Boeksamenvatting bij Fractured Cities: Social Exclusion, Urban Violence and Contested Spaces in Latin America van Koonings en Kruijt

Introduction – The duality of Latin American cityscapes

De sociale breuklijnen die al zeer lange tijd in Latijns Amerika voorkomen, worden omvatrijker en erger. Armoede is een stedelijk fenomeen geworden. Lokale administraties worden overweldigd door de taak van het besturen van conflicterende interesses en het leveren van basis publieke diensten. De stedelijke crisis is niet beperkt tot de armen, het beïnvloed ook de middenklasse en de elite.

De stedelijke ruimte (cityscape) fragmenteert en wordt gedesoriënteerd door ongelijkheid, onveiligheid en angst.

In dit boek worden vijf kern thema’s behandeld. Deze vormen samen het archetype van het hedendaagse duale stedelijke landschap van Latijns Amerika.

De eerste kwestie en begin punt is het langdurende syndroom van stedelijke armoede, ongelijkheid en sociale uitsluiting. Armen worden vaak geassocieerd met geweld. Zelf komen de armen elke dag als slachtoffers in aanraking met geweld.

De tweede kwestie is het terugtrekken (of falen) van de (lokale) staat, vooral in de publieke veiligheidsfuncties. De politie en justitie zijn ineffectief in het omgaan het criminaliteit en geweld. Ze spelen hier zelfs een centrale rol in. Dit falen wordt gekenmerkt door een klasse en huidskleur onderscheid.

De lokale officiële veiligheidskrachten zijn vaak ineffectief door disorganisatie, gebrek aan inzicht, politieke disputen of een over-gemilitariseerde manier van wetsbekrachtiging en publieke veiligheid. De politie wordt nauwelijks vertrouwd en wordt door inwoners van

lage-inkomens wijken vaak gezien als bedreiging. Lima is hier een uitzondering op, hier is het de politie gelukt om een burgerlijke en pro-burger oriëntatie en reputatie te bewerkstelligen.

De kwetsbaarheid van de staat heeft bijgedragen aan de groei van gewapende en gewelddadige actoren in Latijns Amerikaanse steden.

Het syndroom van onveiligheid, geweld en angst heeft geleid tot een nieuwe manier van overleven; het omgaan met onveiligheid en geweld in het dagelijks leven. Mensen passen hun gebruik van tijd, plaats en sociale relaties aan. Lima is hier weer een uitzondering op; hier is relatieve veiligheid van de kleine ondernemingen, winkelcentra en vrijetijdsgebieden.

Tot slot is er een nieuwe stedelijke dualiteit. Dit is zowel de oorzaak als de consequentie. Een vicieuze cirkel van uitsluiting, onveiligheid en geweld. De strategieën voor levensonderhoud, sociale organisatie, sociale status en sociale identiteiten zijn geïnformaliseerd. Dit heeft sociale en ruimtelijke fragmentatie veroorzaakt.

Hoofdstuk 1 – Fractured cities, second-class citizenship and urban violence

Er worden steeds vaker studies gedaan naar het stedelijk geweld in Latijns Amerika. Er is tevens meer aandacht van het volk en binnen de politiek voor de armoede, ongelijkheid en geweld. Dit komt doordat de steden enorm groeien. Er is tevens te weinig plek op de arbeidsmarkt en door de onmacht van de lokale overheid om basisdiensten te leveren. Dit leidde tot marginalisering, het verschil tussen arm en rijk is groot. Verschillen tussen arm en rijk zijn zowel sociaal als cultureel.

Criminaliteit en geweld krijgen de ruimte om in informele sferen macht uit te oefenen, dit leidt tot angst.

Sinds 1980 is informaliteit (informality) een belangrijk begrip bij het beschrijven van het complexe systeem van levensonderhoud, sociale relaties en identiteitsvorming.

In de zogenoemde megacities staan informaliteit en sociale uitsluiting symbool voor een samenleving die zowel in ruimtelijk, sociaal en cultureel opzicht ver verwijderd is van de middenklasse-steden.

In Latijns Amerika is de armoede vrij constant, de misdaad en het geweld groeien. Er is te weinig effectieve aanwezigheid van de staat en tevens worden regels en wetten tegenstrijdig toegepast. Het gebrek ofwel het falen van de overheid geeft open spel voor geweldplegers en criminelen.

Urban poverty, desborde popular, and the erosion of the formal social order

Tweede klas stadbewoners in Latijns Amerika worden in de geschiedenis vaak beschouwd als de inheemse bevolking, het onontwikkelde plattelandse achterland of de comunidades indigenas.

