Belangrijke personen en stromingen Europese rechtsgeschiedenis: definities en omschrijvingen

Personen Europese rechtsgeschiedenis

Romulus

• Een van de stichters van Rome.
• Bezat het imperium.

Flavius

• Heeft de interpretatieregels openbaar gemaakt.

Octavianus

• Combineerde in zijn persoon in 27 v.Chr. de twee belangrijkste bevoegdheden van de Republiek: imperium en het vetorecht van de volkstribuun.

Theodosius

• Laat het Romeinse rijk na aan zijn twee zoons à begin Oost en West Romeinse rijk.

Justinianus

• Codificeerde het gehele Romeinse recht in het Corpus Iuris Civilis in 533.

Ulpinus

• Het ius naturale is datgene dat de natuur alle dieren heeft geleerd incl. mensen. Het ius gentium hebben alleen mensen onderling gemeen.

Karel de Grote (742-814)

• Koning van de Franken, daarna in 800 ook keizer.

Leo de Wijze (866-912)

• Keizer rond 900 n. Chr. liet een zuiveringsoperatie plaatsvinden van Griekse commentaren, vertalingen en compendia.
• Dit resulteerde in de Basilica (de keizerlijke wetten)

Otto de Grote (936-973)

• Doelbewuste keizerspolitiek à renovatio imperii (vernieuwing van het Romeinse rijk)

Irnerius (1050-1140)

• Beroemde juridische hoogleraar uit Bologna.
• Stond aan de wieg van de opleving van het Romeinse recht.
• Was de eerste die onderwijs gaf aan de hand van het gehele corpus iuris.

Gratianus

• Schreef het Decretum, vooral een studieboek en geen codificatie van het tot op dat moment geldende canonieke recht.
• Decretum was de kern voor het Corpus Iuris Canonici.

Azo (1150-1230)

• Begon een nieuwe periode met de Summa, namelijk die van het juridische commentaar op deelgebieden van het recht.

Koning Hendrik II (1154-1189)

• Zijn regeringsperiode was doorslaggevend voor de ontwikkeling van de Engelse common law.
• Maakte gebruik van rondreizende rechters, de Justices in Eyre.

Willem de Veroveraar

• Veroverde Engeland en voerde het leenrecht in.

Thomas van Aquino (1225-1274)

• Meende dat een volk het recht had in opstand te komen tegen een koning die zijn grondrechten schendt.
• Stoa.

Koning Edward I (1272-1307)

• Sinds zijn regering werden de rechterlijke uitspraken door juristen bijgehouden in Yearbooks.

Accursius (1180-1260)

• Bolognese hoogleraar die de glossen heeft geordend en gepubliceerd in de Glossa Ordinaria. Maakte een einde aan de periode.

Bartolus (1314-1357)

• Belangrijkste ontwerper van het IPR.
• Behoort tot de consilatoren (commentatoren, bartolisten)
• ‘niemand is een jurist, tenzij hij een volgeling van Bartolus is’.

Keizer Maximiliaan I

• Richtte in 1495 de Reichskammergericht op.

Van Habsburg

• Voerde in NL een machtspolitiek die erop was gericht zijn centrale positie te verstevigen.

Karel V (1500-1558)

• Beval in 1531 de optekening van de gewoonterechten in Nederland à homologatiebevel.

James Dyer

• Schreef de Dyer’s Reports, vormen de grondslag voor het moderne systeem van Law Reporting.

Hugo Donellus (1527-1591)

• Juridisch humanisme
• Systematisering van het recht
• Interpolatiekritiek

Sir Edward Coke (1552-1634)

• Volgde Dyer zijn voorbeeld.
• Zijn Reports vormen de grondslag van het moderne recht.

Hugo de Groot (1583-1645)

• Brengt systematisering in het recht.
• Over het recht van oorlog en vrede.
• De oorlog begint waar de rechtspleging ophoudt.
• D.m.v. strijd het recht van de sterkste vaststellen.
• School van Salamanca.
• Menselijke rede speelt een hoofdrol, daar fundeert het natuurrecht op.
• Het Romeinse recht is in Holland gerecipieerd voor zover het de toets van de nat uurrechtelijke kritiek kon doorstaan.

Johann Wissenbach

• Hollandse(elegante) school.
  
  • Toonaangevende juristen die meerdere stromingen aanhingen (mos gallicus, juridisch humanisme)

Samuel Pufendorf (1632-1694)

• Grote natuurrechtsdenker.

