Wil men het jeugdrecht leren kennen, dan is er enige kennis vereist van andere rechtsgebieden. In dit hoofdstuk wordt een korte introductie gegeven van het recht en de plaats die het jeugdrecht hierin inneemt. Het recht heeft verschillende doelen, zoals onder andere: rechtvaardigheid, gelijkheid, bescherming van de zwakkeren en bijvoorbeeld conflictbeheersing. Bij het vaststellen van rechtsregels wordt antwoord gegeven op vragen over deze onderwerpen. Deze inhoud wordt door de politiek bepaald en verschilt daarom (gedeeltelijk) van land tot land. 

Daarnaast heeft het recht ook een ‘technisch doel’: het ordenen van de samenleving en het geven van regels om conflicten te voorkomen. Een omschrijving van het begrip ‘recht’ komt dan op het volgende neer: het recht is het geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent.

Welke rechtsgebieden bestaan er?

Er bestaan veel regels. Om enige orde te brengen aan deze chaos, worden deze rechtsregels ingedeeld in verschillende rechtsgebieden.

Wat is staatsrecht?

Het staatsrecht geeft de basisregels voor de organisatie van de overheid. Het betreft de relatie tussen burger en overheid en beschrijft de verschillende organen van de overheid. Relevante wetten zijn de Grondwet, Provinciewet, Gemeentewet en de Kieswet.

Wat is bestuursrecht?

Het bestuursrecht geeft regels over de bestuurstaak van de overheid. Waar de staatrecht slechts de organisatie weergeeft, regelt bestuursrecht de overheid in actie. Het betreft dus regels omtrent de uitoefening van de bestuurstaak. Hier komen vaak de belangen van de burgers om de hoek kijken. Relevante wetten zijn de Algemene wet bestuursrecht (Awb), Wet milieubeheer, Vreemdelingenwet, Participatiewet en de Jeugdwet.

Wat is strafrecht?

Bij dit rechtsgebied speelt de rechtsorde een centrale rol. Met de rechtsorde bedoelen we de rust en de veiligheid in de samenleving. De wetgever stelt bepaalde gedragingen strafbaar, indien ze de rechtsorde kunnen storen. De twee

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het gezag dat over de jeugdige wordt uitgeoefend. Het gaat hierbij om de zeggenschap over de jeugdige en om de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding van de jeugdige.

Wat is gezag?

Bij gezag gaat het om de inhoud van de opvoedingsrelatie. Vaak is het zo dat ouders het gezag hebben over de kinderen. Dit hoeft echter niet altijd zo te zijn. We dienen daarom de begrippen gezag en juridische ouderschap goed uit elkaar te houden. Het gezag eindigt als de jeugdige de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt, zie art. 1:245 BW. Lid 4 van het zojuist genoemde artikel beschrijft wat gezag inhoudt. Gezag bestaat uit een mengeling van opvoeden en verzorgen, beheren van het vermogen van de jeugdige en verrichten van juridische handelingen namens de jeugdige. 

We spreken van ouderlijk gezag indien de ouder(s) gezag uitoefenen. Zijn er geen ouder(s) die het gezag uitoefenen, dan oefent een voogd het gezag. Dit noemen we voogdij.

Er kunnen gedurende de uitoefening van het gezag, conflicten ontstaan omtrent de manier waarop het gezag moet worden uitgeoefend (ofwel tussen de ouders, ofwel tussen de ouders en het kind). De rechter kan in zo’n geval een bijzonder curator benoemen die de belangen van het kind behartigt (art. 1:250 BW). Hier zijn wel voorwaarden aan verbonden: er moet sprake zijn van een concreet en fundamenteel probleem en de benoeming van de curator moet noodzakelijk zijn. De curator speelt dan alleen een rol in het desbetreffende conflict, en dus niet in overige zaken. De benoeming van de curator kan op twee manieren gebeuren:

1. Op verzoek van een belanghebbende.
2. Ambtshalve. Dit betekent dat de rechter op eigen initiatief een curator benoemt.

Wie is er onbevoegd om het gezag uit te oefenen?

In dit hoofdstuk wordt de rechtspositie van de jeugdige besproken. Er wordt ingegaan op wat het voor de jeugdige betekent om handelingsonbekwaam te zijn, welke regels er gelden voor huwelijk en geregistreerd partnerschap, welke regels er gelden voor de woonplaats van de jeugdige en wat ouders kunnen doen als hun kind van huis is weggelopen, welke regels er gelden omtrent de naam van de jeugdige en tenslotte de aansprakelijkheid van de ouders voor schade die hun kind aanricht.

