Inleiding

Muziek kan veel verschillende effecten hebben op mensen in verschillende levensfasen. Vooral jonge mensen besteden veel tijd en geld aan muziek. In dit artikel wordt beschreven hoe groot de impact van muziek is op de ontwikkeling van adolescenten.

Invloed van muziek

Muziek schijnt een significante invloed te hebben op verschillende factoren van de menselijke natuur, namelijk:

Biologische effecten

Muziek wordt evolutionair gezien als adaptief omdat het kan leiden tot betere partnerselectie, sociale cohesie, groepswerk, de perceptuele en motorische vaardigheden, conflict reductie, ontspanning, overdracht van culturele facetten en zelfregulatie. Tegenwoordig wordt gesteld dat muziek invloed heeft en beïnvloed wordt door onze biologische kenmerken. Muziek reguleert bijvoorbeeld neurotransmitters die genot (dopamine), stress (cortisol) en hechting (oxytocine) beïnvloeden.

Psychologische effecten

Muziek luisteren is een emotionele ervaring. De psychologie achter muziek helpt ons om emoties die door muziek worden opgewekt beter te begrijpen. Door muziek kunnen emotionele reacties op andere factoren worden beïnvloed. Muziek kan dus ook gebruikt worden bij emotieregulatie.

Sociale effecten

Bijna alle functies van muziek zijn sociale functies. Slaapliedjes bevorderen bijvoorbeeld de hechting en muziek bij sociale bijeenkomsten beïnvloedt de interpersoonlijke interacties. Muziek wordt daarom een sociaal smeermiddel genoemd. Muzieksmaak is een belangrijk matching criterium bij de kennismaking met nieuwe personen. Er bestaan immers stereotyperingen over de fans van bepaalde genres, wat personen kan verbinden of juist uit elkaar kan drijven.

De wetenschap achter muziekonderzoek

Toch wordt er weinig gebruik gemaakt van de psychologie achter muziek. Dit komt onder andere doordat er weinig onderzoek binnen de muziekpsychologie naar buiten wordt gebracht, waardoor reguliere psychologen deze kennis niet kunnen gebruiken. Er wordt vaak genoemd dat muziek belangrijk is bij de opgroeiende jeugd, maar dit wordt niet wetenschappelijk onderbouwd.

Na 1960 begon muziek pas naar voren te komen in onderzoeken die zijn gepubliceerd in peer reviewed journals. Dit aantal is daarna exponentioneel gegroeid, maar muziek blijft een onderbelicht thema in de ontwikkelingspsychologie.

Ontwikkeling en muziek

Vanwege het gebrek aan interdisciplinair gebruik van de bekende kennis, wil de onderzoeker in dit artikel de kennis uit de muziekpsychologie weergeven om zo een brug te slaan tussen muziekpsychologie en de ontwikkelingspsychologie. Hier zijn drie argumenten voor:

• Muziek beïnvloedt belangrijke aspecten van de ontwikkeling in de adolescentie.

• Muziek kan dienen als beschermende en als risicofactor.

• Muziek kan gebruikt worden als onderdeel van preventie en interventie.

De adolescentie is een belangrijke vormende fase tussen de kindertijd en volwassenheid waarin interacties tussen de adolescent en de sociale omgeving centraal staan. Doordat er veel verandert en ontwikkelt tijdens de adolescentie komt de adolescent veel belangrijke kwesties en uitdagingen tegen, die gepaard gaan met stress. Muziek neemt in deze ontwikkeling een belangrijke plaats in. Dit wordt alleen maar belangrijker in een tijd van technologische vooruitgang, waarin muziek als achtergrond dient bij veel andere activiteiten.

Muziek en schoonheid

De psychologie die focust op schoonheid heeft zich meer gericht op visuele dan op muzikale ervaringen. Toch worden adolescenten vooral blootgesteld aan muzikale stimuli, die hun perceptie van schoonheid beïnvloeden. Ze luisteren naar muziek omdat het mooi is, ze genieten ervan. Tijdens de adolescentie ontwikkelen jongeren hun muzieksmaak voor de rest van hun leven en bepalen ze wat ‘goede’ muziek is en wat niet in hun jongerencultuur. Muzieksmaak wordt tijdens de vroege adolescentie bepaald en stabiliseert tijdens de late adolescentie.