Frederik de Grote/Frederik II van Pruissen (1712-1786)

• Verlicht vorst.
• Richtte zich tegen: poging tot codificatie. Nieuw wetboek moest Romeins recht vervangen als subsidiaire rechtsbron.
• Gaf Suarez opdracht tot ALR.
• Wantrouwen jegens juristen.
• Rechterlijke interpretatie moet overbodig zijn.
• Wilde nationale eenheid/rechtszekerheid.

William Blackstone (1723-1780)

• Tegen hervorming dmv codificatie.
• Eerste hoogleraar in de common law.

Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784)

• Zijn pamlet legde in 1781 het fundament voor een burgeroorlog in NL.
• Leer van volkssoevereiniteit.

Saurez (1746-1798)

• Schreef ALR.

Portalis (1746-1806)

• Belangrijk lid van de codificatiecommissie voor de Code Civil.
• Alles te voorzien is onmogelijk. De rechter zal gewoon nog moeten interpreteren.
• Codificatie zal voor iedereen begrijpelijk zijn.  
• Revoluties maken geen goede wetten.
• Duidelijke taken wetgever en rechter
• Wetboeken ontstaan met de tijd.
• Beschouwt zijn code als een mengeling van Romeins recht en gewoonterecht gegoten in de systematiek van het natuurrecht.

Jeremy Bentham (1748-1832)

• Gebruikte voor het eerst het woord codificatie.
• Voorstander van hervorming dmv codificatie.
• Natuurrecht is onzin. Het nut is het leidende beginsel bij rechtsvorming: het interpreteren van een wet maakt een nieuwe wet.
• Codificatie vanwege ‘utility-beginsel’.
   

Rousseau

• 1762 à Contrat Social: beschrijft zijn theorie over het fundament van de verhouding tussen het overheidsgezag en zijn onderdanen.
• Een vrij mens kan alleen aan regels worden onderworpen als hij daar uit zijn of haar eigen vrije wil mee akkoord gaat.

Beccaria

• 1764 à Misdaden en straffen kwam uit. Hoogtepunt van Italiaanse verlichting.
• Grondlegger van de moderne wetenschap van het strafrecht (legaliteitsbeginsel)

Thomas Paine (1776)

• Schreef het pamlet ‘Common sense’ dat een belangrijke rol speelde bij de Declaration of Independence.
• Deed een beroep op het gezonde verstand van de mens en niet op precedenten uit de geschiedenis.
• Gebaseerd op natuurrecht.

Montesquieu

• Een belangrijk deel van het recht dat geldt in een bepaalde samenleving op een bepaald moment, niet universeel.
• Sluit aan bij juridisch humanisme.

Saint Simon (1760-1825)

• Uitte op het Congres van Wenen in 1814 zijn kritiek over het feit dat er gedacht werd dat de vrede tussen de aan het congres deelnemende landen gegarandeerd zou kunnen worden op basis van een stelsel dat elk land zijn soevereiniteit zou mogen behouden.

Savigny (1800/1900)

• Historische School.
• Vond de codificaties niet wetenschappelijk genoeg.
• Omarmden Romeins recht omdat Romeinse jusristen theorie en praktijk naadloos op elkaar aansloten.

Thibaut (1800-1900)

• Wilde meer rechtseenheid, politieke eenheid en vereenvoudiging van de rechtenstudie d.m.v. codificatie.
• Stond tegenover Savigny.
   

Rudolf von Jhering

• Aanhanger van de denkbeelden van Savigny.
• Leverde kritiek op Pandektisten.
• Zette de ontwikkeling: de maatschappelijke opvatting van het recht in gang.

Napoleon

• Voerde in 1804 de Code Civil in.

Eugen Huber

• Kreeg de opdracht het gehele Zwitserse privaatrecht te codificeren met uitzondering van het Obligationenrecht. 
• Slaagde in Zwitserse codificatie door de kantonale rechten te analyseren met een historisch-vergelijkende methode.

E.M. Meijers

• Kreeg in 1947 de opdracht een nieuw BW te maken.

Zimmerman

• Pleidooi lijkt op Savigny.
• Streeft naar een nieuw ius commune.
• Voorstander van Europees BW op basis van Romeins recht.

Diephuis

• Legist
• Bedoeling van de wetgever is belangrijk.
• Rechtswetenschap.

Opzoomer

• Legist
• Letten op de woorden van de wet.

Donellus

• Systematische weergave gehele recht.