Wat is handelingsonbekwaamheid?

Je bent handelingsonbekwaam indien je niet zelfstandig kan optreden in het rechtsverkeer. Minderjarigen (tot 18 jaar) zijn handelingsonbekwaam, ze hebben dus voor het verrichten van rechtshandelingen hun ouders of voogd nodig (art. 1:234 BW). Verricht een jeugdige een rechtshandeling, dan is deze vernietigbaar (ook al doet hij een aankoop van zijn eigen geld). De handelingsonbekwaamheid kan tot onhandige situaties leiden (wanneer een minderjarige bijvoorbeeld eten of een trui koopt). Hiervoor biedt art. 1:234 lid 3 BW een oplossing: voor overeenkomsten waarvan we het normaal vinden dat een jeugdige van die leeftijd ze zonder zijn ouders sluit, is hij gewoon handelingsbekwaam. Het is soms lastig in te schatten welke rechtshandeling "normaal" is voor een bepaalde leeftijd. Daarom vragen veel handelaren bij schriftelijke bestellingen door minderjarigen een handtekening van de ouders om zeker te weten dat een aankoop niet later ongedaan wordt gemaakt door de ouders.

Wat is handlichting?

Het kan voorkomen dat een minderjarige een rol speelt in een (familie)bedrijf. Voor een dergelijke rol is de handelingsonbekwaamheid van een minderjarige niet handig. Voor zulke gevallen heeft de wet ook een oplossing geboden, zie art. 1:235 BW. Dit is de handlichting. De kantonrechter kan dan op verzoek van de jeugdige, hem voor bepaalde transacties, handelingsbekwaam achten. De handlichting wordt dan gepubliceerd in de Staatscourant

De overheid mag zich in principe niet bemoeien met de wijze waarop ouders hun kinderen opvoeden. Deze mate van vrijheid is echter niet onbeperkt. Zo moeten ouders zich wel houden aan wettelijke regels. De overheid kan ingrijpen als de lichamelijke of geestelijke ontwikkeling van de jeugdige wordt bedreigd. De wet heeft hiervoor twee maatregelen ontworpen:

1. De ondertoezichtstelling.
2. De beëindiging van het gezag.

Voorts bestaan er ook tijdelijke maatregelen, zoals de voorlopige ondertoezichtstelling en de voorlopige voogdij. De genoemde maatregelen, noemen we de kinderbeschermingsmaatregelen.

Wat zijn de drie voorwaarden voor kinderbeschermingsmaatregelen?

Zoals reeds vermeld, mag de overheid pas ingrijpen als dit ‘echt niet anders kan’. Dit is in jurisprudentie verder uitgewerkt in drie voorwaarden die gelden voor iedere kinderbeschermingsmaatregel:

1. Laatste middel: dit uitgangspunt is opgenomen in de wet. Een dergelijke maatregel mag alleen worden opgelegd indien vrijwillige hulpverlening niet helpt.
2. Zo licht mogelijk: de maatregel moet zo min mogelijk ingrijpen in de bestaande gezinsverhoudingen.
3. Belang van de jeugdige: een maatregel mag alleen worden toegepast als het noodzakelijk is om de belangen van de jeugdige te beschermen. Ook dit punt is opgenomen in de wet.

Deze uitgangspunten zijn verder ontwikkeld in de jurisprudentie. Een kinderbeschermingsmaatregel geldt overigens voor alle jeugdigen die verblijven in Nederland. Het maakt dus niet uit of ze de Nederlandse nationaliteit hebben.

Wat doet de Raad voor de Kinderbescherming?

De Raad voor de Kinderbescherming (hierna: ‘de Raad’), speelt een cruciale rol bij het voorbereiden en het in gang zetten van een kinderbeschermingsmaatregel. De Raad is een overheidsinstelling en beschermt de belangen van zowel alle minderjarigen die in Nederland verblijven, als Nederlandse minderjarigen in het buitenland. 