Muziek en identiteit

Ook de identiteit van de jongere wordt bepaald tijdens de adolescentie. Jongeren bepalen hun zelfbeeld en eigenwaarde aan de hand van belangrijke mensen in de muziekindustrie. Daarnaast wordt muziek gebruikt om een sociale identiteit aan te nemen. Dit bepaalt hun sociale contacten en de groepen waar ze wel en niet bij horen. Hun muzikale subcultuur bepaalt vervolgens hun (jongeren)culturele identiteit en beïnvloeden de jongere op sociaal gebied door een script aan te bieden van wat hoort bij de cultuur. Daarnaast gelden bekende muzikanten als rolmodellen voor de jongeren. Muziek is dus meer dan een sociaal smeermiddel, het is een bron die de jongeren informatie biedt wat betreft sociaal wenselijk gedrag, sociale rollen en toekomstbeeld.

Muziek en socialisatie

Muziek brengt jongeren dichter bij hun leeftijdsgenoten en helpt ze los te komen van hun ouders. Muzieksmaak kan helpen bij het vormen van vriendschappen. Hierbij speelt aanpassingsgedrag ook een rol. Vrienden zijn geneigd meer muziek die hun vrienden leuk vinden, ook te gaan luisteren. Dit is op neurologisch vlak ook aangetoond. Tijdens het luisteren van muziek denken jongeren na over sociale interacties. Daarnaast verdrijft muziek gevoelens van eenzaamheid.

Muziek, emotieregulatie en coping

Muziek kan voor adolescenten dienen als middel om hun emotionele behoeften te vervullen, zeker als het gaat om emotieregulatie. Zo kan muziek hen afleiden, ze het gevoel geven dat ze goed genoeg zijn of een methode zijn om emoties af te reageren of te uiten. Daarnaast luisteren jongeren naar muziek om te ontspannen en zichzelf af te leiden van zorgen. Muziek wordt dan gebruikt als copingmechanisme om met stress om te gaan. Miranda en Claes (2009) hebben een model ontwikkeld dat emotieregulatie, probleemoplossend vermogen en vermijding meet. Muziek kan helpen bij emotieregulatie en vermijding, maar niet bij het oplossen van het probleem.

Persoonlijkheid en motivatie

De persoonlijkheidsfactoren van de Big Five (vooral extraversie en openheid) kunnen muzieksmaken voorspellen in adolescenten. Er is ook gevonden dat coping door muziek de mate van neuroticisme kan voorspellen. Muziek en persoonlijkheid lijken dus in interactie met elkaar te zijn.

Motieven om muziek te luisteren worden samengevat in drie factoren in het model van Chamorro-Premuzic:

• Emotioneel gebruik van muziek

• Rationeel en cognitief gebruik

• Gebruik als achtergrond

Ook North en zijn collega’s hebben een model samengesteld waarin de volgende factoren centraal staan:

• Sociaal imago creëren

• Vervullen van emotionele behoeften

• Plezier

Ter Bogt en zijn collega’s hebben vier redenen gevonden om muziek te luisteren:

• Stemming beïnvloeden

• Omgaan met problemen

• Vormgeven van de eigen identiteit

• Sociale identiteit weergeven

Daarnaast hebben ze drie types luisteraars gedefinieerd, namelijk een sterk betrokken type, een matig betrokken type en een nauwelijks betrokken type, wat overeenkwam met ander onderzoek van Miranda. De meeste jongeren zijn betrokken bij het luisteren van muziek. Uit alle onderzoeken blijkt dat emotieregulatie de belangrijkste reden is voor het luisteren van muziek.

Muziek en genderverschillen

Genderverschillen in muziek zijn bijna nooit eenduidig. Meisjes luisteren over het algemeen meer muziek dan jongens en vinden popmuziek leuker, terwijl voor jongens rock muziek als leukste wordt ervaren. Maar dit laatste verschil verdwijnt langzaam. Longitudinaal zijn er geen genderverschillen te vinden. In de motieven voor het luisteren van muziek geven meisjes aan muziek te luisteren om emotionele behoeften te vervullen en te gebruiken als copingmechanisme en jongens geven aan muziek te luisteren om hun sociale identiteit vorm te geven. Vanuit de media krijgen jongeren duidelijke scripts mee over genderstereotypen en de relatie van deze stereotypen met muziek. Muziek kan dus ook een bron zijn van ideeën over gender.

