Genderverschillen in lagere en middelbaar onderwijs

In veel landen brak in de jaren '90 paniek uit toen men erachter kwam dat meisjes de jongens langzamerhand aan het inhalen waren op school. Voorheen was het probleem juist omgedraaid. Dit probleem wordt ook wel aangeduid als de 'sekse kloof' tussen jongens en meisjes (gender gap). Maar doen jongens het wel echt slechter op school?

De verschillen in schoolprestaties worden op een gefragmenteerde manier weergegeven wat het risico op overschatting vergroot. Jongens presteren beter in sommige vakken en meisjes in andere. Nu is de vraag of dit verschil tussen jongens en meisjes de afgelopen jaren is toegenomen ja of nee. De één zegt dat de sekse kloof inderdaad groter is geworden, in het voordeel van de meisjes, terwijl de ander aangeeft dat iedereen beter is gaan presteren, onafhankelijk van de sekse van het kind. Er zijn verschillen tussen jongens en meisjes, nu rest de vraag of deze verschillen uniek zijn voor bepaalde landen of dat het een universeel probleem betreft. Als de verschillen afhankelijk zouden zijn van het land, zou het kunnen zijn dat de verschillen het gevolg zijn van het schoolsysteem. Daarnaast zijn er nog andere denkbare factoren die invloed zouden kunnen hebben op de ongelijkheid in het onderwijs. Namelijk het sociale milieu waar het kind uit komt en de etniciteit van het kind. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee verschillende vormen van ongelijkheid:

• Verticale onderwijs ongelijkheid: Met verticale onderwijs ongelijkheid wordt gedoeld op de oneerlijk verdeelde mogelijkheden die kinderen geboden krijgen. Een voorbeeld hiervan is dat kinderen van migranten vaak minder goed presteren op de basisschool terwijl ze dit later in hun schoolcarrière weer redelijk inhalen. Doordat in Nederland de schoolprestaties van een kind op de basisschool bepalend zijn voor de te volgen vorm van middelbaar onderwijs wordt deze groep kinderen dus achtergesteld. Het deelnemen aan hoger onderwijs is voor hen lastiger gemaakt.

• Horizontale onderwijs ongelijkheid: Horizontale onderwijs ongelijkheid daarentegen kijkt meer naar de keuzes die leerlingen zelf maken. Welke vakkenpakketten kiezen jongens en meisjes en wat heeft dit voor gevolgen voor de ongelijkheid tussen de twee. Meisjes kiezen namelijk nog altijd voor richtingen met minder carrière mogelijkheden waardoor, ook al zijn zij beter gaan presteren op de middelbare school, hun positie op de arbeidsmarkt nauwelijks tot niets verbeterd.

De verklaringen die gegeven worden voor het 'onderpresteren' van jongens hebben vier verschillende niveaus, namelijk:

1. Het individuele niveau: Hier wordt met name gekeken naar biologische en genetische verklaringen. Zo zouden de interesses van jongens anders zijn dan die van meisjes wat tot gevolg heeft dat ze minder gemotiveerd zijn om goed te presteren in sommige vakken.

2. Het niveau waar de invloed van ouders en de sociale omgeving de verklarende factor is: Ouders zouden zich anders opstellen tegenover hun zoon dan ten opzichte van hun dochter wat hun schoolprestaties zou kunnen beïnvloeden en een verschil zou kunnen creëren (genderspecifiek opvoeden). Daarnaast is de 'peer group' een invloedrijke factor als het gaat om de houding die jongeren hebben tegenover school en hun opleiding. Zo is het onder jongens vaak niet 'cool' om goed je best te doen op school terwijl dit onder meisjes vaak juist aangemoedigd wordt.

3. Het niveau waar de invloed van de school en de docenten de verklarende factor is: De school is vervrouwelijkt, er staan meer vrouwelijke dan mannelijke docenten voor de klas en bijvoorbeeld de houding van de docenten tegenover de leerlingen zou anders zijn tegenover jongens dan tegenover meisjes. Dit zou een verschil kunnen creëren tussen de twee.

4. Het niveau van de sociale context: Het schoolsysteem zou zo ingericht zijn dat het beter aansluit bij wat meisjes nodig hebben dan bij wat jongens nodig hebben. Aspecten van het schoolsysteem waar je dan bijvoorbeeld aan kan denken zijn de mate van differentiatie en specialisatie maar ook de algemene houding tegenover sekse ongelijkheid en emancipatie die er heerst op de school.

Het probleem is vastgesteld, nu dient er alleen nog een oplossing gevonden te worden. Er zijn drie hoofdcategorieën vast te stellen waar verschillende strategieën in onder gebracht kunnen worden.

