Begrippenlijst Governance and Politics in the Netherlands

Geuzen

De term Geuzen verwijst naar Nederlandse edelen die tegenstanders waren van de Spaanse koning Filips II.

Vrede van Munster

Een verdrag dat op 15 mei 1648 werd gesloten tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het maakte een einde aan de Tachtigjarige oorlog en zorgde dat de Republiek een soevereine staat werd.

Centralisatie

Dit is een politiek proces. Als bevoegdheden van lagere niveaus overgenomen worden door hogere niveaus dan is er sprake van centralisatie. Er is een verschuiving van macht. Het tegenovergestelde proces noemen we decentralisatie.

Confederatie 

Een statenbond. Een bond van onafhankelijke staten de het eventuele recht hebben om uit de bond te stappen. Ze vormen op basis van een verdrag een bond. De staten behouden hun eigen soevereiniteit.

Constitutie

De staatsinrichting van een staat. Deze is vastgelegd in een grondwet.

Proportionele representatie

Proportionele representatie is een regeringsvorm waarbij de bevolking een aantal vertegenwoordigers kiest die het bestuur uitvoeren. De representatieve democratie is hierdoor onderscheidde van de directe, waarin leden van de bevolking zelf politieke besluiten nemen.

Minderheid

Een minderheid is een deel van een groep met minder leden dan de helft van het aantal leden van de groep als geheel. Ook komen er sociologisch beschouwd minderheden voor, die numeriek in de meerderheid zijn, zoals vrouwen. Een minderheid in de samenleving is veelal een etnische minderheid.

Dimensie

Een politiek dimensie is een manier om verschillende politieke opvattingen en stromingen te kunnen duiden langs één of meerdere assen. De bekendste politieke as is de links-rechtsas.

Verzuiling

De bevolking is in feite ingedeeld in vier zuilen: protestant, katholiek. liberaal en socialistisch. Het gehele leven speelde zich dan af in de eigen zuil: schooltijd, sportvereniging, krant, omroep, vakbond, winkelier, baas, ja zelfs de keuze van je echtgenoot/echtgenote. Deze indeling begon in Nederland vanaf het midden van de jaren '60 af te brokkelen.

Lijphart

Een belangrijke Nederlandse politicoloog met veel invloed. Bekend geworden door het onderzoeken kiesstelsels, verkiezingen en democratie.

Consociationale democratie

Ookwel pacificatiedemocratie, staatsvorm waarbij de leiders ondanks hun meningsverschillen de bereidheid vertonen om samen te werken. De term werd in Nederland populair gemaakt door Lijphart.

persistant pluralism

Voortdurend pluralisme(het bestaan van verschillende sociale en culturele subsystemen in een samenleving) verdeeldheid dat al bestond vanaf de republiek. Nederland was nooit een eenheid om dit wel te bereiken moest er verzuiling komen.

Depolitiseren

Het politieke karakter wegnemen van iets

zero-sum beslissingen

Onderhandelingssituatie waarbij de belangen van de partijen recht tegenover elkaar staan. De winst van de een is het verlies van de ander.

Centripetale democratie

Een centripetale democratie is een democratie die vooral door haar homogene politieke cultuur stabiel is en de concurrentie van de elites gemakkelijk kan verdragen

Centrifugale democratie

De centrifugale democratie is een democratie die door haar verzuildheid en concurrentie tussen de elites een onstabiel stelsel is.

Gedepolitiseerde democratie

Een democratie zonder echt een duidelijk karakter.

Ontzuiling

Het afnemen en op veel gebieden zelfs verdwijnen van de invloed van de zuilen in de Nederlandse samenleving. Dit proces zette omstreeks 1965 in; het ging gepaard met een explosieve welvaartsgroei en een proces van secularisatie.

Zuil

Instellingen, groepen of organisaties die met elkaar samenwerken op basis van een gedeelde levensbeschouwelijke grondslag.

Politieke partij

Een politieke partij is een groep mensen die ongeveer hetzelfde denken over het besturen van een land of een regio. Mensen die dezelfde mening hebben kunnen samen een politieke partij oprichten. Ze zullen hun ideeën in een partijprogramma neerschrijven en zo veel mogelijk mensen proberen te overtuigen van hun ideeën.

Één partijstelsel

Een eenpartijenstelsel of eenpartijstelsel is een stelsel waarbij er in een land maar één politieke partij is toegestaan, dit in tegenstelling tot een meerpartijenstelsel. Oppositiepartijen zijn verboden.

Twee partijenstelsel

Een politiek stelsel waarbij er in den lande twee grote partijen zijn, een regeringspartij en een oppositie. Dit komt voor in de Verenigde Staten en Groot Brittannië

meerpartijenstelsel

Een meerpartijenstelsel is een politiek systeem waarin minstens drie politieke partijen mogen deelnemen aan verkiezingen met oog op het verkrijgen of het delen van de politieke macht.

