Materieel Strafrecht casuscollege 3 - UL Rechten B2 - Ne bis in idem en samenloop

1. Welke onderwerpen worden in dit werkcollege behandeld?

• Casus I (Samenloop)
• Casus II (vervolg casus I)
• Casus III (Ne bis in idem)

Casus I (Samenloop)

Tegen verdachte Joris B. is door de Rechtbank Limburg het volgende bewezenverklaard:

1. Hij heeft, om zijn voornemen tot inbraak in de woning van Hendrik uit te voeren, de tuin van Hendriks woning betreden en geprobeerd twee ramen te forceren met gereedschap. Hij slaagde er echter niet in de woning van Hendrik binnen te komen.

2. Hij heeft opzettelijk en wederrechtelijk twee ruiten, toebehorend aan de woning van Hendrik, vernield.

De rechtbank heeft het hierboven bewezenverklaarde gekwalificeerd als de meerdaadse samenloop van poging tot diefstal, waarbij de verdachte zich de toegang tot de plaats van het misdrijf verschaft heeft door middel van braak. Het tweede onderdeel van de samenloop is het opzettelijk en wederrechtelijk vernielen van een goed dat aan een ander toebehoort.

Vraag: Wat is de achtergrond/ratio van de regeling van de meerdaadse samenloop?

Disproportionele bestraffing moet worden voorkomen. De regeling van de meerdaadse samenloop geeft namelijk een plafond aan het toepasselijke strafmaximum. Er is sprake van beperkte cumulatie. Het optellen van de straffen bij de bijbehorende bepalingen wordt dus beperkt. Een andere ratio is dat men uitgaat van het afnemend strafnut. Hoe langer iemand opgesloten zit, hoe minder nut de straf heeft.

Vraag: Wat is de maximale gevangenisstraf die de rechtbank in deze casus mag opleggen bij toepassing van de huidige regeling van meerdaadse samenloop?

Het strafmaximum bij meerdaadse samenloop wordt bij gevangenisstraffen met een derde verhoogd ten aanzien van het toepasselijke hoogste strafmaximum. De maximale straf op poging tot diefstal met braak is 4 jaar. Voor vernieling geldt een strafmaximum van 2 jaar. De op te leggen straf is dus 4 jaar + 1/3 van 4 jaar: 5 jaar en 4 maanden gevangenisstraf.

Casus II (vervolg casus I)

Op grond van art. 358 lid 4 Sv. vermeldt het vonnis van de rechtbank onder meer art. 57 als wettelijk voorschrift waarop de straf gebaseerd is. De rechtbank heeft Joris B. veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier maanden, waarvan twee voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar. Hierbij overwoog hij onder meer dat de verdachte bij zijn poging tot woninginbraak twee ramen vernield heeft. Hiermee heeft de verdachte blijk gegeven geen enkel respect te hebben voor de persoonlijke eigendommen en levenssfeer van anderen. Daarnaast heeft hij voor de bewoners van de woning overlast en financiële schade veroorzaakt. Een poging tot woninginbraak brengt bij burgers een gevoel van onveiligheid teweeg.

Joris gaat tegen het vonnis van de rechtbank in beroep en stelt dat er onjuiste toepassing gegeven is aan de samenloopregeling. Volgens hem was er primair sprake van eendaadse samenloop, secundair van voortgezette handeling. Er is volgens Joris in ieder geval geen sprake van meerdaadse samenloop.

Vraag: Wat is de maximale gevangenisstraf die het hof mag opleggen als toepassing wordt gegeven aan de regeling van eendaadse samenloop of voortgezette handeling?

Bij eendaadse samenloop en voortgezette handeling geldt het absorptiestelsel, wat betekent dat het strafmaximum gevormd wordt door het hoogste toepasselijke strafmaximum. Dit zou in casu dus 4 jaar zijn: het strafmaximum voor diefstal met braak.

Vraag: Zal het hof het verweer van Joris op grond van het geldend recht zoals blijkt uit de jurisprudentie van de Hoge Raad honoreren?

