Artikelsamenvatting bij Het recht van gratie van Van Hattum - 2014

‘Wat is het recht van gratie?’

Het doel van het gratierecht is dat door de onafhankelijke rechter opgelegde sancties rechtvaardig, humaan en doelmatig ten uitvoer worden gelegd. Artikel 122 Grondwet bepaalt dat gratie wordt verleend bij koninklijk besluit na advies van een bij de wet aangewezen gerecht. In artikel 2 Gratiewet staan de gronden voor gratie opgesomd. Deze gronden zijn opgenomen, zodat de gratieverzoeker vooraf weet of zijn verzoek kans van slagen heeft. Ten tweede dienen deze gronden als aanknopingspunt voor de rechter die advies uitbrengt en ten derde kan een afwijzing met de gronden in de wet gemakkelijker worden gemotiveerd.

Wanneer wordt er gratie verleend?

Volgens de doelmatigheidsgrond kan gratie worden verleend indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend. Bij het beoordelen van de gratie wordt volstaan met een marginale toetsing van het advies dat de rechter die de straf heeft opgelegd uitbrengt. Er moet getoetst worden of het advies de voorgestelde beslissing kan dragen en of het advies formeel praktisch uitvoerbaar is. Indien het gratieadvies wordt afgewezen, dan dient dit onderbouwd te worden met een bijzondere reden. Het gratieinstrument dient niet om de Kroon in de gelegenheid te stellen om afwijkend van een rechter te oordelen.

Wat is een gratieprocedure?

De gratieprocedure is een niet openbare aangelegenheid, waardoor er over de gratieverlening niet veel bekend is. De taak va het openbaar ministerie binnen de gratieverlening is vooral het verzamelen van informatie en het horen van de verzoeker. Voor de verzoeker is de procedure evenmin openbaar. Uit de Memorie van Toelichting blijkt dat de verzoeker pas het recht om de adviezen van de rechter in te zien, nadat het besluit door de minister of de Kroon is genomen. Verdachten hebben het gratierecht, omdat levenslanggestraften een prospect of release moeten hebben en de mogelijkheid op een review.

Hoe wordt een gratieverzoek getoetst?

Het Gerechtshof heeft in een bepaald arrest vastgesteld dat het niet in staat is om te toetsen of er dermate significante veranderingen zijn en er een zodanige vooruitgang is richting reclassering, dat voortduring daarvan niet langer kan worden gerechtvaardigd door de strafdoelen. In het Vinterarrest heeft de Hoge Raad bepaald dat de voorlopige adviezen van de rechter aanknopingspunten zijn om direct te beginnen met resocialisatie. De civiele rechter treedt op als bewaker van de gratieprocedure.

Is de gratieprocedure veranderd?

De gratieprocedure is in de loop der jaren veranderd. De bewindsman blijkt niet bereid te zijn om gehoor te geven aan de rechterlijke adviezen inzake de verkorting van een levenslange gevangenisstraf. De bewindsman toetst niet marginaal, maar gaat uit van zijn eigen oordeel. Ook wijst de bewindsman zonder een definitief rechterlijk advies een gratieverzoek af. Dit is een zorgwekkende ontwikkeling, omdat het evenwicht binnen de machtenscheiding zo verstoord wordt. Het is namelijk niet langer de rechter, maar de bewindsman die bepaalt wat een rechtvaardige, humane en doelmatige straftoemeting is. De rechterlijke adviezen in de gratieprocedure worden niet leidend geacht. Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat het gratierecht functioneert als gesteld in het Vinterarrest. De levenslanggestraften worden na tien tot vijftien jaar aan een onderzoek onderworpen met betrekking tot de straf, met als doel om betrokkenen na een zware straf toch weer als vrij deel te laten nemen aan de samenleving.