Hoorcollege 9 Psychopathologie 23 Universiteit Utrecht

Hoorcollege 9: Psychosomatiek

• Psychosomatische ziektebeelden
• Lichamelijke onverklaarbare klachten
• Hysterie
• Somatisatie
• Onbegrepen klachten
• Medisch onverklaarde somatische symptomen
• Somatoforme stoornissen
• Functionele klachten
• Psychogene klachten
• Somatisch Onvoldoende Lichamelijk Verklaarde Klachten (SOLK)
• Aanhoudelijke Lichamelijke Klachten (ALK)

• Vermoeidheid
• Pijn
• Duizeligheid
• Overgevoeligheid voor licht, geluid, straling
• Darmklachten/braken
• Uitval van spraak, zicht, ledematen
• Aanval (Psychogene Niet-epileptisch Aanvallen (PNEA))

• Angst, Depressie en ALK komen gezamenlijk voor, maar er is geen causale relatie
• Patiënten met somatische aandoeningen hebben meer klachten dan te verwachten valt op basis van de aandoening
• Problematisch diagnostisch proces door het verschil van (dualistische) visie over oorsprong van de klachten bij patiënt en behandelaar
• Dalai Lama: Als je praat herhaal je vaak wat je al weet. Als je luistert leer je vaak iets nieuws

• Sociaal: vrienden, familie, school
• Sociaal-psychologisch: trauma, relaties
• Psychologisch: zelfvertrouwen, draagkracht, sociale vaardigheden
• Psychologisch-biologisch: DNA, beperkingen, fysieke gezondheid
• Biologisch-sociaal: Medicatie effect

• Lichte functionele belemmeringen en
• Één of enkele ALK-klachten binnen één of twee klachtenclusters: maag-darmklachten, hart-longklachten, bewegingsapparaat, algemeen aspecifiek (dat wil zeggen moeheid, hoofdpijn, duizeligheid, concentratie/geheugenklachten).

• Matig-ernstige functionele belemmeringen en
• Meerdere ALK-klachten in ten minste drie klachtenclusters; en/of
• Klachtenduur langer dan verwacht, afhankelijk van het normale beloop van de betreffende klacht.

• Ernstige functionele belemmeringen en
• ALK-klachten in alle klachtenclusters en/of
• Klachtenduur langer dan drie maanden

• Intensieve Klinische, Deeltijd  en Poliklinische behandelingen
• Voor ernstige ALK: combinatie met PTSS, Angst, Stemming & Persoonlijkheidsproblematiek
• Interdisciplinair: Psycholoog, Psychiater, Arts, Fysiotherapeut, Psychomotore therapeut, Kunstzinnige therapeut, Systeemtherapeut, Sociotherapeut, Verpleegkundige
• Aandacht voor ACT, L-MBT, Systeem & Psychofysiologie

• Somatosensorische amplificatie: Lichamelijke sensaties → Cognities en Emoties → Lichamelijke attributies → Uitvergroting lichamelijke focus. Uitvergroting van lichamelijke focus kan voor het ervaren van lichamelijke sensaties zorgen waardoor een cyclus ontstaat
• Centrale sensitisatie: herhaalde prikkels (zoals pijn) zorgen voor toename van de gevoeligheid van het centrale zenuwstelsel. Hierin spelen psychologische processen een rol en lichamelijke processen spelen een rol in het ervaren van de symptomen
• Kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling
• Sensitisatie van het immuunsysteem
• Dysregulatie van de HPA-as
• Signaalfiltering
• Cognitief-gedragsmatige processen
• Dysfunctie van het autonome zenuwstelsel
• Abnormale proprioceptie
• Predictive coding model 
• Niet-westerse modellen: Hierbinnen wordt vaak geen onderscheid gemaakt tussen lichaam en geest. Soms spelen goden en geesten zelfs een belangrijke rol, zoals Djinns, God, Allah of een disbalans tussen de Yin en Yang-energie
• Netwerktheorie (stoornis vs symptomen)
• Kwetsbare persoonlijkheidsontwikkeling: Vroege trauma’s en affectieve verwaarlozing, maar ook vroeg aangeleerde manieren van omgaan met lichamelijke klachten, dragen bij aan kwetsbaarheid voor ALK
• Somatosensorische amplificatie

• Somatisch-symptoomstoornis (SSS)
• Ziekteangststoornis 
• Conversiestoornis (functioneel-neurologische-symptoomstoornis)
• Psychische factoren die somatische aandoeningen beïnvloeden
• Nagebootste stoornis
• Andere gespecificeerde somatisch-symptoomstoornis of verwante stoornis
• Ongespecificeerde somatisch-symptoomstoornis of verwante stoornis

1. Een of meer lichamelijke klachten waar de betrokkene onder lijdt, of die het dagelijks leven in significante mate verstoren.
2. Excessieve gedachten, gevoelens of gedragingen samenhangend met de lichamelijke klachten of de hiermee gepaard gaande zorgen over de gezondheid, tot uiting komend in minstens één van de volgende kenmerken:
   a. disproportionele en persisterende gedachten over de ernst van de klachten.
   b. een persisterende hoge mate van ongerustheid over de gezondheid of de klachten.
   c. het excessief veel tijd en energie besteden aan deze klachten of aan de zorgen over de gezondheid.
3. Niet elke afzonderlijke lichamelijke klacht hoeft steeds aanwezig te zijn, maar het hebben van klachten op zich is wel persisterend (meestal langer dan zes maanden).