Het beroep wordt gehonoreerd als het hof concludeert dat er in essentie slechts van één gedraging gesproken kan worden en er dus maar één verwijt gemaakt kan worden. Ook hier wordt de gecombineerde toetsingsmaatstaf gehanteerd. Zowel de materiële gelijkheid van de feiten als de strekking van de betrokken strafbepalingen is van belang. De rechtsgoederen die door diefstal en vernieling beschermd worden, lopen uiteen (respectievelijk het eigendom van een goed vs. het beschermen van het ongestoorde genot van een goed). Dit is echter geen erg groot verschil. Op grond van de oude rechtspraak zou dit niet uitgemaakt hebben: een klein verschil was toen genoeg. Sinds het overzichtsarrest Samenloop wordt echter een andere benadering gehanteerd: ondanks de iets uiteenlopende strekking van de bepalingen is er sprake van één feitencomplex en dus één verwijt. Er is daarom sprake van eendaadse samenloop of voortgezette handeling. In deze casus is het waarschijnlijk voortgezette handeling, omdat de ene daad de andere daad in tijd opvolgt. Beide verwijten volgen uit het ongeoorloofde wilsbesluit, namelijk het besluit om te gaan inbreken.

Casus III (Ne bis in idem)

Arie heeft een eigen onderneming. Hij laat hiervoor twee illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen werken, dus zonder dat hij over de juiste vergunningen beschikt. Dit levert twee overtredingen van de Wet arbeid vreemdelingen op. De minister van SZW legt hem voor beide overtredingen een boete van € 5.000 op. Hij krijgt dus twee boetes. Ook wordt Arie strafrechtelijk vervolgd, voor overtreden van art. 197b Sr. De advocaat van Arie stelt dat het OM niet-ontvankelijk is, omdat er sprake is van vervolging voor dezelfde feiten als waarvoor al een bestuurlijke boete opgelegd is.

Vraag: Welke ne bis in idem-bepalingen kent u? Geef tevens aan of deze bepalingen van toepassing zijn op de situatie van Arie.

• Art. 68 Sr: Dit artikel is alleen van toepassing op strafrechtelijk gewijsden: dus op beslissingen van de strafrechter. Dit artikel is hier dus niet van toepassing. De bestuurlijke boeten zijn namelijk geen beslissingen van de strafrechter.
• Art. 4 van Protocol 7 bij het EVRM: Het zevende protocol bindt Nederland niet, omdat Nederland het niet geratificeerd heeft. Het verdrag op zich bindt Nederland wel, maar de protocollen moeten apart geratificeerd worden. Dit artikel is dus ook niet van toepassing op de situatie van Arie.
• Art. 50 Grondrechtenhandvest: Dit is alleen van toepassing als de lidstaat Unierecht ten uitvoer legt. De Wet arbeid vreemdelingen is uitvloeisel van het Unierecht. Art. 50 is dus van toepassing.

Vraag: Bent u het eens met de advocaat van Arie dat de strafrechtelijke vervolging plaatsvindt voor 'dezelfde feiten' als waarvoor al bestuurlijke boeten opgelegd zijn?

Het begrip 'hetzelfde feit' kan op verschillende manieren uitgelegd worden: op basis van een feitelijk of een juridisch perspectief. In Nederland wordt een gecombineerde toetsingsmaatstaf gehanteerd. Bij de gedragingen van Arie is sprake van een absolute materiële gelijkheid van de gedragingen. De juridische strekking van de geschonden bepalingen is echter verschillend. De Wet arbeid vreemdelingen strekt tot het tegengaan van concurrentievervalsing en illegaal aanbod van arbeid. Art. 197b Sr. beoogt het tegengaan van de frustratie van het NEderlands beleid om illegale aanwezigheid van vreemdelingen aan te pakken. Ook de sancties verschillen. Het ligt dus voor de hand om te concluderen dat hier geen sprake is van dezelfde feiten. Bij het toepassen van een meer feitelijke toetsingsmaatstaf op basis van art. 50 Grondrechtenhandvest kan deze conclusie echter zomaar anders uitvallen, omdat daarin vooral aandacht is voor een feitelijke gelijkheid.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Zie bovenstaande.