Nemen mensen de externe omgeving waar zoals die werkelijk is, of nemen zij die waar zoals zij graag willen dat die er uit ziet? Wetenschappers na de Tweede Wereldoorlog stelden dat de interne staten van mensen vormgaven aan percepties en ervaringen van ‘wishful seeing’ creëerden. Er bestonden echter grote methodologische problemen met deze theorie en er werd geen aandacht meer aan besteed. Tegenwoordig hebben de wetenschappers betere methodologische gereedschappen en theorieën en zijn zij opnieuw onderzoek gaan doen naar dit fenomeen. De literatuur suggereert dat inderdaad de voorkeuren van mensen vormgeven aan perceptuele ervaringen. Er bestaan twee typen. De eerste vindt plaats tijdens de categorisering van objecten en de tweede tijdens representaties van de omgeving.

Categorisering

Wishful seeing kan worden waargenomen wanneer mensen ambigue visuele informatie categoriseren. Uit onderzoek blijkt dat de wensen van observeerders voorspellen wat zij als eerste gaan waarnemen. De wensen beïnvloeden de prebewuste categorisering van ambigue visuele informatie die vervolgens wordt gepresenteerd in het bewustzijn.

Representatie

Eerder onderzoek heeft al aangetoond dat de wensen van mensen invloed hebben op de visuele perceptie. Gewenste objecten lijken groter en worden sneller waargenomen. Mensen geven niet alleen al dat zij objecten groter waarnemen dan zij werkelijk zijn, maar zij gedragen zich er ook naar. In een onderzoek beïnvloedde de wensbaarheid voor een object onbewust de actuele perceptuele ervaringen van de participanten. Deze onjuiste waarneming zou het gevolg kunnen zijn van een evolutionaire ontwikkeling waarbij de onjuiste waarneming voor instrumentele objecten optimaal gedrag voor doelbevrediging motiveert.

Mechanismen van wishful seeing

Onderzoekers zijn er nog niet helemaal uit welke mechanismen bijdragen aan het fenomeen van wishful seeing, maar er kunnen een aantal mogelijkheden besproken worden.

Perceptuele sets

Perceptuele sets zijn mentale staten of associaties die geactiveerd worden voordat een object binnen zicht komt. Deze geactiveerde associaties geven richting aan het visuele systeem tijdens de mentale verwerking van een gedetecteerd object. Bij een persoon met dorst worden gedachtes geactiveerd die te maken hebben met water en vloeistoffen. Deze beïnvloedden vervolgens hoe mensen objecten waarnemen. Uit onderzoek bleek dat dorstige participanten vaker de term “transparantie” (een kenmerk van water) gebruikten bij ambigue transparante visuele afbeeldingen dan participanten die geen dorst hadden.

Aandacht

Aandacht kan invloed hebben op de perceptuele representatie van de omgeving. Nauwe aandacht voor een object verstoort de ruimtelijke perceptie en beperkt toegang tot dieptecues, welke nodig zijn voor het accuraat coderen van afstand.

Toekomstig onderzoek

Er zijn veel onderwerpen waar toekomstig onderzoek zich op moet richten binnen dit gebied:

• Zien mensen wat zij willen zien, of zien zij niet wat zij niet willen zien? Men moet onderzoeken of mensen dingen zien als gevolg van facilitatie, of dat mensen juist ongewenste dingen weglaten als gevolg van inhibitie.

• Cognitieve doordringbaarheid. Psychologische invloeden zouden niet alleen aanwezig zijn bij visuele perceptie, maar ook bij latere fasen van visuele verwerking. Bepaalde aspecten van visuele perceptie dringen door tot hogere orde invloeden, zoals de constructie van accurate representaties van objecten in de omgeving. Er is meer onderzoek nodig naar hoe ver en hoe veel perceptuele processen worden beïnvloed door persoonlijke voorkeuren.

• Wishful seeing kan onder bepaalde omstandigheden worden versterkt of juist verdwijnen. Zo worden bedreigingen vaker overdreven en kan wishful seeing verdwijnen naarmate iemand zich meer en meer bedreigd voelt. Tevens zou het kunnen zijn dan sommige mensen meer of minder geneigd zijn tot wishful seeing. Ook deze individuele verschillen moeten worden onderzocht.