Hoorcollege 9: Psychosomatiek
Terminologie
Psychosomatische ziektebeelden
Lichamelijke onverklaarbare klachten
Hysterie
Somatisatie
Onbegrepen klachten
Medisch onverklaarde somatische symptomen
Somatoforme stoornissen
Functionele klachten
Psychogene klachten
Somatisch Onvoldoende Lichamelijk Verklaarde Klachten (SOLK)
Aanhoudelijke Lichamelijke Klachten (ALK)
Aantal verschijningsvormen van psychosomatiek
Vermoeidheid
Pijn
Duizeligheid
Overgevoeligheid voor licht, geluid, straling
Darmklachten/braken
Uitval van spraak, zicht, ledematen
Aanval (Psychogene Niet-epileptisch Aanvallen (PNEA))
Lichaam-geest dualisme
Angst, Depressie en ALK komen gezamenlijk voor, maar er is geen causale relatie
Patiënten met somatische aandoeningen hebben meer klachten dan te verwachten valt op basis van de aandoening
Problematisch diagnostisch proces door het verschil van (dualistische) visie over oorsprong van de klachten bij patiënt en behandelaar
Dalai Lama: Als je praat herhaal je vaak wat je al weet. Als je luistert leer je vaak iets nieuws
Biopsychosociale model: Er is overlap tussen sociale, psychologische en biologische componenten die bijdragen/invloed uitoefenen op de psychische gezondheid
Sociaal: vrienden, familie, school
Sociaal-psychologisch: trauma, relaties
Psychologisch: zelfvertrouwen, draagkracht, sociale vaardigheden
Psychologisch-biologisch: DNA, beperkingen, fysieke gezondheid
Biologisch-sociaal: Medicatie effect
Matrix voor aanhoudelijke lichamelijke klachten (ALK)
| Biologisch | Psychologisch | Sociaal |
Voorbeschikkendheid | genetisch kwetsbaar | jeugdtrauma | (omgang met) ziekte in de familie |
Uitlokkend | ontsteking, letsel | stress | ingrijpende gebeurtenis |
Onderhoudend | conditieverlies | ongerustheid | weinig sociale steun |
Milde ALK
Lichte functionele belemmeringen en
Één of enkele ALK-klachten binnen één of twee klachtenclusters: maag-darmklachten, hart-longklachten, bewegingsapparaat, algemeen aspecifiek (dat wil zeggen moeheid, hoofdpijn, duizeligheid, concentratie/geheugenklachten).
Behandeling door huisarts of daartoe getrainde POH-GGZ.
Matig-ernstige ALK
Matig-ernstige functionele belemmeringen en
Meerdere ALK-klachten in ten minste drie klachtenclusters; en/of
Klachtenduur langer dan verwacht, afhankelijk van het normale beloop van de betreffende klacht.
Behandeling door generalistische basis ggz, huisarts met POH-GGZ, (psychosomatische) fysio- of oefentherapeut en ggz-zorgverlener.
Ernstige ALK
Ernstige functionele belemmeringen en
ALK-klachten in alle klachtenclusters en/of
Klachtenduur langer dan drie maanden
Behandeling in S GGZ of HS GGZ of in multidisciplinair werkende teams in de somatische tweede lijn. In de meeste behandelprogramma’s werken somatisch medisch specialisten samen met ggz-zorgverleners.