Wat de Raad doet is afhankelijk van meldingen. Als de Raad een melding krijgt, beoordelen zij de situatie en kijken ze of er een onderzoek

Een pleegouder is iemand die de jeugdige opvoedt in zijn gezin, ook al is hij niet de ouder of stiefouder van de jeugdige. Een pleegouder oefent overigens geen gezag uit over het kind: het gezag (de juridische bevoegdheden) blijven bij de ouder(s) of de voogd.

We hebben verschillende soorten pleeggezinnen. Zo is er pleegzorg voor een crisisopvang, vakantie, weekend, therapeutische zorg et cetera. In de Jeugdwet worden de rechten en plichten van pleegouders beschreven.

Wat zijn de voorwaarden voor pleegzorg en wat is het pleegcontract?

Een pleegouder is een aanbieder van een specifieke vorm van jeugdhulp: pleegzorg. De pleegouder biedt deze zorg op basis van een pleegcontract met een pleegzorginstelling.

In artikel 5.1 e.v. van de Jeugdwet, worden de eisen benoemd waaraan een pleegouder moet voldoen. Zo moet de pleegouder:

• Minstens 21 jaar oud zijn.
• Succesvol het voorbereidings- en selectietraject hebben afgerond.
• Over een verklaring van geen bezwaar van de Raad voor de Kinderbescherming beschikken (dit geldt voor alle gezinsleden die 12 jaar of ouder zijn). Dit is een verklaring die de Raad afgeeft op basis van eigen registraties en iemands strafblad. De verklaring wil zeggen dat de Raad geen feiten of omstandigheden kent die een bezwaar zouden opleveren tegen het pleegouderschap.
• Niet daarbovenop de begeleider zijn van pleegouder(s).

Als er aan bovenstaande eisen is voldaan, is iemand geschikt om pleegouder te zijn. Naast deze algemene geschiktheid vindt er nog een individuele beoordeling plaats of de pleegouder ook voor dit specifieke kind geschikt is. Deze verdere beoordeling en de vragen die hierbij moeten worden gesteld staan in art. 5.1 lid 2 van de Jeugdwet. Is er volgens de aanbieder van pleegzorg een ‘match’ tussen het pleegkind en de pleegouder, dan biedt de aanbieder de pleegouder een pleegcontract aan op basis waarvan de pleegzorg

De voorgaande hoofdstukken gingen over jeugdigen in het personen- en familierecht. In de komende hoofdstukken (11 tot en met 15) wordt het strafrecht besproken. Dit hoofdstuk vormt een inleiding op het jeugdstrafrecht. Het strafrecht stelt gedragingen strafbaar die de orde en veiligheid van onze samenleving bedreigen. Kenmerkend voor het strafrecht is dat er een straf staat op bepaalde gedragingen. De overheid is dan ook actief bij het opsporen en vervolgen van verdachten.

Wat is het verschil tussen materieel en formeel strafrecht?

Het materiële strafrecht beschrijft:

• De verboden gedragingen.
• De straffen en maatregelen die aan veroordeelden kunnen worden opgelegd.
• Een aantal algemene bepalingen die voor alle verboden gedragingen in het strafrecht gelden.

Het materiële strafrecht staat grotendeels in het Wetboek van Strafrecht (Sr). Er zijn ook vele bijzondere wetten die gedragingen omschrijven die strafbaar zijn gesteld. We noemen ze bijzondere wetten, nu ze een bepaald onderwerp in het bijzonder regelen (denk aan de Opiumwet, de Wegenverkeerswet en de Wet wapens en munitie).

Het formele strafrecht beschrijft op welke wijze strafbare feiten en verdachten mogen worden opgespoord, en wat er gebeurt met verdachten als de politie hen eenmaal gevonden heeft. Het formeel strafrecht bevat dus:

• De bevoegdheden van politie en justitie als er een strafbaar feit is gepleegd.
• De rechten van de verdachte en zijn raadsman (= advocaat).
• De gang van zaken tijdens het strafproces.

Het formeel strafrecht staat vooral beschreven in het Wetboek van Strafvordering (Sv). Net als het materiële strafrecht, kent ook het formele strafrecht bijzondere wetten. Het gaat vaak om ruimere bevoegdheden voor politie en justitie om de strafbare feiten uit die bepaalde bijzondere wet op te sporen.

