Werkgroep week 4 'verantwoording en toezicht' constitutioneel recht

Opdrachten 

Opdracht 1

Het zit er eindelijk op. Na maanden van voorbereiden, oneliners bedenken, posters plakken en debatteren zijn de verkiezingen voor de Tweede Kamer voorbij. Met een stel enthousiaste medestudenten heeft u een eigen politieke partij opgericht: 30MIN. Met de partij komt u op voor de belangen van iedereen in Nederland onder de 30. Met u als lijsttrekker heeft de partij deelgenomen aan de verkiezingen. Met speerpunten als beter onderwijs, beter privacybescherming en meer aandacht voor het milieu en klimaat hebben jullie campagne gevoerd.  En dat is niet onopgemerkt gebleven. In de exitpoll steeg 30MIN maar liefst naar 8 zetels! Niet verkeerd als binnenkomer! 

Toch ontstaat er na de verkiezingen een hoop gedoe. Er doen verhalen de ronde dat het tellen van de stemmen niet goed is verlopen. De meest wilde theorieën zijn te vinden op internet. Van het ronselen van stemmen tot verborgen tellingen en omkoping. Veel is stemmingmakerij, maar er verschijnen ook foto’s en video’s waarbij te zien is dat stemmen niet worden geteld terwijl een verzonnen uitslag wordt doorgegeven.

Na een paar dagen stelt de Kiesraad op grond van de Kieswet de definitieve verkiezingsuitslag vast. Tot ieders stomme verbazing krijgt 30MIN maar twee zetels toegewezen. Ook bij de andere partijen lijkt de definitieve uitslag totaal niet op de peilingen die de afgelopen weken voorbij zijn gekomen.

Vraag 1a

Wat zou de (wettelijke) reden geweest kunnen zijn om de Kiesraad zijn huidige organisatievorm te geven?

Vraag 1b

Nadat u bent geïnstalleerd als lid van de Tweede Kamer vraagt u om inlichtingen bij de minister van Binnenlandse Zaken over de verkiezingen. Hoe kunt u vanuit het staatsrecht verklaren dat de minister van Binnenlandse Zaken in politiek opzicht lastig ter verantwoording kan worden geroepen wat betreft het vaststellen van de verkiezingsuitslag?

Vraag 1c

Kunt u als lid van de Tweede Kamer toch de minister dwingen zijn/haar ontslag aan te bieden aan de Koning vanwege de onregelmatigheden bij de verkiezingen?

Opdracht 2

Na een weekend heerlijk te hebben uitgerust komt u als lid van de Tweede Kamer maandagochtend aan op uw werkplek van de fractie van 30MIN. U begroet de collega’s, trekt uw jas uit, zet de computer aan en haalt een kop koffie. Terug achter het bureau opent u de mailbox van de fractie. 1847 (!) nieuwe berichten.

Na een snelle scan door de mailbox blijkt dat veel mensen zich afvragen hoe het toch kan dat de Nederlandse Loterij B.V. actief reclame maakt voor loterijen en krasloten, terwijl het een overheidsbedrijf is. Veel ophef is er ook over de nieuwste reclamespot van de Staatsloterij (onderdeel van Nederlandse Loterij B.V.) waarin een bouwvakker zich al dansend staat te verheugen op de maandelijkse trekking. [link] Met al het gedoe rond de stikstof en PFAS waardoor bouwprojecten stil komen te liggen, stoot het veel mensen  tegen het zere been dat een overheidsbedrijf op die manier reclame maakt. Aanleiding van de mailstroom blijkt de uitzending van Zondag met Lubach van de VPRO van de avond daarvoor te zijn, waar dit onderwerp aan bod is gekomen. In een van de mails vindt u een link naar een uitzending ( https://www.youtube.com/watch?v=2q68kkSNK4Y). 

Gelet op alle ophef besluit u de verantwoordelijk bewindspersoon om inlichtingen te vragen over de inzet van de reclame door de Staatsloterij. 

Vraag 2a

Leg uit waarom het gelet op het staatsrecht lastig kan zijn voor de verantwoordelijk staatssecretaris van Financiën om verantwoording af te leggen over de reclamespot van de Staatsloterij.

Vraag 2b

Doet ditzelfde probleem zich voor bij het ter verantwoording roepen van de staatssecretaris wat betreft het algemeen beleid om als overheid actief deel te nemen in de kansspelen terwijl ook van belang is gokverslaving tegen te gaan?

Vraag 2c

Stel dat de verantwoordelijk staatssecretaris van financiën niet de gevraagde inlichtingen verschaft aan de Tweede Kamer betreffende het deelnemen van de overheid binnen Nederlandse Loterij B.V.. Kan de Tweede Kamer in dat geval de minister van Financiën ter verantwoording roepen voor het handelen van de staatssecretaris?

Opdracht 3

Rond afgelopen Kerst zijn veel leden van uw partij 30MIN flink geschrokken. Opeens lag de hele online omgeving van de Universiteit van Maastricht eruit. Studenten en docenten konden niet meer in hun mail, bij de onderzoeksresultaten en bij hun werkgroepopdrachten. Vanuit de partij krijgt u de vraag om als lid van de Tweede Kamer inlichtingen te vragen van de ministers van Binnenlandse Zaken en Defensie. U wilt erachter komen of de nationale inlichtingen- en veiligheidsdiensten (de AIVD en de MIVD) wel voldoende doen om dit soort hacks tegen te gaan. 

Vraag 3a

Waarom is de kans zeer klein dat u antwoord krijg op uw vragen door de ministers?

