We kennen zowel de begrippen staatsrecht als constitutioneel recht. Wat betekent constitutie?  We hebben het dan over fundamentele structuren van de staat.

Constitutioneel recht is een ruimer begrip dan staatsrecht.  Bij constitutioneel recht gaat het om recht betreffende de instellingen en vormen van openbare machtsuitoefening over burgers. Ook omvat het hier eenzijdige machtsuitoefening jegens de burgers, anders dan bij privaatrecht.

Staatsrecht = recht betreffende de instellingen en vormen van openbare machtsuitoefening over burgers in de staat. Staatsrecht = het constitutionele recht van de staat.

Belinfante

Het staatsrecht omvat regels, zowel geschreven als ongeschreven, die de samenstelling en functionering van de organen van de staat, hun bevoegdheden en onderlinge verhouding regelen en het bevat bepaalde fundamentele normen over de verhouding overheid-burgers.

De plaats van de staat is in de loop der jaren veranderd. Wat is de staat? De staat is een organisatie (boek) die met voorrang boven andere organisaties effectief gezag uitoefent over  gemeenschap van mensen op  een bepaald grondgebied. De gemeenschap heeft een gemeenschappelijke cultuur en is een rechtsgemeenschap.

Er komen dan echter wel vragen of je bijvoorbeeld mag stemmen voor de Nederlandse verkiezingen als je je in een ander land dan Nederland bevindt.

Er zijn ook mensen die zeggen dat publiekrecht boven het privaatrecht gaat. Kun je wel zeggen dat bijvoorbeeld bij Belgen sprake is van een gemeenschappelijke cultuur ? Er is een normatieve claim dat een staat dezelfde cultuur moet hebben. Daar uit afleidend kun je stellen dat een cultuur ook recht heeft op een eigen staat.

De kwestie van een cultuur is zeer problematisch als je dat normatief maakt. Vooral wanneer je cultuur gaat linken aan bijvoorbeeld een gemeenschappelijke taal of religie. In Nederland zijn er permanente culturele minderheden. Zo kenden we katholieken, protestanten, socialisten, liberalen. Dat is atlijd zo geweest vanaf het einde van de 16e eeuw. Deze minderheden dienen elkaar te tolereren. De afgelopen 40 jaar is daar verandering in gekomen. Er was een proces van secularisatie.

Bij de grondrechten hoort geen discriminatie aan te pas te komen. Deze rechten komen aan een ieder toe, ongeacht godsdienst, huidskleur en dergelijke.

Vreemdelingen hysterie (artikel)

De minderheden bescherming is een fundamenteel staatsrechtelijk gegeven.Grondrechtenbescherming is belangrijk onderdeel van constitutioneel recht. Ook belangrijk in het constitutionele recht is de vraag wie waartoe een bevoegdheid heeft.

Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Dit vloeit voort uit de verhoudingen van het overkoepelende recht en de lagere regelgeving zoals bij provincies en gemeenten.

Constitutioneel recht of staatsrecht

• globalisering, internationalisering, Europeanisering

De staat moet ook extern het effectief gezag bezitten. Dat claimt de staat in z’n gezagsuitoefening, bijvoorbeeld door de monopolisering van dwang- en geweldsmiddelen. Dit geweldsmonopolie wordt dan ook extern erkend.

Het staatrecht overlapt met Europees recht, strafrecht, internationaal publiekrecht en het bestuursrecht

Nederlands constitutioneel recht

De Grondwet is alleen van relatief belang. De Grondwet is niet de enige bron van het constitutionele recht.

• geen rechterlijke toetsing van de wet aan de GW

• rechter onderworpen aan de GW

• weinig ideologie

VS

In de VS kennen ze een presidentieel stelsel. De burgers kiezen daar de uitvoerende macht. De president hoeft het met het parlement niet eens te zijn. Daarnaast zal de president altijd nog kunnen zeggen tegen het parlement: “ik ben degene die door het volk gekozen is’. Het is mogelijk dat het congres republikeins gekleurd is, terwijl de president daarentegen van democratische aard is. Dit kan voor spanningen zorgen tussen het congres en de president. De president krijgt dan minder steun van het congres.