Het strafrecht is niet alleen een nationale aangelegenheid. Zo bevat het internationale recht vele bepalingen die doorwerken in onze nationale wetgeving. Denk hierbij aan internationale verdragen, zoals het Europese Verdrag tot bescherming

In hoofdstuk 13 is de basis van het materiële strafrecht behandeld. In dit hoofdstuk wordt de basis van het strafprocesrecht behandeld. Het strafprocesrecht geeft regels voor de opsporing, vervolging en berechting van de verdachte. We vinden deze regels terug in het Wetboek van Strafvordering (Sv).

Wat zijn de drie fasen in het strafproces?

Op het moment dat de opsporingsambtenaar hoort of ziet dat er een strafbaar feit is gepleegd, begint het strafproces. Dit proces eindigt zodra de veroordeelde zijn straf heeft ondergaan. We kunnen het strafproces onderverdelen in drie fasen:

1. Het vooronderzoek: deze eerste fase begint op het moment dat de opsporingsambtenaar een onderzoek instelt. Deze fase eindigt wanneer de rechtszaak begint of indien er besloten wordt om niet (verder) te vervolgen. Nu het doel van het vooronderzoek de bewijsvergaring is, mogen opsporingsambtenaren bepaalde dwangmiddelen inzetten.
2. Het onderzoek ter terechtzitting: als het vooronderzoek is afgerond en de officier van justitie besluit de zaak aan de rechter voor te leggen, dan brengt hij de dagvaarding uit. Hierin wordt aan de verdachte vermeld waarvoor hij wordt verdacht.
3. De tenuitvoerlegging van de straf: indien de rechter tot een bewezenverklaring komt, dan legt hij de verdachte (thans de veroordeelde) een straf op. Het is de verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie (OM) om de straffen en maatregelen uit te voeren.

Wie spelen er een rol in het strafproces?

Wie is de verdachte?

In artikel 27 Sv wordt omschreven wie er als verdachte kan worden aangemerkt. Er staat in dit artikel dat er sprake moet zijn van ‘een redelijk vermoeden van schuld’, en dat dit vermoeden gebaseerd moet zijn op ‘feiten en omstandigheden’. Dit betekent dat een opsporingsambtenaar niet zomaar iemand als verdachte kan aanmerken op basis van zijn onderbuikgevoel. Er moet sprake zijn van objectieve feiten en concrete omstandigheden die

Het jeugdsanctiestelsel is te vinden in het Wetboek van Strafrecht vanaf art. 77a. De jeugdige veroordeelden kennen een eigen stelsel van straffen en maatregelen omdat het jeugdstrafrecht een pedagogisch doel dient. De straffen en maatregelen die in dit hoofdstuk behandeld worden kunnen gecombineerd worden. Het is vooral voor het jeugdstrafrecht van belang om goed gedrag te effectueren. Daarom biedt art. 77g Sr de ruimte om combinaties van straffen en maatregelen op te leggen.

De verantwoordelijkheid voor de tenuitvoerlegging van de sancties ligt door de invoering (in 2020) van de Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Wet USB) bij de minister van Rechtsbescherming. Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) coördineert de uitvoering van straffen. Hiervoor heeft het CJIB het Administratie- en Informatiecentrum voor de Executieketen (AICE).

Wat is het adolescentenstrafrecht?

Door wetenschappelijk inzicht over de hersenontwikkeling van jeugdigen en jongvolwassenen, is er aanleiding geweest om een flexibel straffenstelsel te ontwikkelen voor jeugdigen tussen 16 en 23 jaar. Hier ligt de nadruk meer op heropvoeding dan op vergelding en straffen. Let wel op: het straffenstelsel is meer flexibel geworden en dus niet het strafprocesrecht. In het strafprocesrecht is nog een duidelijke scheiding bij de 18 jaar. De bepalingen over het straffenstelsel vinden we in art. 77b Sr en art. 77c Sr. Het komt neer op het volgende:

1. Is de jeugdige verdachte nog geen 16 jaar op het moment dat hij het strafbare feit pleegde, dan moet de rechter het jeugdstraffenstelsel toepassen.
2. Is de verdachte tussen de 16 en 23 jaar, dan kan hij het jeugdstraffenstelsel toepassen. Hij kijkt voor deze keuze naar persoonlijke omstandigheden van de verdachte en omstandigheden omtrent het delict.

Wat zijn de hoofdstraffen?

