Introductie

De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening is opgesteld door de VSNU, de Vereniging van Universiteiten. Deze code geeft aan wat gewenst is, wat betreft wetenschappelijk onderwijs en onderzoek aan universiteiten. Omdat deze code alleen aangeeft wat gewenst is, staan er geen regels in over klachten of straf. Het LOWI, Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit, stelt wel regels op over wat ongewenst is. De gedragscode voor wetenschapsbeoefening bestaat uit vijf hoofdlijnen: zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, controleerbaarheid, onpartijdigheid en onafhankelijkheid. Deze hoofdlijnen voor wetenschapsbeoefening zullen hieronder besproken worden.

Zorgvuldigheid

Wetenschappelijk onderwijs en onderzoek moet met zorgvuldigheid behandeld worden. Zorgvuldig houdt in dat iemand netjes en vooral nauwkeurig te werk gaat. Deze zorgvuldigheid mag niet achteruit gaan door een toenemende prestatiedruk. Een wetenschapper moet met respect omgaan met mensen en dieren waar hij onderzoek naar doet, waarbij hij mensen altijd moet inlichten en om toestemming moet vragen. Ook is het belangrijk om duidelijk te vermelden waar je je informatie vandaan hebt. Een wetenschapper is verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn onderzoek en hij dient fouten zo veel mogelijk te herstellen. Zorgvuldigheid bestaat ook uit het onderhouden van goede relaties met studenten en collega-wetenschappers, waarbij de wetenschapper geen persoonlijke relaties aangaat die het onderzoek in gevaar brengen.

Betrouwbaarheid

Een wetenschappelijk onderzoek moet betrouwbaar zijn, waarbij de wetenschapper betrouwbaar is in het rapporteren over zijn onderzoek. Betrouwbaarheid houdt in dat iemand geloofwaardig is en het vertrouwen van anderen niet schaadt. Belangrijke kennis over het onderzoek wordt dus niet stiekem achtergehouden en de vermelde gegevens zijn daadwerkelijk verzameld (en dus niet verzonnen…). De ideeën van andere mensen moeten gerespecteerd worden, zodat de wetenschapper openstaat voor kritiek en zijn conclusies eventueel gaat aanpassen. Tenslotte moet de wetenschapper eerlijk zijn over zijn kwaliteiten en moet hij ervoor zorgen dat zijn persoonlijke meningen niet mengen met de onderzoeksresultaten.

Controleerbaarheid

Controleerbaarheid houdt in dat het onderzoek door andere mensen te controleren is, om zo te kijken of de resultaten juist zijn. Wanneer de onderzoeksresultaten bekend worden gemaakt, is het belangrijk te vermelden op welke argumenten de conclusies zijn gebaseerd. Daarnaast moet vermeld worden hoe de resultaten te controleren zijn, de opzet van het onderzoek moet dus uitgebreid beschreven worden. De dataverzameling moet van goede kwaliteit zijn en bovendien moeten al deze data tenminste vijf jaar bewaard worden, zodat ze nog gecontroleerd kunnen worden. Bij deze data moet ook de bron gegeven worden.

Onpartijdigheid

Onpartijdigheid houdt in dat de wetenschapper geen andere belangen, buiten de wetenschap, mag hebben en dus ook alleen wetenschapsmethoden gebruikt die dit wetenschapsbelang dienen. Een wetenschapper moet zijn wetenschappelijke standpunt goed onderbouwen, maar ook tegenstrijdige standpunten benoemen. Onpartijdigheid is ook belangrijk bij het beoordelen van het werk van anderen; de wetenschapper mag niet het werk beoordelen waar hij zelf bij betrokken is. Bovendien is het niet gewenst om je leerlingen alleen studieboeken voor te schrijven die je zelf hebt geschreven. Ook is het belangrijk dat universiteiten alle nevenfuncties van hun werknemers benoemen; zodat het duidelijker is of iemand totaal onpartijdig is of niet.

Onafhankelijkheid

De wetenschapper moet zijn onderzoek in onafhankelijkheid uit kunnen voeren, waarbij ze zich dus niet laten leiden door de belangen van de opdrachtgever. De opdrachtgever kan bijvoorbeeld een bedrijf zijn, maar de opdracht moet altijd wel ook nuttig zijn voor het wetenschappelijke onderzoek en onderwijs, en dus niet alleen voor de opdrachtgever zelf. De verhouding tussen het onderzoek en de opdrachtgever moet altijd duidelijk genoemd worden en financiers van het onderzoek moeten ook genoemd worden. Hoewel het onderzoek in opdracht is gedaan, mag de onderzoeker binnen een bepaalde tijd wel zijn resultaten publiceren.

Dilemma's

Deze gedragscode geeft niet voor iedere situatie een antwoord, omdat veel situatie grensgevallen zijn. Daarom zijn er veel situaties waarbij er een dilemma ontstaat en de gedragscode geeft per hoofdlijn wat voorbeelden van een dilemma. Een voorbeeld van een dilemma van controleerbaarheid is een docent die zijn leerlingen een zelfgeschreven studieboek laat lezen. Om de leesbaarheid van het boek te vergroten heeft hij te verwijzingen weggelaten, ook al heeft hij het boek grotendeels gebaseerd op andere werken. Zijn werk is zo dus niet meer te controleren, had hij deze verwijzingen eruit moeten halen of laten staan?