Nederland

In Nederland kennen wij een volksvertegenwoordiging. Er is hier sprake van een parlementair stelsel. De kiezers kiezen de Staten-Generaal en laatstgenoemde kiest het kabinet. Wij kiezen de Provinciale Staten, maar zij kiezen op hun beurt de Gedeputeerde Staten. De regering is verantwoording schuldig aan het kabinet. De Tweede Kamer is verantwoording schuldig aan de kiezers (d.m.v. verkiezingen).

Vertrouwensregel

• ongeschreven regel.

• juridisch niet bindend voor regering en parlement

• dwingend recht

• niet afdwingbaar bij de rechter

• politiek bindend

• Rechtovertuiging die in Nederland heerst. Zo gebeurt het in de praktijk. Er zijn geen vormvoorschriften over hoe het wantrouwen tot uitdrukking gebracht moet worden.

• Inhoud: negatief.

Tot 1983: de koning benoemt ministers en ontslaat hen naar welgevallen.

welgevallen genormeerd door:

1848 : invoering ministeriele verantwoordelijkheid

1860 ontstaan van de vertrouwensregel

De vertrouwensregel heeft derogerende werking. De vertrouwensregel is sterker dan de geschreven regel, zelfs wat betreft de Grondwet

Waarom leggen ministers en staatssecretarissen verantwoording af aan de tweede kamer? Zo zorgen ze ervoor dat het vertrouwen blijft. De regering is ook verantwoording schuldig aan de kiezer (vaak d.m.v. sociale media, tv, ed.). Mansveld heeft buiten het parlement om verteld dat ze af zou treden. Ze vertelde dit op een persconferentie.

Hoe komen we aan een kabinet?

Kabinetsformatie: het voorgaande kabinet diende ontslag in bij de koning.

• Demissionair kabinet.

• Volgen TK verkiezingen, volgt kabinetsformatie.

Zo’n demissionair kabinet staat niet meer bloot aan de dreiging van vertrouwensverlies. Ze regeren met enige terughoudendheid.

Altijd verkiezingen bij kabinetscrisis?

vast gebruik , geen dwingende regel

Nieuwe procedure Rvo TK

Hoofdstuk kabinetsformatie

art. 139a aanwijzing van kabinets(in)formateur(s)

Negatieve formulering:

Het kabinet kan optreden zolang het kabinet niet naar huis gestuurd wordt. Zo zijn er ook minderheidskabinetten mogelijk (waar ze alleen het vertrouwen winnen van een minderheid in de Kamer)

Eerste Kamer

• Een individueel bewindspersoon in de eerste kamer kan wantrouwd worden en dienen af te treden.

• Niet het politieke primaat, dat ligt bij de Tweede Kamer

• Het kabinet kan druk uitoefenen op de eerste kamer.

• De eerste kamer is wel politiek samengesteld (dmv kiezen van de Provinciale Staten)

• Begroting afkeuren? Dan is dat eigenlijk een motie van wantrouwen

Begroting is het instrument van kabinetsbeleid. Eigenlik stem je dus als Eerste Kamer het kabinetsbeleid weg.

Tweede Kamer en het kabinet.

Het is niet helemaal helder of er wel een

Machtenverdeling

We kunnen de machtenverdeling onderverdelen in:

·         horizontaal: wetgever; bestuur gemeente;

·         verticaal: Rijk, provincie, gemeente.

Staatsvormen

Er bestaan confederaties,  federale staten, gedecentraliseerde eenheidsstaten en eenheidsstaten.

·         Federale staten: er is een centrale overheid, maar de federale deelstaten hebben ook eigen bevoegdheden.  Een voorbeeld van een federale staat is Duitsland.