In de koloniale tijden waren de inheemsen gebonden aan hun ras. Dit valt nu weg, daarom werd gekozen ze de ‘erfenissen van beloften’ te noemen. Dit viel echter tegen toen ze te maken kregen met de problemen van de stad. Er kwamen meer mensen naar de stad dan er ruimte was. Ook veranderde de economie, waarbij de informele economie sterk groeide.

De inkomstverdeling is erg scheef. Eén derde van de stadbewoners is arm. De populatie van de stad groeit echter sneller dan die op het platteland. Vijfenzestig procent van de armen leeft in de stad. Deze ontwikkeling wordt weergeven in een blijvende en groeiende scheve verdeling van de inkomens en welvaart en in de geografische indeling van de steden. Hierbij is de uitbreiding van sloppenwijken en de verslechtering van de populaire buurten goed zichtbaar geworden.

Naast de chronische arme zijn er nu ook nieuwe armen bijgekomen. Samen veranderen ze de informele economie met macro-ondernemingen en door zelfstandig te werken, om zo in levensonderhoud te kunnen voorzien. Deze verandering heeft ook gevolgen voor de gezinssamenstelling van de armen.

Er zijn meer vrouwelijke gezinshoofden en er is meer sprake van (verborgen) migratie. Hierdoor kunnen er breuken ontstaan binnen de familie. Familieleden vluchten naar landen waar het beter is, vanaf daar maken ze geld over. Dit houd de economie in het thuisland draaiende.

Ondertussen hebben de sociale groepen die altijd al met armoede en uitsluiting te maken hadden, dit profiel aangenomen en zich eigen gemaakt. Manieren om te overleven hangen samen met etniciteit, religie, familie, geboorteplaats en lokale relaties.

Er zijn steeds meer organisaties vanuit de formele economie die de informele economie steunen. Hierdoor blijven ze elkaar in stand houden. De informele economie en de uitsluiting kunnen worden aangepakt door sociale en politieke veranderingen, dit is echter lastig doordat beide economieën op hun eigen manier goed functioneren.

From desborde popular to desborde de la violencia: conceptualizing exclusion, insecurity and de violence

De ‘tweede klas’ stadsbewoners krijgen ook te maken met het geweld. De steden werden in de jaren’70 en ’80 getypeerd als verdeeld, stedelijke ellende of sociale uitsluiting. Er is sprake van gefragmenteerde steden; de elite staat tegenover de sloppenwijk-bewoners.

Tegenwoordig staat de stad ook symbool voor terreur en worden de steden opgedeeld in go en no-go gebieden. Het wordt ook wel the ‘unrule of law’ genoemd. Dit door het gebrek aan veiligheid en tevens de afwezigheid van mensen die voor veiligheid kunnen zorgen. De vooroordelen over het wonen in een sloppenwijk draagt hier erg aan bij.

De relatie tussen armoede, onzekerheid en geweld worden geherformuleerd in termen van ‘gewelddadig burgerschap’, veiligheid kan niet worden gegarandeerd. Veiligheid moet betekenen dat individuen en gehele samenlevingen vrij zijn van dreiging van (fysiek, sociaal en cultureel) geweld en het hebben van overlevingsmogelijkheden. Veiligheid van mensen moet gegarandeerd worden binnen het publieke domein van de stad. De armen kunnen niet gezien worden als ‘echte’ burgers door het feit dat ze niet beschermt kunnen worden door de overheid.

Armoede leidt niet per definitie tot geweld. Maar de kans wordt vergoot bij blijvende sociale uitsluiting. Dit is gelinkt aan illegale inkomsten en macht en tevens gecombineerd met een afwezige of falende staat. Dit geeft middelen en motieven voor gewelddadige acties, deze leiden vervolgens tot de afbraak van de sociale en morele wetten. Het stedelijke geweld in Latijns Amerika moet gezien worden als stedelijke onveiligheid van stadsbewoners.

De onveiligheid van stadsbewoners heeft, naast het falen van de staat en fragmentatie van de rechten, ook effect op het doen en laten van de bewoners van de no-go gebieden. Voorbeelden hiervan zijn de beperking van vrijheid, de aanwezigheid van discriminatie en stigmatisatie, het gevaar van weggaan of slachtoffer worden.

Er zijn drie soorten geweld:

• Sociaal geweld; in het gezin, huiselijk geweld.

• Economisch geweld; straat geweld.

• Politiek geweld; guerrilla en paramilitair conflict.

Geweld komt uiteraard niet enkel voor in de stad, maar er is ook sprake van burgeroorlogen, gewapende mensen met militaire achtergrond, criminele bendes, jeugd bendes en alledaagse criminelen. Bendes hebben een parallel systeem van geweld ontwikkeld, in landen als Colombia, Guatemala en Mexico. Deze uiten zich ook in kleinschalige oorlogen.