Van de ministers krijgt u geen concrete antwoorden op uw vragen en de AIVD en MIVD zijn ook niet bereid u verdere informatie te verschaffen. Daardoor vraagt u zich af hoe de AIVD en MIVD dan ter verantwoording kunnen worden geroepen. Deze diensten kunnen toch niet zomaar zonder toezicht ingrijpende bevoegdheden uitoefenen? U vraagt aan een van de fractiemedewerkers een overzicht te maken van de verschillende instanties die toezicht houden op deze diensten.

Vraag 3b

Zoek op welke instanties betrokken zijn bij het toezicht houden op en het controleren van de AIVD en MIVD.

Opdracht 4

De gemeenteraadsverkiezingen zijn net achter de rug. Na met succes te hebben deelgenomen aan de Tweede Kamerverkiezingen heeft uw partij 30MIN in verschillende gemeenten deelgenomen aan deze lokale verkiezingen. En wederom met succes! In maar liefst 12 gemeente heeft de partij zetels gewonnen, zo ook in de gemeente Utrecht.

Direct na de verkiezingen in de gemeente Utrecht is er weer gedoe. De meerderheid van de gemeenteraad heeft mevr. L. Luchtloper als wethouder benoemd. Zij krijgt onder meer Ruimte ontwikkeling en Grondzaken in haar portefeuille. Dat is opvallend omdat bekend is dat Luchtloper nog een aantal rechtszaken heeft lopen tegen de gemeente Utrecht over het eigendom van een stuk grond. Daarnaast staat ze te boek als een zeer eigenwijze vrouw die het niet schuwt te schelden tijdens raadsvergaderingen. Bovendien is het opmerkelijk dat ze is benoemd voordat het integriteitsonderzoek over haar was afgerond. 

Deze kwestie zit u als Kamerlid dwars. U bent al maanden bezig om bestuurlijke integriteit hoog op de parlementaire agenda te krijgen. Om u te laten zien als voorvechter op dit terrein besluit u actie te ondernemen.

a. Kunt u als lid van de Tweede Kamer wethouder Luchtloper ter verantwoording roepen over het accepteren van haar benoeming? Zo nee, aan wie dient wethouder Luchtloper dan verantwoording af te leggen?

b. Op welke manier kunt u als lid van de Tweede Kamer de minister ter verantwoording roepen over de benoeming van wethouder Luchtloper?

Antwoordindicatie

Opdracht 1

Vraag 1a

De Kiesraad is een zelfstandig bestuursorgaan. Art. 1 sub a Kaderwet zbo bepaalt dat een zelfstandig bestuursorgaan een bestuursorgaan van de centrale overheid is dat bij de wet, krachtens de wet bij algemene maatregel van bestuur of krachtens de wet bij ministeriële regeling met openbaar gezag is bekleed, en dat niet hiërarchisch ondergeschikt is aan een minister. Door deze organisatievorm is de Kiesraad dus onpartijdig, omdat er niet door een minister kan worden ingegrepen.

Vraag 1b

Het vragen om inlichtingen bij de minister van Binnenlandse Zaken over de verkiezingen valt onder ministeriële verantwoordelijkheid. De minister van Binnenlandse Zaken heeft echter maar een beperkte verantwoordingsbevoegdheid, omdat de Kiesraad een zelfstandig bestuursorgaan is. De Kiesraad hoeft alleen verantwoording aan de minister af te leggen over bevoegdheden die de minister ten opzichte van de Kiesraad heeft. De minister kan enkel hierover verantwoording afleggen bij de Tweede Kamer. Hierdoor heeft ook de minister een beperkte verantwoordingsbevoegdheid.

Vraag 1c

Er kan altijd een beroep worden gedaan op de vertrouwensregel, waardoor de minister zijn ontslag moet aanbieden. Dit enkel wanneer het wordt gesteund door de meerderheid. 

Opdracht 2

Vraag 2a

De Staatsloterij is ondergebracht bij een rechtspersoon. Het algemene bestuur van de rechtspersoon ligt ver weg van de verantwoording van de minister. 

Vraag 2b

Dit probleem doet zich niet voor wat betreft het algemeen beleid om als overheid actief deel te nemen in de kansspelen terwijl ook van belang is gokverslaving tegen te gaan. Het deelnemen van de overheid aan de kansspelen is namelijk wettelijk geregeld, waardoor de staatssecretaris hiervoor verantwoording zou moeten kunnen afleggen.

Vraag 2c

De minister is verantwoordelijk voor zijn gehele ministerie. De minister kan dan ook ter verantwoording worden geroepen voor het handelen van een staatssecretaris ex. art. 68 Gw.

Opdracht 3

Vraag 3a

De nationale inlichtingen- en veiligheidsdiensten, de AIVD en MIVD, bevatten informatie die geheim zouden moeten blijven. De kans is dan zeer klein dat de ministers antwoord zullen geven op de vragen. Op grond van art. 68 Gw moet er enkel verantwoording worden afgelegd voor zover het verstrekken niet in strijd is met het belang van de staat. Hier kan worden betoogd dat het gaat om de veiligheid van de staat, waardoor dit onder het belang van de staat valt.

Vraag 3b

Onder andere de ministers, CTIVD en de CIVD.

Opdracht 4

Vraag 4a

De wethouder behoort tot het bestuur op decentraal niveau. De wethouder hoeft geen verantwoording af te leggen op centraal niveau. Wel moet de wethouder verantwoording kunnen afleggen aan de gemeenteraad ex. art. 169 Gemw.

Vraag 4b

Verschillende mogelijkheden van ingrijpen: Art. 132 lid 2, lid 3, lid 4 en lid 5 Gw.