·         Confederatie: staat die bestaat uit delen die samenkomen voor samenwerking en niet heel diep grondwettelijk zijn verankerd.  Een voorbeeld van een confederatie is de republiek der zeven verenigde Nederlanden.

·         Gedecentraliseerde eenheidsstaat: binnen de eenheidsstaat zijn er ook autonome eenheden. Een voorbeeld van zo een staat is Nederland.

·         Vóór 1982 was Frankrijk het ultieme voorbeeld van een gecentraliseerde eenheidsstaat.

Doel en belang van decentralisatie

·         Rekening houden met plaatselijke voorkeuren en verschillen (lokale democratie)

·         Staat dichter bij de burger

·         In Nederland wordt dat geacht goedkoper te zijn

(wat betreft bepaalde dienstverlening)

Decentralisatie operatie:

·         werk en inkomen

(subsidieregelingen; bijstand);

·         jeugdzorg (jeugdbescherming; pleegzorg ed)

per 1 januari zijn dit gemeentelijke taken geworden;

·         maatschappelijke ondersteuning (zorg voor beperkten)  chr. psychisch of psychosociaal.

Dus de gemeentes werken dan samen op deze gebieden wegens tekort aan middelen, mensen, en expertise. Er worden dan professionele organisaties ingehuurd.  Dit waren voorheen eigenlijk geen gemeentelijke zaken. Het gaat bij bovengenoemde om de welzijnssfeer.

Koninkrijksaangelegenheden

·         art. 3 Statuut

·         art. 43 Statuut: constitutionele waarborgen ‘’fundamentele waarborgen, rechtszekerheid en deugdelijk bestuur’’

denk aan defensie; nationaliteit

Als hier regels over gemaakt moet worden, dan gebeurt dit in de Rijkswet.

Landsaangelegenheden (autonome bevoegdheid van de vier landen)

·         de rest, maar samenwerking zoals volgt uit art. 36-40 van het Statuut.

Denk hierbij aan sociaal economische kwesties; infrastructuur; onderwijs en dergelijke.

Koninkrijk

·         Koning (als staatshoofd)

·         Raad van ministers Koninkrijk (incl. de gevolmachtigde ministers van de andere 3 landen)

·         Raad van State van het Koninkrijk (Raad van State plus de leden van de andere 3 landen)

·         Koninkrijkswetgever

·         Wettelijke regels bij Rijkswet gemaakt, sommigen gelden voor alle landen, andere niet.

·         We kennen echter geen Koninkrijksparlement!

·         In de S-G zitten geen vertegenwoordigers van de andere landen en toch worden de rijkswetten door de S-G gemaakt. Er geld voor hen echter alleen een raadgevende stem, maar mag niet meestemmen. In het regering dus wel een waarboorg voor de andere landen wat betreft inspraak, maar niet in het parlement.

Binnen het koninkrijk zijn we een federatie, maar binnen Nederland niet.

Decentralisatie

Territoriaal (algemeen bestuur): Rijk; provincie; gemeente.

Bonaire, Sint-Eustatius en Saba zijn openbare lichamen. Zij maken deel uit van het staatsbestel van Nederland. Zie artikel 1 lid 2 van het Statuut. Hoe verhoudt zich dit tot art. 1 van de Grondwet? Mocht er sprake zijn van “in strijd met”, dan gaat het Statuut, en daarmee bovengenoemde differentiatiebepaling, voor.

De Grondwet geldt voor Nederland (geldt ook voor Bonaire, Sint E. en Saba).

Curacao Aruba en sint maarten hebben een eigen Grondwet.

Functioneel (specifieke taak): Waterschappen (133 GW); openbare lichamen (134 GW) voor beroep en bedrijf vergelijk dit bijvoorbeeld

Trias Politca:

Rechtsprekende macht;

Wetgevende macht;

Uitvoerende macht.