In art. 77h Sr worden de hoofdstraffen voor jeugdigen genoemd. Gaat het om een overtreding, dan kan er een geldboete en taakstraf worden opgelegd. Gaat het om een

In dit hoofdstuk staan privacy en het dossier centraal. Om de regels omtrent privacy in de jeugdhulp helder te krijgen, wordt ingegaan op de AVG, het beroepsgeheim en de uitzonderingen daarop en de meldrechten. Vervolgens wordt uitgelegd welke rechten en plichten er zijn met betrekking tot het dossier.

Hoe verhoudt de Jeugdwet zich tot de AVG?

De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is een Europese verordening dat algemene privacyregels geeft voor beroeps-of bedrijfsmatige verwerking van persoonsgegevens. De Europese Unie kan echter niet inspelen op de verschillende situaties die zich afspelen in de lidstaten. Daarom hebben staten de ruimte gekregen om in nationale wetgeving, deze algemene regels te specificeren. Het is dan ook de bedoeling dat deze specifieke regels voorrang krijgen op de meer algemene regels uit de verordening die niet zijn gespecificeerd. Dit betekent dat de bepalingen omtrent privacy die zijn neergelegd in de Jeugdwet, voorrang genieten boven de bepalingen uit de AVG.

Hoe werken de informatieplicht en het beroepsgeheim?

Volgens de informatieplicht uit de AVG, zijn bedrijven en instellingen verplicht om betrokkenen te informeren over de verwerking van persoonsgegevens. Als we dit toepassen op de jeugdhulp, betekent dit dat onder andere gemeenten en jeugdhulpverleners, cliënten moeten informeren over de dossiervorming. Dit moet uitgebreid worden uitgelegd, dus slechts het verwijzen naar een website waar informatie kan worden teruggevonden is niet genoeg. 

Er geldt volgens art. 7.3.11 van de Jeugdwet een beroepsgeheim voor medewerkers van jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen. De toestemming van de jeugdige of zijn gezaghebbende ouders heft het beroepsgeheim op. Het beroepsgeheim is echter niet absoluut. Dit betekent dat het voor kan komen dat de jeugdhulpverlener zonder toestemming van de jeugdige of zijn ouders, informatie aan anderen mag geven. Het gaat om de volgende gevallen:

• Het beroepsgeheim geldt niet voor gezaghebbende ouders/voogd van

Dit laatste hoofdstuk gaat over internationaal jeugdrecht. De belangrijkste internationale rechtsbepalingen die de positie van Nederlandse jeugdigen beïnvloeden, komen uit het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Het IVRK wordt ook wel het Kinderrechtenverdrag genoemd. Dit verdrag heeft veel invloed op het jeugdrecht in alle gebieden die in de voorgaande hoofdstukken zijn besproken: personen- en familierecht, strafrecht en de jeugdhulp. 

Hoe is het Kinderrechtenverdrag tot stand gekomen?

Het IVRK wordt ook wel het Kinderrechtenverdrag genoemd. De tekst is op initiatief van de Verenigde Naties (VN) in 1989 vastgesteld. Landen kunnen vrijwillig toetreden tot dit verdrag. Inmiddels zijn alle landen in de wereld onderdeel van dit verdrag (met uitzondering van de Verenigde Staten, Zuid-Soedan en Somalië). Het is de bedoeling van dit verdrag om de positie van jeugdigen te verbeteren en kinderen mensenrechten toe te kennen. Tot dit verdrag werd het kind juridisch nog gezien als nog-geen-volwassene of als passieve verantwoordelijkheid van de ouders of voogd. Met dit verdrag is gepoogd het kind te zien als een mens in ontwikkeling die beschermd en ondersteund dient te worden in deze ontwikkeling.

Het verdrag bevat veel vrij algemene termen waardoor landen zelf de bepalingen kunnen interpreteren. Voorts is het mogelijk om bij het ondertekenen van het verdrag, een voorbehoud te maken. Dit houdt in dat landen kunnen aangeven aan welke bepalingen zij zich niet willen of kunnen houden. Nederland heeft bij drie artikelen een voorbehoud gemaakt:

1. Nederland kent geen recht op uitkeringen en voorzieningen in de sociale zekerheid als het gaat om jongeren onder de 18 jaar.
2. Er wordt, in tegenstelling tot wat het verdrag stelt, geen strikte scheiding aangebracht tussen strafrecht voor minderjarigen en voor meerderjarigen.
3. Dit voorbehoud is inmiddels opgelost: het ging om de garantie dat minderjarigen niet als dienstplichtige of als