ING/Manning q.q. (HR 23-03-2012, NJ 2012, 421)

Casus

In dit arrest gaat het om een zaak tussen de ING Bank N.V. en mr. Manning, in zijn hoedanigheid van curator van de besloten vennootschap Balkbrugse Transport Onderneming B.V.

Op de dag van zijn faillietverklaring geeft de rekeninghouder aan zijn bank, de ING, enkele betalingsopdrachten. De ING, die nog niet weet van het faillissement van Balkbrugse Transport Onderneming B.V. heeft de betalingsopdracht aanvaard en ten laste van de rekening-courant uitgevoerd. Het faillissement is pas drie kwartier ná de betalingsinstructie uitgesproken. Artikel 23 Fw geeft het faillissement terugwerkende kracht tot 0:00 uur van de dag van faillietverklaring. De curator beroept zich op art. 23 Fw om een overgeboekt bedrag terug te vorderen van de bank. De betalingsopdracht is gegeven op de dag van de faillietverklaring en de (gefailleerde) opdrachtgever was op grond van art. 23 Fw niet meer bevoegd om over het tegoed op de bankrekening te beschikken. Derhalve was de bank  niet gerechtigd de betalingsopdrachten uit te voeren en het bedrag in mindering te brengen op het rekening-courantsaldo.

De ING voert echter aan dat zij bevrijdend heeft betaald en dat zij op grond van art. 52 Fw niet is gehouden het gevorderde bedrag terug te betalen. Het argument van de ING is dat, nu tussen de bank en de rekeninghouder vóór de faillietverklaring al een rekening-courantverhouding bestond met een creditsaldo ten gunste van de rekeninghouder, dat creditsaldo “op ieder tijdstip” door de bank “verschuldigd” was aan de rekeninghouder. Volgens de ING bestond de verbintenis jegens de gefailleerde die vóór de faillietverklaring was ontstaan in de zin van art. 52 Fw, zodat de bank tegenover de boedel bevrijd is.

Hoge Raad

De Hoge Raad herhaalt zijn oordeel uit Huijzer q.q./Rabobank, en geeft een nadere onderbouwing. De rekeninghouder kan op allerlei manieren over het creditsaldo beschikken en kan in theorie alle mogelijke door het creditsaldo toegelaten bedragen opnemen of laten overboeken en op elk gewenst tijdstip. Daarmee is de “verbintenis” van de bank vóór de betalingsinstructie onvoldoende bepaald en dus niet bestaand: “Het verschuldigd zijn van het creditsaldo houdt slechts in dat de bank dat saldo ter beschikking van de rekeninghouder dient te houden, zodat deze daarover desgewenst en op een door hem te bepalen wijze en tijdstip kan beschikken. Een verbintenis tot uitbetaling van het saldo (of een deel daarvan) bestaat echter nog niet. Deze “verbintenis” is immers onvoldoende bepaald, omdat het beschikken over het creditsaldo op velerlei wijzen kan geschieden. Het is immers aan de rekeninghouder om te bepalen welke bedragen op welk moment aan welke derden of aan hemzelf ten laste van het saldo van de rekening-courant moeten worden uitbetaald. Daarom ontstaat [...] eerst op het moment dat de rekeninghouder een door de bank aanvaarde concrete betalingsopdracht verstrekt, een verbintenis om overeenkomstig die instructie een betalingsopdracht ten laste van het saldo van de rekening-courant uit te voeren.”

Omdat het beschikken over het creditsaldo nog op vele manieren kan geschieden, heeft de Hoge Raad beslist dat er nog geen verbintenis is ontstaan op basis van het creditsaldo. Zo’n ‘verbintenis’ is namelijk onvoldoende bepaald. De verbintenis tot betaling bestaat dus pas op het moment dat de rekeninghouder een door de bank aanvaarde concrete betalingsopdracht verstrekt.