Wat houden individualisme en collectivisme in?

De liberale standaard schrijft een individualistische opvoeding voor. Dit houdt in dat de opvoeding van kinderen wordt overgelaten aan de ouders. Alleen wanneer het kind risico loopt, grijpt de staat in. Dit kan zijn bij sociale ongelijkheid, maar de maatregelen zijn veel belangrijker en ernstiger als het gaat om directe bescherming van een kind, bijvoorbeeld tegen mishandeling. Tegenover het individualisme staat het collectivisme, waarbij de staat of maatschappij in meer of mindere mate een verantwoordelijkheid draagt voor de opvoeding van kinderen. Een extreem voorbeeld hiervan zijn kibboetsen. Het belangrijkste argument voor de individualistische, liberale standaard, is het recht op privacy en autonomie dat de ouders hebben. Privacy en autonomie lijken echt samen te gaan. Het zijn eigenlijk rechten van de ouders, en ze impliceren dat kinderen bepaalde rechten missen - zoals zelf over hun opvoeden beslissen of buitenstanders hierbij betrekken. Maar het zijn geen "absolute" rechten want als het kind echt risico loopt wordt er alsnog ingegrepen.

Hoe zit het met het recht op privacy?

Sommige relaties die we hebben met anderen zijn bijzonder vanwege de vertrouwelijkheid of intimiteit binnen de relatie. Hiermee wordt bedoeld er een wederzijdse uitwisseling is van informatie over iemand zelf, die normaal gesproken niet vrijwillig met anderen gedeeld wordt. Privacy wordt gezien als de noodzakelijke voorwaarde voor deze intieme relaties.

Soms wordt het gezin gebruikt als voorbeeld voor een intieme relatie. Binnen het gezin bestaan echter in elk geval twee soorten relaties: die tussen de ouders en die tussen ouder en kind. De relatie tussen ouder en kind is anders dan andere intieme relaties:

• Het is geen relatie tussen twee gelijken, maar tussen een onafhankelijke, superieure volwassene en een afhankelijk, ondergeschikt kind.

• Voor relaties met geliefden en vrienden kies je zelf, maar het kind kan niet zijn/haar eigen ouders kiezen.

• Het uitwisselen van persoonlijke informatie tussen ouder en kind is niet hetzelfde als bij andere intieme relaties. Het is niet van betekenis voor het ouderlijk recht op privacy.

• De privacy van intieme relaties kan alleen worden gerespecteerd zolang er geen goede reden is voor inmenging van anderen. Wat zo’n reden zou kunnen zijn is in het geval van vrienden en geliefden is moeilijk te bepalen. In het geval van de relatie tussen ouder en kind kan er echter wel een goede reden zijn voor inmenging van anderen, namelijk wanneer kinderen worden misbruikt, mishandeld of verwaarloosd door de ouder(s). De schade die kinderen wordt aangedaan, blijft vaak onopgemerkt, omdat het in privéomstandigheden gebeurt.

• Ook al kan de staat dus soms ingrijpen, en is er dus niet echt een absoluut recht op privacy, betekent dit niet dat er continu op een gezin wordt gelet en er continu tussen mag worden gekomen. Ja, de staat mag ingrijpen, maar het blijft een punt van debat of het dat moet doen, in welke situaties en hoe vaak. Privacy blijft belangrijk, en er moet rekening mee worden gehouden, maar het kan niet een absoluut recht zijn.

De mate van privacy waarop het Westerse gezin vindt dat het recht heeft, is historisch en cultureel gezien erg verschillend. Gezinnen vroeger, en in andere samenlevingen, hadden een veel kleinere mate van privacy dan huidige, Westerse gezinnen.

De bewering dat privacy vereist is wanneer het recht op autonomie goed kan worden uitgeoefend, berust op de volgende redenering: ouders kunnen alleen effectief het leven van hun kinderen begeleiden als ze hierbij niet gehinderd worden. Met niet gehinderd worden, wordt onder andere bedoeld dat ouders niet geobserveerd worden door anderen. Ouders kunnen zich hierdoor ongemakkelijk voelen en zich anders gaan gedragen. Het maakt het succesvol uitvoeren van ouderlijke autonomie bijna onmogelijk.

Er is echter wel onderscheid bij observaties:

1. Enkel geobserveerd worden hoeft geen significante gevolgen te hebben.

2. Het kan echter wel verontrustend zijn als je het idee hebt dat je geobserveerd en beoordeeld wordt door anderen.

3. Wat nog grotere invloed heeft, is observatie die gekoppeld is aan de mogelijkheid van ingrijpen door een ander. Je weet dan dat een verkeerde handeling kan leiden tot een beperking of tot een verbod.

Ook een cruciale factor is duur van de observatie: constante observatie of slechts op een bepaald moment. Bovendien maakt het groot verschil of iemand weet dat hij/zij geobserveerd wordt, of dat dit wordt verzwegen. En soms, bijvoorbeeld als een kind net geboren is, willen mensen juist graag hulp hoe ze het beste kunnen omgaan met de baby en offeren ze daar sommige privacy voor op.

