Hoorcollege 2A: Internationaal recht: volkenrecht

Hoofdstuk 15, paragraaf 1 t/m 5 

Internationaal recht/volkenrecht

Er zou geen recht nodig zijn als al het recht in ieder land hetzelfde was, er is dus sprake van rechtsdiversiteit. De vraag in het internationaal recht is welk systeem erbij moet worden gepakt. 

Een voorbeeld is een studenten uit Hamburg die in Groningen wordt aangereden door Belgische toeristen. Er zijn hier drie hoofdonderwerpen te onderscheiden: stel dit gebeurd en men komt er in den midden niet uit, het wordt een geschil voor de rechter:

1. Naar welke rechter ga je? (bevoegdheid rechter, rechtsmacht: formeel internationaal privaatrecht); vaak gedaagde woonplaats, wie eist reist.

2. Hoe gaan we dit toepassen? toepasselijk recht (conflictenrecht; materiaal internationaal privaatrecht); dit maakt uit want stel je voor in Duitsland is er geen sprake van een onrechtmatige daad en in België wel maar sprake van een lage schadevergoeding en in Nederland een hoge schadevergoeding. Welk recht wordt dan toegepast? (conflictenrecht, want welk recht wordt er nou aangewezen?)

3. Waar moet je je recht halen? Erkenning en tenuitvoerlegging vonnis (executierecht; formeel internationaal privaatrecht).

Internationaal recht is grensoverschrijdend verkeer. Er is een verschil tussen internationaal publiekrecht en internationaal privaatrecht.

Internationaal privaatrecht (IPR)

Nationaal recht voor internationale gevallen. Met als doel het wegnemen van internationaal rechtsverkeer.

Bronnen van het IPR zijn:

• Verdragen; o.a. Haagse conferentie (centrum internationaal recht) zodat de nationale rechten een beetje overeenkomen uit elk land.
• Europese verordeningen (vb. inzake huwelijksvermogensrecht)
• Nederlandse Wet (boek 10 BW, RV)
• Rechtspraak (Hof van justitie EU Luxemburg, Nederlandse rechter)

Een  voorbeeld is het kopen van Chinees speelgoed, dit is gekocht vanuit Spanje in Zürich. Is hier dan Chinees recht, Spaans recht of Fries/Zwitsers recht (Zürich ligt in Friesland en Zwitserland) op van toepassing? Daarnaast is het betaald via BNP Paribas. Dit zijn voorbeelden van casussen. De oplossingen doen er nu nog even niet toe.

Art. 10 Wet Algemene Bepalingen: de vorm van alle handelingen wordt beoordeeld naar de wetten van het land of de plaats alwaar die handelingen zijn verricht. Dus wanneer een Nederlander een chalet koopt in Zwitserland. Dan geldt het Zwitsers recht.

Eind jaren 60 en jaren 70, zijn hier veel vluchtelingen gekomen vanuit de Vietnamoorlog. In Vietnam waren toen veel massamoorden. Elk land dat ongeremd macht kan uitoefenen verlaagt zich tot dergelijke acties. Ook Nederland heeft massamoorden gepleegd in Indonesië (misschien wel meer, maar dit is de enige die bekend is geworden). De Vietnamezen die hier kwamen hadden natuurlijk baat bij het internationale recht zodat de landen gestraft konden worden die massamoorden pleegden. Wanneer in Nederland een Vietnamees echtpaar woont, die hier al tien jaar wonen en uiteindelijk gaan scheiden. Dan geldt hierop het Vietnamees recht. Vanzelfsprekend hebben Nederlandse rechter liever dat ze het Nederlandse recht kunnen toepassen. Anders zullen ze zich moeten verdiepen in het Vietnamese recht.

Aanknopingspunten die de rechter dan gebruikt zijn:

• Wonen
• Taal
• Werken
• Mate van geïntegreerd zijn
• Kans op terugkeer

Mocht het bovenstaande neigen naar Nederland, dan zal Nederlandse rechter toch het Nederlandse recht toepassen.

Internationaal conflictenrecht

 Von Savigny
• Geeft invulling aan waar de internationale rechtsverhouding thuis hoort

Verwijzingsregels

Geen materiële oplossing geschil, maar aanwijzen toepasselijk rechtsstelsel.

Het is mogelijk dat de Nederlandse rechter buitenlands recht toepast. Gevolg is dat de Nederlandse rechter Duits recht gaat toepassen, mensen in Den Haag kunnen helpen bij het uitleggen hoe dit Duitse recht moet worden toegepast.

IPR Conflictenrecht:

1. Verwijzingscategorie: Voorbeeld Zakelijkrecht, Onrechtmatige daad, afstamming. Eigendom van roerende goederen, hebben we het over een onrechtmatige daad? vanaf daar verder zoeken. 

2. Aanknopingsfactoren (soms: ladder): Voorbeeld,  Plaats van ligging (lex rei sitae) Of de plaats van de schadeveroorzakende handeling. Eerst kijken naar wat er is gebeurd en daarna naar de rest.