Blackmail potential

Dit is de mogelijkheid en de wil om te regeren.

ARP

Confessionele partij voor gereformeerden, opgericht in 1879 en daarmee oudste partij van Nederland. Keerde zich tegen de idealen van de Franse Revolutie, vooral het beginsel van de volkssoevereiniteit. Niet de wil van het volk, maar de wil van God, zoals geopenbaard in de Bijbel, moest `richtsnoer` zijn in de politiek.

KVP

Katholieke partij, opgericht in 1946 als opvolger van de vooroorlogse Rooms-Katholieke Staatspartij. Anders dan de RKSP stond de KVP open voor niet-katholieken. In de praktijk had dit weinig betekenis en was de KVP een zuiver confessionele partij. Alle KVP-leden en 99 procent van de KVP-stemmers waren katholiek. De KVP maakte van 1946 tot haar opheffing in 1980 deel uit van de regering.

CHU

Confessionele partij van hervormden. Zat na de oorlog in vrijwel alle kabinetten, en gold als meest conservatieve van de drie partijen die in 1980 het CDA vormden.

SDAP

De SDAP was een sociaaldemocratische partij, die lange tijd tevens republikeins en antimilitaristisch was. De SDAP werd in 1894 opgericht en kan als opvolger van de revolutionair-socialistische SDB i (Socialistenbond) worden beschouwd.

SP

De Socialistische Partij (SP, van 1972 - 1993 de Socialistiese Partij) is een Nederlandse politieke partij van sociaaldemocratische signatuur, die sinds mei 1994 als oppositiepartij vertegenwoordigd is in de Tweede Kamer.

PvdA

Politieke partij die in 1945 ontstond uit een fusie van de vooroorlogse Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) met twee kleine progressieve partijen uit liberale en christelijke hoek. De PvdA wilde de verzuiling doorbreken en ook aantrekkelijk zijn voor katholieke en orthodox-protestantse kiezers. Daar kwam aanvankelijk weinig van terecht: lange tijd leek de PvdA wel erg veel op haar verzuilde voorganger.

VVD

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, maar met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid(PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).

Groen Links

oenLinks is een progressieve milieupartij. De partij werd opgericht op 24 november 1990 als fusie van de Communistische Partij Nederland(CPN), de Evangelische Volkspartij(EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij(PSP).

CDA

Christen-democratische partij, in 1980 ontstaan uit een fusie van de grote confessionele partijen ARP, CHU en KVP. Aan de fusie ging een lang proces vooraf, mogelijk gemaakt door de ontzuiling en ingezet nadat de confessionelen in 1967 hun meerderheid hadden verloren. In 1977 deden de drie partijen voor het eerst met een gezamenlijk CDA-lijst mee aan de verkiezingen.

Methode D’Hondt

De Methode-D'Hondt wordt gebruikt om in een kiessysteem met evenredige vertegenwoordiging het aantal beschikbare zetels te verdelen in functie van de voor de deelnemende partijen geldig uitgebrachte stemmen. In de verdeling van de restzetels geeft D'Hondt een lichte voorkeur aan de grotere partijen.

Partij identificatie

Met partij identificatie wordt gedoeld op het feit dat er een stabiele houding is tussen kiezers ten opzichte van de partijen, die bestaat uit het gevoel te behoren tot een specifieke partij.

Paarse kabinetten

Met de term paars kabinet wordt bedoeld een kabinet dat is samengesteld uit liberale partijen en sociaaldemocratische partijen, zonder deelname van christendemocraten.

Informateur

De informateur doet het verkennende werk bij de kabinetsformatie. Hij gaat na welke partijen met elkaar een nieuw kabinet kunnen en willen vormen en welke problemen er daarbij overwonnen moeten worden.

Formateur

Wanneer tijdens de kabinetsformatie de informateur heeft uitgevonden welke partijen samen een regering willen vormen, wordt door de koningin een formateur aangesteld. De formateur krijgt opdracht een regeerakkoord op te stellen en ministers en staatssecretarissen bij elkaar te zoeken. Normaal gesproken is het uiteindelijk ook de formateur die het kabinet gaat leiden en minister-president wordt.

Regeerakkoord

Bij de vorming van een regeringscoalitie tijdens de kabinetsformatie worden afspraken tussen de samenwerkende partijen vastgelegd in een regeerakkoord. Een dergelijk akkoord is nodig om de verschillen tussen de verkiezingsprogramma`s van de partijen te overbruggen.

Monocratisch premierschap

Een meer alleenheersende premier of president

Parlementaire comités

Elk comité kijk naar wetten die ingediend worden en zorgt voor een rapporteur die de vindingen doorgaf aan het centrale comité dat weer bestond uit alle voorzitters van de comités en de kamervoorzitter.

Raad van State

Adviescollege van de regering. De aan dit college verbonden afdeling bestuursrechtspraak (ontstaan uit de voormalige afdeling voor de geschillen van bestuur en de afdeling rechtspraak) heeft een rechtsprekende taak op het gebied van bestuursgeschillen.