1. Ten eerste de pedagogisch-didactische maatregelen. Hier wordt met name naar de docenten gekeken en hoe zij ingezet en getraind kunnen worden om de sekse ongelijkheid op scholen te bestrijden.

2. Ten tweede de sociaal-culturele maatregelen. Hier richt men zich vooral op het stimuleren en motiveren van de leerlingen die achterop zijn geraakt.

3. Ten derde zijn er de organisatorische interventies die kijken naar de inrichting van het schoolsysteem. Maatregelen om het schoolsysteem te 'de-feminiseren'. Het aannemen van meer mannelijke docenten, single-sekse educatie etc.

Cognitieve en non-cognitieve competenties

Wanneer er gekeken wordt naar zowel de testscores van jongens als meisjes is er wel degelijk een verschil te vinden. Of deze verschillen significant te noemen zijn is echter nog maar de vraag. Jongens presteren over het algemeen iets beter als het vakken zoals wiskunde, Engels en wereldoriëntatie betreft terwijl meisjes het beter doen bij de vakken Nederlands en lezen. Als er daarentegen voornamelijk gefocust wordt op non-cognitieve competenties, denk hierbij aan gedrag en houding, dan is er wel degelijk een verschil te vinden. Jongens lijken erg gefocust op onderlinge competitie en meisjes worden beduidend beter beoordeeld als het gaat om gedrag en taakgerichtheid. Uit zelfrapportage op de middelbare school komt ook naar voren dat jongens minder meegaand denken te zijn dan meisjes, meer zelfvertrouwen denken te hebben dan meisjes en emotioneel stabieler denken te zijn dan meisjes. Ook in het speciaal onderwijs komt naar voren dat jongens vaker last hebben van gedragsproblemen, externaliserend probleemgedrag, terwijl meisjes vaker last hebben van achterstanden op het gebied van taal en rekenen en meer internaliserend probleemgedrag vertonen.

Eigenschappen van de schoolloopbaan

Kijkend naar het percentage leerlingen met een VMBO advies is er een klein verschil te vinden tussen jongens en meisjes, al bedraagt dit verschil minder dan 1%. In het speciaal onderwijs daarentegen zijn de verschillen wel wat groter, zo zijn er beduidend meer jongens met een rugzakje, en ook duidelijk meer jongens in het speciaal onderwijs. In het middelbaar onderwijs komt uit de cijfers duidelijk naar voren dat het verschil tussen jongens en meisjes steeds groter wordt naarmate ze ouder worden. Jongens zijn gemiddeld al ouder als ze aan de middelbare school beginnen dan meisjes wat betekent dat ze op de basisschool gemiddeld al vaker zijn blijven zitten. Daarnaast zijn jongens in de lagere onderwijsniveaus sterker vertegenwoordigd en ligt het aantal vroegtijdige schoolverlaters onder jongens hoger. Wanneer jongens en meisjes beginnen aan de 'Tweede Fase' van het middelbaar onderwijs komen de sekseverschillen tot uiting in de gekozen vakkenpakketten. Jongens kiezen vaker voor de technische vakken terwijl meisjes zich vaker interesseren voor de meer sociale vakken.

Conclusie

Valt er daadwerkelijk te spreken van een 'boy's problem'? Uit dit onderzoek komt duidelijk naar voren dat meisjes de afgelopen jaren beter hebben gepresteerd op vakken zoals lezen en taal. Jongens daarentegen doen het weer beter als het gaat om vakken als wiskunde en techniek. Al deze gevonden verschillen zijn minimaal. Er valt echter wel een significant verschil te vinden als er gekeken wordt naar non-cognitieve competenties zoals gedrag en houding.

Meisjes gedragen zich in alle vormen van onderwijs beter dan jongens. Er zijn dan ook meer jongens te vinden in het speciaal onderwijs dan meisjes, dit heeft met name te maken met gedragsproblemen. Wanneer er begonnen wordt aan de middelbare school hebben de jongens al een kleine achterstand. Zo zijn ze gemiddeld wat ouder en ligt het gemiddelde schoolniveau iets lager. Gedurende hun middelbare school periode blijven jongens vaker zitten dan meisjes. Tot slot is er een duidelijk verschil in de vakkenpakketten die jongens en meisjes kiezen. Jongens kiezen vaker voor de technische vakken terwijl de meisjes vaak meer de sociale vakken de voorkeur geven. Als je alle uitkomsten van het onderzoek bij elkaar neemt lijkt er geen duidelijk verschil met de situatie van 10 jaar geleden, de situatie is in elk geval niet verslechterd. Er is dus geen sprake van een 'boy's problem'.

De gevonden sekse ongelijkheid kan eerder verklaard worden aan de hand van de verschillende interesses van jongens en meisjes die leiden tot verschillende keuzes en verschillende mate van interesse voor bepaalde vakken.