Altrecht Psychosomatiek Eikenboom
Intensieve Klinische, Deeltijd en Poliklinische behandelingen
Voor ernstige ALK: combinatie met PTSS, Angst, Stemming & Persoonlijkheidsproblematiek
Interdisciplinair: Psycholoog, Psychiater, Arts, Fysiotherapeut, Psychomotore therapeut, Kunstzinnige therapeut, Systeemtherapeut, Sociotherapeut, Verpleegkundige
Aandacht voor ACT, L-MBT, Systeem & Psychofysiologie
Enkele verklaringsmodellen
Somatosensorische amplificatie: Lichamelijke sensaties → Cognities en Emoties → Lichamelijke attributies → Uitvergroting lichamelijke focus. Uitvergroting van lichamelijke focus kan voor het ervaren van lichamelijke sensaties zorgen waardoor een cyclus ontstaat
Centrale sensitisatie: herhaalde prikkels (zoals pijn) zorgen voor toename van de gevoeligheid van het centrale zenuwstelsel. Hierin spelen psychologische processen een rol en lichamelijke processen spelen een rol in het ervaren van de symptomen
Kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling
Sensitisatie van het immuunsysteem
Dysregulatie van de HPA-as
Signaalfiltering
Cognitief-gedragsmatige processen
Dysfunctie van het autonome zenuwstelsel
Abnormale proprioceptie
Predictive coding model
Niet-westerse modellen: Hierbinnen wordt vaak geen onderscheid gemaakt tussen lichaam en geest. Soms spelen goden en geesten zelfs een belangrijke rol, zoals Djinns, God, Allah of een disbalans tussen de Yin en Yang-energie
Netwerktheorie (stoornis vs symptomen)
Kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling: Vroege trauma’s en affectieve verwaarlozing, maar ook vroeg aangeleerde manieren van omgaan met lichamelijke klachten, dragen bij aan kwetsbaarheid voor ALK
Somatosensorische amplificatie
Somatische zorg: er is sprake van uiteeinlopende symptmen zoals Prikkelbare Darm Syndroom, Functioneel Neurologische Symptoomstoornis, Fibromyalgie, Chronisch vermoeidheidssyndroom 20-26% in de algehele populatie maakt een periode van ALK door
25-84% 1e lijn en 35-53% in 2e lijn
Psychiatrische zorg: bij classificatie volgens de DSM-5 worden Somatisch symptoomstoornis en verwanten stoornsisen vastgesteld.
Somatische Symptoomstoornis en verwante stoornissen (SSS) volgens DSM-5: Er is sprake van SSS bij een of meer lichamelijke klachten waar betrokkene onder lijdt of die het dagelijks leven in belangrijke mate verstoren waarbij er tevens sprake is van excessieve gedachten, gevoelens of gedragingen samenhangend met de lichamelijke klachten of de hiermee gepaard gaande zorgen over de gezondheid
Somatisch-symptoomstoornis (SSS)
Ziekteangststoornis
Conversiestoornis (functioneel-neurologische-symptoomstoornis)
Psychische factoren die somatische aandoeningen beïnvloeden
Nagebootste stoornis
Andere gespecificeerde somatisch-symptoomstoornis of verwante stoornis
Ongespecificeerde somatisch-symptoomstoornis of verwante stoornis
Somatisch-symptoomstoornis (SSS)
Een of meer lichamelijke klachten waar de betrokkene onder lijdt, of die het dagelijks leven in significante mate verstoren.
Excessieve gedachten, gevoelens of gedragingen samenhangend met de lichamelijke klachten of de hiermee gepaard gaande zorgen over de gezondheid, tot uiting komend in minstens één van de volgende kenmerken:
a. disproportionele en persisterende gedachten over de ernst van de klachten.
b. een persisterende hoge mate van ongerustheid over de gezondheid of de klachten.
c. het excessief veel tijd en energie besteden aan deze klachten of aan de zorgen over de gezondheid.
Niet elke afzonderlijke lichamelijke klacht hoeft steeds aanwezig te zijn, maar het hebben van klachten op zich is wel persisterend (meestal langer dan zes maanden).
Specificering:
met voornamelijk pijn (voorheen pijnstoornis) of persisterend (ernstige klachten, duidelijke beperkingen in functioneren en een duur langer dan zes maanden),
ernst: Licht (1 symptoom), Matig (2 of meer symptomen) en Ernstig (2 of meer symptomen en multipele lichamelijke klachten of 1 zeer ernstige lichamelijke klacht).