Liberalen lijken het schenden van gezinsprivacy pas toe te staan nadat er een reden is om te geloven dat het kind schade wordt toegebracht, niet om vast te stellen of er sprake is van misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Als een slechte behandeling van het kind openbaar is gemaakt, dan is het probleem serieus genoeg om er maatregelen tegen te nemen die tegen het recht van privacy ingaan. Een argument tegen deze stelling van de liberalen is dat schade die kinderen berokkend wordt niet altijd openlijk zichtbaar hoeft te zijn, maar wel een serieus probleem is. Een voorbeeld hiervan is misbruik. Er zijn manieren om hier toch zicht op te houden die haalbaar lijken, bijvoorbeeld een keer per jaar op een onverwachts moment een huisbezoek. Recht op privacy lijkt tenslotte toch iets minder waard dan het recht van kinderen om niet mishandeld of misbruikt te worden. En dit laat genoeg ruimte over voor ouderlijke autonomie. Ouderlijke autonomie wordt alleen aangetast wanneer beslissingen worden genomen door anderen over de verdere opvoeding van het kind, bijvoorbeeld door de kinderbescherming.

Wat deze beslissingen zijn, hangt af van welke standaards er worden gebruikt bij het beoordelen van het ouderschap. De liberale standaard ziet meer observatie van kinderen en verminderde gezinsprivacy als het stelen van verantwoordelijkheid van de ouders door de staat. Het is echter belangrijk om onderscheid te maken in observatie, beoordeling en ingrijpen (interventie). Dit is niet allemaal hetzelfde. 

Hoe zit het met het recht op autonomie?

Het recht op autonomie is hetzelfde als het recht op opvoeden, waarbij ouders of verzorgers keuzes kunnen maken voor het kind. Naast de eerdere argumenten en visies die al zijn besproken, zoals onder andere de "verzorgersstelling" en de liberalen, zijn er nog twee overwegingen die relevant zijn voor het recht op opvoeden.

1. Een kind heeft voordeel van een stabiele opvoeding. De aanname dat een kind in eerste instantie bij de biologische ouders moet worden opgevoed, kan worden uitgebreid naar de aanname dat het kind bij hen moet blijven. Als het kind er toch belang bij heeft om bij de ouders weggehaald te worden, moet er zo snel mogelijk een alternatief worden gevonden dat het kind een langdurige en stabiele opvoeding kan bieden.

2. Volwassenen hebben verschillende levensstijlen, waardoor de opvoeding sterk kan verschillen. Volgens de liberalen moet ieders persoonlijke leefstijl getolereerd worden. Als ouders het recht hebben om hun kinderen op te voeden, dan volgt daaruit automatisch de overdracht van hun leefstijl, normen, waarden en opvattingen. Dit gebeurt op verschillende manieren:

• • Ouders delen hun leven met hun kinderen.

  • Kinderen identificeren zich met de belangrijke volwassenen, zoals ouders, in hun leven en volgen hun voorbeeld.

• • Ouders willen dat hun opvattingen en waarden worden voortgezet. Kinderen worden gezien als middel om dit te doen. Liberalen vinden dit acceptabel, zolang het niet ten koste gaat van het zelfbeschikkingsrecht van het kind. Het kind moet nog een toekomst hebben vol mogelijkheden als hij/zij de volwassenheid bereikt.

Individuen verschillen sterk in hun opvatting over wat de goede manier van leven is. Liberalen zijn het erover eens dat het daarom niet goed is als de staat de voorkeur geeft aan een bepaalde opvatting hierover door middel van beleid of wetten. Er zijn minstens zoveel opvattingen over de juiste opvoeding als over de beste manier van leven. Omdat de staat neutraal moet zijn wat betreft de beste manier van leven, moet er ook geen standpunt worden ingenomen over de beste manier van opvoeden. Natuurlijk moet er wel vanuit worden gegaan dat er gedacht wordt aan wat het beste is voor een goede, veilige en open toekomst van het kind, maar er moeten minimaal eisen worden gesteld. Het zal wel zo zijn dat de meerderheid van de maatschappij uiteindelijk een bepaalde visie aanneemt over wat het beste is en dan zal dit het meeste door de maatschappij worden aangemoedigd, als beste en als meest normaal worden gezien.

Stampvragen

1. Wat is een individualistische opvoeding?

2. Wat is een collectivistische opvoeding?

3. Wat is een intieme relatie?

4. Is de relatie tussen ouder en kind een intieme relatie? Waarom wel/niet?

5. Leg uit waarom privacy noodzakelijk is voor autonomie.

6. Onder welke omstandigheden gaan mensen onder observatie zich anders gedragen?

7. Wanneer mag volgens liberalen privacy geschonden worden?

8. Wat is autonomie?

9. Waarom mag de staat geen wetten maken over opvoeden?