Armed actors and violence brokers

De legers in Latijns Amerika spelen meestal geen rol in kleinschalige oorlogen. Het leger wordt alleen ingezet om te staat te beschermen tegen bedreigingen. Door het geweld in de staat en het gecompliceerde systeem van de IS, SSF, paramilitaire eenheden en de ondergeschikte politie is er een samenleving ontstaan die gekenmerkt wordt door angst. In een aantal gebieden hebben de legers zich teruggetrokken uit deze conflicten, om alleen de taken te doen die ze behoren te doen. Wanneer het leger wel ingrijpt, werkt dit vaak niet.

Er komen steeds meer privé politie en burgerwachten, dit zijn vaak ex-politie agenten en paramilitairen. Zij worden betaald door de inwoners. Dit is een nieuwe vorm van geweld.

Doordat groepen uit elkaar vallen is er in landen als Colombia, Guatemala en Peru sprake van meer verborgen, abstracte vormen van semi-georganiseerde misdaad. Daarnaast komt ook afpersing van publieke functionarissen en privé actoren meer voor.

Drugsbazen worden geaccepteerd voor de goede orde. Er wordt niks tegen ze ondernomen. Tegelijkertijd uitten de drugsbazen hun macht, door bijvoorbeeld de weg af te sluiten. Ook vanuit de kerk wordt er niks tegen gedaan. Ze hebben elkaar leren accepteren en leven vreedzaam naast elkaar.

De bazen van de wijken hebben de nationale oorlogsscenario’s overgebracht naar de stad. Hierbij vechten duizenden kinderen en adolescenten mee. In Centraal Amerika zijn deze kinderen de grootste bedreiging van de nationale veiligheid. In El Salvador en Honduras zijn zelfs speciale overheidsgroepen opgericht tegen deze kinderen.

The politics of urban violence

Een hoofdoorzaak van de aanhoudende armoede en sociale uitsluiting is het falen van de staat in het creëren van veiligheid. Dit komt omdat ze niet beschermen en zelf meedoen in het geweld. Hierdoor wordt de lokale orde verstoord. Binnen dit systeem werken de staat en criminelen soms samen. Recht en orde wordt dan gehandhaafd door verschillende ‘belangrijke’ personen.

Drie elementen van geweld komen samen:

1. De paradox van verhoogde criminaliteit onder omstandigheden van politieke democratisering en post-conflict vredesopbouw.

2. De wetshandhavers die zelf deelnemen aan het geweld. De rechtspraak is sterk repressief en niet volgens de mensenrechten.

3. De culturele verschillen die er van oudsher zijn blijven in stand. Geweld tegen minderheden wordt toegestaan en niet aangepakt, waardoor het bestaande idee dieper gevestigd wordt.

Parallel power and perverse integrations

De sociale uitsluiting leidt tot het ontstaan van alternatieve vormen van sociale organisatie. Daarbij is geweld vaak de basis. Macht, dat wil zeggen het controleren van de buurt, is gebaseerd op de toegang tot middelen. Macht, sociale controle en geweld worden georganiseerd op decentraal niveau.

De macht wordt bepaald door de capaciteit van de bende om macht en orde te handhaven. Daarnaast ook door het controleren van de achterban en het onderhandelen (al dan niet dwingend) met de overheid en NGO’s.

Het lid worden van een bende is een manier voor jonge mannen om status, acceptatie en prestige te krijgen.

De gevolgen van bendes zijn waarschijnlijk niet alleen op lokaal niveau, onrust stokers gaan de openheid in. Ze kunnen daarbij op nationaal niveau problemen creëren voor publieke mensen of gebieden.

De parallelle macht (Elizabeth Leeds) van drugsbendes blijft in stand doordat ze lokaal rechtspreken en infiltreren in bewegingen, collectieve goederen in hun bezit houden en corrupte politieofficieren op hun hand hebben.

Om de buurt te controleren gebruiken bendes vaak collectieve goederen. Ze maken openlijk bekend dat ze de buurt overnemen.

De drugsbazen van Rio bemoeide zich onlangs openlijk met politiek, door samenwerking en druk op de peilingbureaus. Ze wilden laten zien dat er niet aan hun macht gekomen mocht worden. Ook in andere landen bemoeiden de bendes zich met de politiek.

Drugsbende leiders komen vaak in de overheid op nationaal niveau en hebben dus ongelooflijk veel macht. De overheid treedt daarbij soms niet actief op tegen lokale drugsbendes, op voorwaarde dat de leiders niet in de politiek gaan. Geweld en drugsbendes worden vaak geaccepteerd zo lang ze de nationale overheid niet in de weg zitten.