Conversiestoornis (functioneel-neurologische-symptoomstoornis)
Een of meer symptomen van veranderingen in de willekeurige motorische of de sensorische functies.
Uit klinisch onderzoek blijkt dat het symptoom incompatibel is met een bekende neurologische of andere somatische aandoening.
Het symptoom of de deficiëntie kan niet beter worden verklaard door een somatische of psychische stoornis.
Het symptoom of de deficiëntie veroorzaakt in klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen, of behoeft somatisch onderzoek.
Vervolgens specificeren op 3 manieren:
Psychologische behandelingen
Cognitieve en gedragsmatige interventies: CGT-interventies, gevolgenmodel, cognitieve herstructurering, imaginaire exposure (IE), exposure in vivo of een graded exposure traject en ontspanningstraining
EMDR
Mindfulness
Hypnotherapie/katalepsie-inductie (buikpijnklachten, conversie)
Psychodynamische psychotherapie
Lichaamgerichte Mentalisatie Bevorderende Therapie (L-MBT):
Mentaliseren: vermogen om het gedrag van zichzelf en anderen te interpreteren in termen van onderliggende psychische toestanden.
Psychisch toestanden: emoties, intenties, behoeftes, gedachten, beelden, motieven, en neigingen met betrekking tot zichzelf en anderen
Lichaamsmentalisatie: vermogen om eigen en andermans lichaamssignalen waar te nemen, er ontvankelijk voor te zijn en verbinding te ervaren met onderliggende mentale toestanden
Acceptance and Commitment Therapy
Kenmerken L-MBT
Verbinding ervaren tussen lichamelijke sensaties (LS) en innerlijke ervaringen (IE) bij zichzelf en de ander
Waarnemen en reageren op andermans LS en IE
Impliciet en expliciete besef van LS, IE en de verbinding er
tussen bij zichzelf en bij anderen
Bewust van wederkerige invloed eigen en andermans LS en IE
Belang van Lichaamsmentalisatie
Voor een positieve relatie: Bevordering van wederzijds begrip en emotionele intimiteit Verkrijgen van comfort, bescherming en veiligheid in relaties
Gehechtheid: hangt sterk samen met mentaliseren. De eerste gehechtheidservaringen verlopen via het lichaam; aanraken, vasthouden, strelen, spiegelen, afstemmen
Ten dienste van zelfbewustzijn: Reflecteren op onze acties, te denken voor we doen Communiceren over behoeften, gedachten, gevoelens. Interpreteren van LS
Belemmeringen in L-mentaliseren
In het zelf
Sterke emotionele ervaringen: boosheid, schaamte, verliefdheid
Gebrek aan bereidheid
Sterke lichamelijke ervaringen
In relatie
Acceptance and Commitment Therapy
zet zich niet niet in op reductie van symptomen maar op de verstandhouding tot symptomen.
zet zich niet in op het veranderen van de inhoud van gedachten maar op de functie ervan en de verstandhouding ermee.
Zet in op ervaren en verdragen van pijnlijke ervaringen, waardegestuurde acties en een waardevol leven en het doorbreken van de stimulus functie van cognities ten opzichte van emoties en gedrag
ACT richt zich op het aannemen van een accepterende houding tot lichamelijke symptomen, gedachten en gevoelens in plaats van deze proberen te negeren, vermijden, veranderen of controleren
Doel ACT: bevorderen van psychische flexibiliteit, mensen helpen betekenis gedrag in hun leven te behouden, ook wanneer moeilijke persoonlijke ervaringen opdoemen, met allerlei gedachten, gevoelens, herinneringen of pijn
Relational Frame Theory
Met taal leggen we verbanden tussen ervaringen en stimuli
Met taal geven we betekenis aan wat we ervaren, kunnen we oordelen
Met taal kunnen we veel bezig zijn met herinneringen en toekomst, analyseren, plannen
Met taal proberen we te controleren, te sturen in wat we ervaren
Add new contribution