen. Ook de aandacht voor hoge criminaliteitscijfers van bepaalde groepen kan een reden zijn voor etnisch profileren. Echter, disproportionaliteit is essentieel in het onderzoek naar etnisch profileren, maar bijzonder lastig om kwantitatief te meten. Dit wordt ook wel het ‘benchmark’ probleem genoemd. Dit probleem en een diversiteit aan definities dragen er dus aan bij dat er geen harde conclusies getrokken kunnen worden over etnisch profileren. Op basis van opvattingen van (groepen) burgers worden echter wel vaak conclusies getrokken over etnisch profileren.

Recent onderzoek toont aan dat verdenkingen op vier manieren ontstaan:

• Stereotype idee over wie crimineel is

• Kennis over specifieke burgers

• Afwijkende omstandigheden

• Non-verbale, verdachte signalen

Factoren die mee kunnen spelen om iemand staande te houden zijn persoonskenmerken zoals huidskleur, situationele omstandigheden en gedrag en voertuigkenmerken. Naast huidskleur spelen er dus nog veel meer factoren een rol. Andere studies tonen aan hoe ingewikkeld het politiewerk in multi-etnische wijken is en hoe agenten beslissen om iemand wel of niet te controleren. Een tekortkoming in veel onderzoeken is dat er niet gekeken wordt naar de rechtvaardiging voor staandehoudingen, terwijl dit juist essentieel is om wel of niet te spreken over etnisch profileren. Onderzoek toont aan dat er een discrepantie is tussen politiehandelen en uitleg hierover en de percepties van jongvolwassenen hierover. In veel situaties was het te rechtvaardigen dat personen met een migratenachtergrond benaderd werden door de politie. Geconcludeerd kan worden dat sommige Nederlandse onderzoeken aanwijzingen bevatten dat er etnisch geprofileerd wordt, maar dat er geen conclusies mogelijk zijn over disproportionaliteit.

Percepties

Bij percepties gaat het om de vraag welke opvattingen en ervaringen burgers hebben en hoe dit hun beeld van de politie kleurt. Personen met een migrantenachtergrond blijken eerder geneigd te zijn dan autochtone burgers om te stellen dat etnisch profileren voorkomt. Persoonlijke ervaringen kunnen ook een rol spelen. Personen met een migrantenachtergrond blijkeen eerder ongelijke behandeling te rapporteren dan blanke personen. Recent onderzoek uit Nederland toont aan dat niet-westerse migranten discriminatie ervaren door de politie. Samenvattend: burgers met een migrantenachtergrond zijn vaak minder positief over de politie dan autochtonen en denken dat er sprake is van discriminatie of etnisch profileren. Dit beeld leeft deels ook onder politieagenten. Echter, door Nederlands onderzoek wordt dit veel minder onderbouwd. Het aantal onterecht staandehoudingen kan oohoger worden doordat de politie op grond van ervaringskennis of criminaliteitspatronen van migrantengroepen vaker iemand terecht staande houden.

Een beter uitgangspunt dan etnisch profileren zou bijvoorbeeld het vertrouwen van burgers in de politie en legitimiteit zijn.