• met voornamelijk pijn (voorheen pijnstoornis) of persisterend (ernstige klachten, duidelijke beperkingen in functioneren en een duur langer dan zes maanden),
• ernst: Licht (1 symptoom), Matig (2 of meer symptomen) en Ernstig  (2 of meer symptomen en multipele lichamelijke klachten of 1 zeer ernstige lichamelijke klacht).

1. Een of meer symptomen van veranderingen in de willekeurige motorische of de sensorische functies.
2. Uit klinisch onderzoek blijkt dat het symptoom incompatibel is met een bekende neurologische of andere somatische aandoening.
3. Het symptoom of de deficiëntie kan niet beter worden verklaard door een somatische of psychische stoornis.
4. Het symptoom of de deficiëntie veroorzaakt in klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen, of behoeft somatisch onderzoek.

• type symptoom of uitvalsverschijnsel
• acuut of persisterend
• met of zonder psychische stressor

• Cognitieve en gedragsmatige interventies: CGT-interventies, gevolgenmodel, cognitieve herstructurering, imaginaire exposure (IE), exposure in vivo of een graded exposure traject en ontspanningstraining
• EMDR
• Mindfulness
• Hypnotherapie/katalepsie-inductie (buikpijnklachten, conversie)
• Psychodynamische psychotherapie
• Lichaamgerichte Mentalisatie Bevorderende Therapie (L-MBT): 
• Mentaliseren: vermogen om het gedrag van zichzelf en anderen te interpreteren in termen van onderliggende psychische toestanden. 
• Psychisch toestanden: emoties, intenties, behoeftes, gedachten, beelden, motieven, en neigingen met betrekking tot zichzelf en anderen
• Lichaamsmentalisatie: vermogen om eigen en andermans lichaamssignalen waar te nemen, er ontvankelijk voor te zijn en verbinding te ervaren met onderliggende mentale toestanden
• Acceptance and Commitment Therapy

• Verbinding ervaren tussen lichamelijke sensaties (LS) en innerlijke ervaringen (IE) bij zichzelf en de ander
• Waarnemen en reageren op andermans LS en IE
• Impliciet en expliciete besef van LS, IE en de verbinding er  
• tussen bij zichzelf en bij anderen
• Bewust van wederkerige invloed eigen en andermans LS en IE

• Voor een positieve relatie: Bevordering van wederzijds begrip en emotionele intimiteit Verkrijgen van comfort, bescherming en veiligheid in relaties
• Gehechtheid: hangt sterk samen met mentaliseren. De eerste gehechtheidservaringen verlopen via het lichaam; aanraken, vasthouden, strelen, spiegelen, afstemmen
• Ten dienste van zelfbewustzijn: Reflecteren op onze acties, te denken voor we doen Communiceren over behoeften, gedachten, gevoelens. Interpreteren van LS

• In het zelf
  • Sterke emotionele ervaringen: boosheid, schaamte, verliefdheid
  • Gebrek aan bereidheid
  • Sterke lichamelijke ervaringen
• In relatie
  • Hechten te weinig of juist te veel
  • Doen aan niet-mentaliseren

• zet zich niet niet in op reductie van symptomen maar  op de verstandhouding tot symptomen. 
• zet zich niet in op het veranderen van de inhoud van gedachten maar op de functie ervan en de verstandhouding ermee. 
• Zet in op ervaren en verdragen van pijnlijke ervaringen, waardegestuurde acties en een waardevol leven en het doorbreken van de stimulus functie van cognities ten opzichte van emoties en gedrag
• ACT richt zich op het aannemen van een accepterende houding tot lichamelijke symptomen, gedachten en gevoelens in plaats van deze proberen te negeren, vermijden, veranderen of controleren
• Doel ACT: bevorderen van psychische flexibiliteit, mensen helpen betekenis gedrag in hun leven te behouden, ook wanneer moeilijke persoonlijke ervaringen opdoemen, met allerlei gedachten, gevoelens, herinneringen of pijn

• Met taal leggen we verbanden tussen ervaringen en stimuli
• Met taal geven we betekenis aan wat we ervaren, kunnen we oordelen
• Met taal kunnen we veel bezig zijn met herinneringen en toekomst, analyseren, plannen
• Met taal proberen we te controleren, te sturen in wat we ervaren