Stromingen Europese rechtsgeschiedenis
Natuurrecht

• Universele gelding.
• Recht dat voortvloeit uit de menselijke rede.
• Pre-positieve gelding: geld onafhankelijk van erkenning door bevoegde wetgevende en rechtsprekende instanties.
• Systematische opbouw

Canoniek recht

• Geheel van regels van kerkelijk recht dat niet door god is geopenbaard, maar door de mens is gemaakt.
• Decretum. Later Corpus Iuris Canonici.
• Natuurrecht is primaire rechtsbron.
• Keert zich tegen gewoonterecht.

Vernunftrecht

• De puur rationalistische en van Romeinsrechtelijke autoriteit bevrijde benadering van het natuurrecht.
• Concurrent van het Romeinse recht.
• Vorm van natuurrecht met Duits karakter.

Gewoonterecht

• Wanneer een bepaalde rechtsgedraging langdurig in acht genomen is
• En men van mening is dat de gedraging zo hoort.

Romeins recht

• Corpus Iuris Civilis.
• Technische systematiek.

Civil law

• Rechtssysteem gebaseerd op Justiniaanse wetgeving.
• Inquisitoir
• Rechtsgeleerdheid
• Rechtsregel.

Common law

• Rechtssysteem gebaseerd op gewoonterecht van de Koninklijke rechtsbanken (rechtersrecht)
• Accusatoir
• Praktijkrecht
• Feitelijke situatie
• Geen codificatie.
• De wet kent geen leemte en is dus altijd volledig en spreekt dus altijd.
• Een jurist is eerder een schriftsgeleerde dan een wetenschapper.

Positivisme

• Epicurus à overheid laat zich leiden door het nut utilitas: het geluk van zoveel mogelijk mensen.
• Het enige recht wat telt is het formele recht, wat door de wetgever is gemaakt.
• Geen natuurrecht dus.
• Recht moet op grond van de herkomst worden beoordeeld.
• Er is geen ander recht dan het van overheidswege gestelde recht.
• Formeel rechtsbegrip.
• Wetenschap moet zich bezighouden met feiten.

Legisme

• (recht=wet) rechter zou slecht spreekbuis van de wet moeten zijn.
• Vrijheid van rechter inperken.

De Stoa

• Cicero à de maatstaf waarnaar het recht gemeten dient te worden kan de mens in zichzelf vinden en wel in de hem natuurlijk aangeboren, door God ingegeven rede, ratio.
• Natuurrecht.
• Recht moet inhoudelijk worden beoordeeld.
• Materieel rechtsbegrip
• Recht is hetzelfde als de menselijke rede.

Glossatoren

• Irnerius.
• Eerste onderwijzers in het Romeinse recht.
• Gaven commentaar in de kanttekening à glossen.
• Standaard-editie van glossen deed Accurius.
• Azo schreef de summae.

Commentatoren

• Ook wel Post-Glossatoren of consilatoren genoemd.
• Toepassing in de praktijk.
• Bartolus.

Rationalisme

• Rede/ratio is voornaamste bron van kennis.

Mos galllicus

• Franse/humanistische methode van beoefening van het Romeinse recht.
• Historische literaire wijze van uitlegging van het Romeins recht.
• Streefde naar het herstel van het Romeinse recht.
• Verbetering van oude teksten aan de hand van nieuwe bronnen.
• Juridisch humanisme.

Mos italicus

• Traditionele/Italiaanse methode van beoefening van het Romeinse recht.
• Juridische wijze van benadering.
• Bartolus.
•  Gericht op het actuele gebruik van Digesten in de rechtspraktijk.
• Usus modernus pandectarum

Juridische humanisme

• Systematisering van het recht.
• Mos gallicus.
• Historische en kritische benadering.
• Onderzoeken van de geschiedenis is belangrijk.

Usus modernus pandectarum

• Praktijk gerichte rechtswetenschap à praktisch gebruik Corpus Iuris.
• Modern gebruik van digesten.
• Verzetten zich tegen mos gallicus.
• Heeft geleid tot pacta sunt servanda.
• Mos italicus.

Historische School

• School van Savigny.
• Keerde zich tegen het maken van een codificatie omdat er eerst een wetenschappelijke studie van de bronnen van het recht gemaakt zouden moeten worden.
• Bonden de strijd aan met het natuurrecht. Het natuurrecht zou de wetenschappelijke toets niet kunnen doorstaan.
• Pandektisten waren de volgelingen.
• Meeste invloed gehad t.o.v. het natuurrecht.
• Windscheid à heeft zijn stempel gedrukt op het eerste ontwerp van het BGB.

Pandektenwetenschap

• Ontstond uit Historische School.
• Juridische begrippen.
• Positivisme.