Parlementaire enquête

Een parlementaire enquête is in Nederland een middel dat de Eerste en Tweede Kamer kunnen gebruiken om informatie over een bepaald onderwerp te verkrijgen.

Corporatisme

Corporatisme als maatschappijsysteem is een model waar wetgevende macht aan burgervergaderingen wordt toegekend die economische, industriële, agrarische en professionele groepen vertegenwoordigen.

SER

Afkorting van Sociaal Economische Raad. Deze raad is belast met bestuurlijke en toezichthoudende taken met betrekking tot de publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties. Andere taken van de SER zijn het adviseren van de regering over sociale en economische vraagstukken.

Bureaucratie

Verschijnsel waarbij een groot, log, apparaat van ambtenaren de mensen verstrikt in regeltjes en voorschriften en daardoor problemen geeft op het gebied van handel, contacten, enz. Hierdoor verloopt alles traag en is het moeizaam om iets te regelen.

Kringloopmodel

Het kringloopmodel van de economie is een schematisch model van de werking van de economie als systeem.

Pluralisme

Pluralisme is het bestaan van verschillende sociale en culturele subsystemen in een samenleving, zoals de overheid, de rechtspraak, het bedrijfsleven, de vakbeweging, de pers en de kerk met elk eigen belangen waarbij er sprake is van een zeker machtsevenwicht.

Decentralisatie

Het overhevelen van taken en bevoegdheden naar een lager niveau van bestuur.

Centralisatie

Bestuurssysteem waarbij de mensen vanuit het centrum werden bestuurd in plaats van, zoals vroeger, door lokale gezagdragers (burchtheren) of regionale gezagdragers (graven, hertogen) die in eigen naam optraden.

Permanente representatie

De vertegenwoordiging van Nederland in het buitenland meestal als het over Europese Zaken gaat.

Grote Depressie

De Grote Depressie is de naam die vooral in de Verenigde Staten wordt gegeven aan de economische crisis die het gevolg was van een bankencrisis en internationale schuldencrisis in de jaren dertig van de 20e eeuw.

Verzorgingsstaat

Samenleving waarin de staat door uitgebreide sociale wetgeving voorziet in alle mogelijke behoeften en noden van de bevolking. Het recht op een menswaardig bestaan werd door allerlei sociale grondrechten in de Grondwet verankerd.

Dutch Disease

De kosten van de verzorgingsstaat werden niet gedekt door de overheid en daardoor belandde Nederland in een crisis.

Akkoord van Wassenaar

Afspraak tussen werkgeversvoorzitter Van Veen en vakbondsleider Kok uit 1982 om de looneisen te matigen in ruil voor arbeidstijdverkorting. De gematigde loongroei wordt gezien als belangrijkste oorzaak van herstel en bloei van de economie in de periode 1985-2001. Het akkoord geldt ook als basis van het poldermodel.

Nederlandse Wonder

Het weer gezond maken van de zieke situatie van Nederland. Dit deed het door veel verschillende manieren zoals privatiseren, herstructureren, monetaire cultuur stabiliseren en hervormen van de sociale welvaart.

Pax Britannica

De geallieerde kant van Groot Brittannië tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Pax Americana

De geallieerde kant van de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Atlanticisme

Atlantisme is een politieke doctrine die een verregaande samenwerking verdedigt tussen de Verenigde Staten, Canada en de landen van Europa.

Supranationaal

Supranationalisme is een wijze van samenwerking en besluitvorming in politieke gemeenschappen bestaande uit verschillende staten. In supranationale organisaties worden bepaalde bevoegdheden van de nationale staten overgedragen naar een autoriteit die boven de nationale staten staat.

Single-issue groepen

Een one-issuepartij, single-issuepartij of belangenpartij is een politieke partij die slechts voor een beperkt aantal doelen, als regel gerelateerd aan één politiek onderwerp of gericht op één doelgroep, opgericht is en waarvan de beginselen uitsluitend of praktisch alleen deze punten behandelen. Vaak wordt een dergelijke partij als protest tegen de grote, regerende partijen opgericht.

Populisme

Populisme is een manier van communiceren waarin eenvoudig taalgebruik en gerichtheid op het volk centraal staan. Deze manier van communiceren heeft vaak tot doel de gevestigde orde 'wakker te schudden' en 'omver te werpen'. Soms wordt populisme ook in verband gebracht met het 'meewaaien met de wind' in het vormen van de mening van de partij.

Sorry cultuur

Sorrydemocratie (ook wel gespeld sorry-democratie) is een politiek term waarmee een beleidscultuur wordt aangeduid waarin bewindspersonen ernstige fouten van zichzelf, of van ambtenaren waarvoor ze verantwoordelijk zijn, afdoen met een excuus aan het parlement, terwijl de ernst van de fouten eigenlijk tot aftreden zou moeten dwingen.