3. Rechtsaanwijzing: Bijoorbeeld bij de onrechtmatige daad, waar is het gebeurd? Dan dat recht toepassen. 

Een voorbeeld hierbij is;  Een Nederlandse man en Nederlandse vrouw die wonen in Nederland, besluiten om in 2014 te trouwen in Las Vegas. Naar het recht van Nevada is dit een geldig huwelijk. In 2017 wil de vrouw scheiden. Is de Nederlandse rechter bevoegd & is het Nederlands recht van toepassing?

Het Amerikaanse recht is anders dan het Nederlandse recht. Hoe dient dit te worden opgelost? Kijk naar de volgende vragen:

• Europese verordening: waar mag je naartoe? Zij mag als zij wilt gaan scheiden bij de rechter in Nederland.
• Is het wel een huwelijk naar Nederlands recht? Geldig huwelijk elders wordt in Nederland tevens erkend
• Is de echtscheiding van het Nederlands recht van toepassing? Op grond van artikel 10:56 lid 1 BW moet dit op grond van het Nederlands recht.

Internationaal publiekrecht

Na de tweede wereldoorlog is het internationale publiekrecht enorm uitgebreid:

• Uitbreiding subjecten volkenrecht (art. 1 lid 2 Handvest VN). Volken beschikten vanaf toen over zelfbeschikkingsrecht. Hierdoor is een einde gekomen aan het koloniale tijdperk.
• Volkenrechtelijke organisaties zijn ontstaan. Een voorbeeld is United Nations of International Civil Aviation Organization (ICAVO). ICAVO gaat over hoe de vluchtroutes worden geregeld, dit is enorm belangrijk tegenwoordig.
• Individuele mens. De individuele mens kreeg na de tweede wereldoorlog meer rechten dan ervoor. De individuele mens kregen in een ander land dan het moederland een minimumstandaard en bepaalde goederen. De minimumstandaard hield in dat ze bestaans-en rechtszekerheid kregen. Bepaalde goederen waren bijvoorbeeld schadevergoeding.

Daarnaast ontstonden er internationale mensenverdragen zoals de Universele verklaring. Hierin worden aan alle individuen grondrechten toegekend. Hierbij spelen twee verdragen een grote rol: IVBP = internationaal verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten en IVESC = internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten.

Andere voorbeelden van mensenrechtenverdragen zijn:

• Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie,
• VN Vluchtelingenverdrag hierin staat onder andere het verbod van non-refoulement oftewel: vluchtelingen mogen niet teruggestuurd worden wanneer zij hier komen door economische, sociale en politieke problemen in het thuisland,
• Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen. Twee jaar geleden is dit verdrag heel veel in het nieuws geweest. Er is toen een procedure gevoerd tegen de staat der Nederlanden. De stichting die deze procedure aanging, vond dat de staat art. 7 van dit verdrag schond door de SGP te subsidiëren. De Hoge Raad besliste toen dat de staat der Nederlanden inderdaad dit artikel schond. De SGP heeft daarop hun statuut veranderd.
• Europees verdrag voor de rechten van de mens (EVRM). Hierin staan vooral klassieke grondrechten. Het EVRM is tot stand gekomen door de Raad van Europa. Toen dit verdrag tot stand kwam is er ook een internationaal hof geïnstalleerd, die toezicht houdt op schenden van dit verdrag. Het EVRM is van heel groot belang. Zo is er dit jaar nog een procedure gevoerd tegen de staat der Nederlanden. Volgens dit echtpaar was er een schending van het Recht op ongestoorde Eigendom. Dit echtpaar heeft een boerderij in Groningen die op instorten staat door de aardbevingen vanwege de gaswinningen. De uitspraak is hier geweest dat de staat er niks mee te maken heeft, omdat het de NAM is die zorgt voor de gaswinning.
• Europees sociaal handvest. Hierin staan vooral sociale grondrechten.

Deelgebieden internationaal publiekrecht

Wat is volkenrecht? Juridische relaties tussen internationaal erkende (rechts)personen (ius gentium). Alleen de staten als actoren.

Wat doet het volkenrecht? Het regelt de juridische zaken tussen staten als actoren.

Wie is rechtssubject? Internationaalrecht is losser dan het nauwkeurig geregelde nationaalrecht; meestal.

Hugo de Groot gaf het startschot van het volkenrecht.

Er dient onderscheid te worden gemaakt tussen twee soorten volkenrecht:

1. Het klassiek volkenrecht

• Recht der diplomatieke betrekking (diplomatenrecht, nu ook volkenrecht)
• Oorlogsrecht (veel verdragen, van de verenigde naties)
• Zeerecht

2. Modern volkenrecht

• Recht der internationale organisaties
• Milieurecht
• Mensenrechten

Het internationale publiekrecht gaat tegenwoordig over iets minder dan 200 staten. Een aantal landen horen hier niet bij, dit komt dan vaak omdat ze niet de waarnemersstatus hebben binnen de Verenigde Naties (zoals Palestina).