Muziek en positieve ontwikkeling

Muziek heeft invloed op het emotionele welzijn van jongeren en kan de sociale relaties van jongeren reguleren. Muzieklessen op jonge leeftijd kunnen ook invloed hebben op intellectuele vaardigheden en creativiteit.

Het effect van muziek op externaliserend probleemgedrag

Er is veel aandacht voor de negatieve invloed die muziek zou kunnen hebben op probleemgedrag. Muziek die dit effect zou hebben valt in de genres Heavy Metal, Hip-hop en Goth. Er bestaat daadwerkelijk een verband tussen het luisteren van deze soort muziek en externaliserend probleemgedrag en er wordt gesuggereerd dat antisociale muziek antisociale gedachten veroorzaakt. Agressieve muziek zou agressief gedrag bekrachtigen in jongeren die hier gevoelig voor zijn. Onderzoek tot nu toe heeft voornamelijk gekeken naar negatieve invloeden en niet naar positieve invloeden.

Het effect van muziek op internaliserend probleemgedrag

Muziek kan subklinische symptomen van internaliserende problematiek beïnvloeden. Muziekvoorkeur zou geen risicofactor zijn voor internaliserend probleemgedrag. Excessieve blootstelling aan media kan wel een risicofactor zijn voor depressie vanwege de mogelijkheid tot vergelijk met onbereikbare modellen. Luisteren naar Soul zou juist een beschermende factor zijn voor depressie.

Risicogedrag

De boodschappen over drugsgebruik in populaire muziek is gerelateerd aan drugsgebruik bij jongeren. Dit effect wordt gemedieerd door drugsgebruik bij peers, terwijl fantaseren tijdens het luisteren van muziek werkt als beschermende factor tegen het peer effect. Duidelijk seksuele teksten in muziek leidt tot het eerder starten met seksuele gedragingen. De relatie tussen (Goth) muziek en zelfbeschadiging lijkt geen oorzakelijk verband te zijn, maar eerder een aanwijzing voor gevoeligheid voor zelfbeschadiging. Dit zou te maken hebben met peer selectie door het luisteren van deze muziek.

Preventie en interventie

Muziek kan gebruikt worden in preventie en interventie. Muziek waarin bijvoorbeeld het risico op HIV wordt aangekaart heeft effect op de populatie luisteraars. Al is het effect klein, op grote schaal kan dit veel positieve gevolgen hebben. Om jongeren te helpen omgaan met het effect van media zelf kunnen strategiën gebruikt worden om ze kritisch te laten nadenken over bijvoorbeeld reclames.

In interventies kan muziek als middel gebruikt worden om mensen met depressieve symptomen te helpen. Muziektherapeuten stellen dat muziek jongeren kan helpen bij het vormen van hun identiteit, weerbaarheid, verbondenheid en competentie.

Conclusie

In dit artikel is besproken dat muziek moet worden onderzocht omdat muziek belangrijke aspecten van de ontwikkeling beïnvloedt, als beschermende of risicofactor kan dienen en omdat muziek gebruikt kan worden in preventie en interventie bij adolescenten. Er zijn veel voordelen verbonden aan muziekonderzoek. Onderzoek naar muziek is theoretisch gebaseerd op de jongerenculturen waarin muziek een centrale rol speelt. Het bouwt verder op ontwikkelingstheorieën waarbij het ingaat op een zeer belangrijke factor tijdens de adolescentie, namelijk muziek. Er worden goede onderzoeksmethoden gebruikt en onderzoek wordt gedaan in verschillende delen van de wereld. Ten slotte biedt onderzoek informatie over preventie en psychotherapie voor adolescenten. Er zijn ook kanttekeningen bij dit soort onderzoek. Er is bijvoorbeeld geen eenduidige terminologie voor muziekonderzoek en er is een gebrek aan etnische studies binnen het muziekonderzoek. Er is ook gebrek aan multi-faceted onderzoek, muziek wordt vaak binnen een vacuum onderzocht. Er is weinig communicatie tussen onderzoekers en therapeuten en er is weinig mogelijkheid tot multi-factored onderzoek door een gebrek aan de nodige methoden en programmatuur.

Jaar van samenvatting

Artikelsamenvatting bij The role of music in adolescent development - Miranda, 2013