Aantekeningen hoorcollege 3 - Werken aan Normatieve professionaliteit - Universiteit Utrecht (2022-2023)

H C   3   -   0 1   M A A R T   2 0 2 3

Ethiek – deel 2

Utilarisme vs. deontologie

Beide hebben een ander uitganspunt bij beoordelen van bepaalde handelingen

• Utilitarisme: draait om de maximalisatie van geluk. Het afwegen van verschillende handelingen/consequenties van die handelingen. De beste consequenties voor zo veel mogelijk mensen, dus dat wat het meeste geluk opbrengt voor zoveel mogelijk betrokkenen is moreel juist.
• Deontologie: we moeten ons laten leiden door principes die wij juist en waar achten. Deze principes zijn leidend, met zelfgekozen moreel als ‘kompas’. Een handeling is moreel juist als het voortkomt uit een norm die richtinggevend zou moeten zijn.

Is alles betrekkelijk?

• Moeten we kinderen volgens eigen overtuiging van groepen opvoeden of moeten we kijken naar wat het beste is voor autonomie van kinderen?
• Geldigheid van waarden en normen is niet vast te leggen. Je kan waarden en normen niet toetsen aan de waarheid.
• Funderingsprobleem: Er is een kloof tussen ‘zijn’ en ‘behoren’. Je kan vanuit hoe iets is niet afleiden hoe het moet zijn (je kan uit een feit geen norm afleiden). Er is geen ultiem argument om je standpunt te bewijzen.
• Objectivisme vs. relativisme:
  
  • Objectivisme: ondanks dat waarden en normen geen feiten zijn hebben we wel een ‘toetssteen’ waarmee we de rechtvaardigheid van bepaalde praktijken kunnen beoordelen. Bepaalde praktijken zijn wenselijker dan andere.
  • Relativisme: omdat waarden en normen geen ‘toetssteen’ hebben staan ze altijd ter discussie. Iets is niet los van de context te beoordelen.

Vrijheid van onderwijs

• Vrijheid van stichting: burgers zijn vrij een instelling van onderwijs op te richten
• Vrijheid van richting: de grondslag kan levensbeschouwelijk, religieus, politiek of onderwijskundig bepaald zijn
• Vrijheid van inrichting: binnen bepaalde grenzen is er vrijheid in vormgeving van leerstof en leermethode

Onderwijsvrijheid: de geschiedenis

• 1795: scheiding kerk en staat. Onderwijs werd een staatszaak i.p.v. van de kerk. Voor religieus/bijzonder onderwijs moest toestemming gevraagd worden aan de staat.
• 1848: grondwetsherziening. Zorgde voor vrijheid van onderwijs, maar bijzonder onderwijs werd niet gefinancierd. Onder andere hierdoor ontstond de schoolstrijd.
• 1917: grondwetwijziging. Zorgde voor pacificatie (volledige gelijkstelling wat betreft financiering, dus bijzonder onderwijs kreeg evenveel als ‘standaard’ openbaar onderwijs)

Onderwijsvrijheid: voors en tegens

• Liberal education: het onderwijs moet de (ontluikende) autonomie van kinderen eerbiedigen en stimuleren
• Denominational education: het onderwijs moet niet in strijd zijn met de regels, gebruiken en overtuigingen van de (sub)cultuur waartoe de ouders behoren (denominational = religieus)

‘common school’ vs. ‘private school’

• Openbaar onderwijs (‘neutraal’) waar multiculturele vorming centraal staat
• Bijzonder (privé) onderwijs waar vanuit een levensbeschouwelijke of onderwijsvisie in ‘eigen kring’ opgeleid wordt

Autonomie als centrale waarde

• Autonomie is centrale waarde in liberale democratische staat
• Mag de autonomie van de ouders (om bepaalde keuzes te maken) de ontluikende autonomie van kinderen in de weg staan?
• Dat wordt op scholen gebeurd, mag dat ook aan ouders overgelaten worden (qua overtuigingen etc.)?
• Heb je als staat de plicht om het publieke domein zo in te richten dat de autonomie van kinderen centraal staat?
• Artikelen:
  
  • De Jong en Snik: “Waarom zou de staat ‘denominational schools’ subsidiëren?” Bekostigen van bijzondere scholen is te rechtvaardigen mits de autonomie van het kind gewaarborgd wordt
  • Kerr: “teaching autonomy: ‘the obligation of liberal education in plural societies’
• Onderwijsvrijheid = ouderrecht

Verschillende perspectieven

• Sociologisch perspectief: voortbestaan ‘leefbare’ samenleving. Is de ‘common school’ een noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor de multiculturele samenleving?
• Pedagogisch perspectief: beschermen/bevorderen van de autonomie van het kind. Hoe verhoud de onderwijsvrijheid zich tot het recht van kinderen op autonomie?