Binnen de Verenigde Naties is een belangrijke orgaan de Veiligheidsraad. De landen die een permanente zetel hebben zijn China, Rusland, Verenigde Staten, Frankrijk en Engeland. Deze landen hebben een vetorecht en moeten altijd vóór stemmen.

De erkenning van een staat bestaan uit: het hebben van een grondgebied, het hebben van een volk en daadwerkelijk gezag uitvoeren.

Nederland is dus een staat: het heeft een grondgebied (ook de overzeese gebieden gelden hierbij), we hebben een volk en er is sprake van een daadwerkelijk gezag.

Soevereine staten genieten immuniteit, daardoor kan een vreemde staat ook niet voor een rechter gesleept worden. Ook staatshoofden kunnen niet voor de rechter gesleept worden. Zo werd er bij de haven van Antwerpen eens een Nederlands schip opgeblazen door de Duitse staat. De rechter sprak toen dat de Duitse staat schuldig bevonden werd. De Duitse staat ging in protest en de Nederlandse regering haastte zich een bepaling toe te voegen aan de wet Algemene Bepalingen (art. 13 A). Waarin staat dat de civiele rechter niet kan oordelen over een staat.

In 1999 kwam er in Delfzijl een Amerikaanse vloot aan die veel schade bracht aan de haven. Delfzijl ging toen een procedure aan bij de civielrechtelijke rechter. Deze rechter oordeelde toen dat hij niet bevoegd was op basis van art 13 A wet Algemene bepalingen.

Ambassades en diplomaten genieten immuniteit. Ook de vrouwen van diplomaten genieten immuniteit. Diplomaten hebben een kentekenbord met de letters CD. Zij genieten dus ook immuniteit in het verkeer. Dus verkeersboetes worden niet uitgeschreven.

De grootste wanbetalers (wat betreft diplomaten) zijn: Rusland, China en de Verenigde Arabische Emiraten. Immuniteit is wel een groot probleem. Dit is natuurlijk wel voor te stellen, omdat het kan zorgen voor grote ongelukken wanneer een auto 200 kilometer per uur rijdt over de snelweg. De enige mogelijkheid die er is voor mensen die immuniteit genieten is ze uit het land te zetten.

De rechtsbronnen van het internationaal publiekrecht: Artikel 38 Statuut IGH

• Verdragen: er wordt naar gestreefd alles vast te leggen in geschreven documenten. Verdragen komen tot stand op basis van het Weens Verdragenrecht. Wat het overeenkomstenrecht nationaal is, is het Weens verdragenrecht internationaal. Het verdrag wordt ondertekend (volkenrechtelijke handeling), vervolgens goedgekeurd door het parlement (nationaalrechtelijk) en daarna vindt de bekrachtiging of ratificatie plaats (volkenrechtelijke handeling).

Stappenplan totstandkoming verdrag: Let op over het onderstaande stappenplan worden op het tentamen altijd strikvragen gesteld. 

1. Voorbereiding (art. 90 GW)
2. Ondertekening (art. 4 RvO ministeriële regeling en art. 12 WVV) meestal door of namens de minister van buitenlandse zaken
3. Advies Raad van State (art. 73 GW)
4. Goedkeuring (art. 91 GW) Na ondertekening moet het door de S-G worden goedgekeurd; lid 1 HR. (uitzondeirngen art. 7 Rijkswet)
5. Ratificatie (art. 14 WVV)
6. Bekendmaking (art. 93 en 95 GW) (artikel 16 Rijkswet; in het tractatenblad) 
7. Inwerkingtreding

• Gewoonte:  dit zijn ongeschreven regels. Dit geeft rechtsonzekerheid, dus gewoonterechtelijke regels worden zoveel mogelijk vastgelegd in verdragen. Je hebt te maken met een gewoonterechtelijke regel wanneer het een herhaalde statenpraktijk is en wanneer staten vinden dat dat het geldende recht is. Gewoonterecht speelde een grote rol bij het zeerecht, uiteindelijk is dit vastgelegd in het zeerechtverdrag.
• Algemene rechtsbeginselen:  Zoals redelijkheid en billijkheid. Het rechtssysteem is nooit af, dit wordt aangevuld met algemene rechtsbeginselen.
• Hulpbronnen:  dit zijn bronnen die niet als volwaardige bron worden herkend. Dit is rechtspraak van een internationale rechter en leerstellingen van de meest bevoegde schrijvers (docrine)
• Besluiten van volkenrechtelijke organisaties. Dit is de enige bron die niet in artikel 38 van het statuut staat. Dit komt omdat er ten tijde van de totstandkoming van het statuut nog amper volkenrechtelijke organisaties bestonden.

De Europese Unie is de enige volkenrechtelijke organisatie die supranationaal is (besturen door middel van meerderheidsbesluiten). Alle andere volkenrechtelijke organisaties besturen door middel van unanimiteitsbesluiten, dit zijn intergouvernementele organisaties.