Rechter en machtenscheiding:

• Rechters worden voor het leven benoemd;

• Staat niet blootgesteld aan gesanctioneerde politieke verantwoordelijkheid.

Onafhankelijkheid:

117 Gw; 6 EVRM wet.

• Subjectieve onafhankelijkheid

• Institutionele onafhankelijkheid (objectieve onafhankelijkheid)

-geen verstrengeling of ‘dubbelfuncties’;

-rechterlijke beslissing niet door bestuur te vernietigen

• van rechterlijke beslissing geen beroep op bestuur

• het bestuur kan omtrent rechterlijke beslissingen geen instructies geven.

De rechter is aan de wet onderworpen.

De regering (het bestuur) benoemt wel de rechter. Bij benoeming van leden van de Hoge Raad is ook de Tweede Kamer betrokken (voordracht).

Niet alleen rechters behoren tot de rechterlijke macht. Ook het OM, rechtbank, Gerechtshof, en de Hoge Raad (art. 116 lid 1 Gw jo. art. 2 WRO). Dan zijn er tevens rechters die niet tot de rechterlijke macht behoren als bedoeld in de Grondwet. (ABRvs, CBB, CRvB).

Rechterlijke instanties:

• algemene bestuursrechter: Awb-rechter administratieve sector Rb (daarna meestal Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State of CRvB);

• bijzondere bestuursrechter: denk bijvoorbeeld aan de belastingrechter in eerste aanleg (thans rechtbanken); CBB; CRvB; soms afdeling Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State in enige instantie);

• gewone rechter (burgerlijke rechter en strafrechter): de burgerlijke rechter in bestuursrechtelijke zaken de ‘rest-rechter’, Nederland bevoegd wanneer er geen andere rechtsgang openstaat.

De rechter mag niet toetsen aan de formele wet en de Grondwet (en algemene rechtsbeginselen. Formele wetten mogen wel getoetst worden aan ‘een ieder verbindende bepalingen van verdragen en besluiten van volkenrechtelijke organisaties’ (art. 94 Gw).

Er geldt voor de rechter dus niet alleen een verbod op het toetsen aan de Grondwet (art. 120 Gw), maar ook aan ongeschreven rechtsbeginselen. Zie hiervoor het ‘Harmonisatiewet-arrest’ . Ook mag geen toetsing van de formele wet aan het Statuut plaatsvinden.

Wat mag door welke rechter worden getoetst?

De bestuursrechter toetst concrete bestuursgeschillen, zoals beschikkingen. De burgerlijke rechter toetst formele wetten niet aan de Gw en algemene rechtsbeginselen. Hij toetst wel avv’s aan hogere regelingen.

Rechtsbescherming tegen bestuurlijk handelen

Welk bestuurlijk handelen? Primair: toepassingen van de wettelijke voorschriften (wettelijke voorschiften=algemeen verbindende voorschriften/wet in materiële zin). Bestuursrechter primair tegen: concrete bestuursbesluiten. Er is hier wel een voorwaarde: er moet eerst bezwaar worden gemaakt bij het betreffende bestuursorgaan. Er kan bij de bestuursrechter geen beroep worden ingesteld tegen: een besluit; inhoudende een avv of een beleidsregel.

Let op:

• niet ten principale tegen avv

• wel incidenteel toetsing avv

Rechter en toetsing lagere regelgeving

Burgerlijke rechter wel bevoegd indien OD (HR Noordwijkerhout/Guldemond).

Bestuursrechter niet bevoegd.

Voorstel-Halsema

Hier wordt kritiek getoond op artikel 120 van de Grondwet. Verandering: wel toetsing aan klassieke grondrechten. Wat dan overanderd blijft: geen toetsing aan: sociale grondrechten; procedurele belangen; andere grondwettelijke voorschriften aan de wetgever; algemene rechtsbeginselen;

Collegejaar Collegereeks

Gebaseerd op collegejaar 2015-2016