Hoofdstuk 2 – Rio de Janeiro

Er wordt gezegd dat er nu een nieuwe vorm van armoede is die gekenmerkt wordt door:

• Herstructurering van de staat, waardoor veel voorzieningen geprivatiseerd worden.

• Ongelijk verdeelde welvaart, waardoor er in de stad banen weg vallen en de werkloosheid stijgt.

Er wordt gezegd dat de armoede en de bijbehorende problemen groter zijn dan in de jaren ‘60. Dit wordt veroorzaakt door grote groei van de steden, het proces van industrialisatie, het werk waarvoor de mensen naar de stad kwamen is grotendeels verdwenen. Het is verplaatst naar goedkopere gebieden in Brazilië of andere landen. Hierdoor groeide de informele sector.

Er is ook een toename van geweld, deze heeft zijn uitwerking in alle klasse. Maar het ergst in de arme klasse, omdat zij geen geld hebben om zichzelf te beschermen. De veiligheid is voor deze mensen zo’n groot problemen dat zij zich meer richten op veiligheid dan hun werk en de economie. Daarnaast is er een ontoereikende politie. Tot slot is er een levendige wapen- en drugshandel, hierbij wordt door zowel politie als criminelen veel geweld gebruikt.

De bewoners voelen zich vaak beter beschermd door de criminelen dan door de politie.

Favela-related violence

Een kern probleem is de vervreemding van de kinderen en adolescenten in de favela’s. Ze worden gelokt door het geld, de prestige, identiteit, broederschap en het gevoel van ergens bij te horen in de drugswereld. Ongeveer één derde van de stad heeft te maken met drugs.

De dominantie van de drugsbendes is sterk gegroeid sinds Brazilië het middelpunt van de cocaïnehandel is. In eerste instantie hadden de drugsbazen niet zo veel invloed, maar dat is nu anders, ze domineren in geweld en in de lokale politiek. Daarnaast zijn ze bemiddelaar, rechter, jury en de strafuitvoerder.

De favela’s zijn ingedeeld in gebieden, waar je als bewoner je binnen kan begeven. Daarbuiten loop je de kans op straffen van een andere bende. Daarnaast worden ook de bijbehorende scholen en de gevangenis beheerst door de bendeleden.

Impact on education

Het niveau van openbaar onderwijs is gedaald, doordat de kinderen naar privé scholen of kerk gerelateerde scholen gaan. Openbare scholen zijn vaak ook in handen van de bendes. Docenten op scholen die ‘belegerd’ worden door de bendes investeren weinig in het onderwijs. Doordat het onderwijs niet wordt aangepast aan de sociale context van de kinderen vallen er veel kinderen uit. Daarnaast is school geen neutraal gebied.

Kinderen worden van scholen weggehouden door bendeleiders in verband met dreigingen van rivaliserende bendes. Doordat kinderen uitvallen op school en geen vooruitzicht op werk hebben, gaan ze bij bendes. In favela`s is hierdoor ook veel meer kinderarbeid, daarnaast worden er steeds meer kinderen veroordeeld voor drugs gerelateerde vergrijpen.

Motives for involving in drugs trading

Doordat vele kinderen niet een volledig basisonderwijs hebben, worden ze tot veel opleidingen en banen niet toegelaten. Toch wordt van ze verwacht dat ze bijdragen aan het familie inkomen, ook worden ze gelokt door wat er in hun omgeving speelt. Er wordt ook veel gediscrimineerd tegen bewoners van favela’s en ligt het gemiddelde inkomen daar veel lager.

Door het gebrek aan een familie leven, inkomen of samenhorigheid zien ze drugs als een goed alternatief. Doordat de politie ze onderdrukt, corrupt is en niet wordt vertrouwd worden deze jongeren over het randje geduwd om zich met de drugswereld te bemoeien.

De corruptie van de politie geeft de bendeleden het gevoel dat ze een reden hebben om hun daden te rechtvaardigen. Er wordt vaak voorspeld wat kinderen van de straat zijn, dit heeft een self-fulfilling prophecy tot gevolg.

Police and community – negative dialogues

Sinds 1980 is Brazilië aan het veranderen. De sector die het minst veranderd is de politie, wat wel het geval zou zijn volgens de grondwet van 1988. De politie is nog steeds erg corrupt en treft vooral de lagere inkomens.

De politie heeft nog niet de omschakeling kunnen maken van het beschermen van de staat naar het beschermen van de burgers, waarbij vooral de burgers met lagere inkomens als vijand worden gezien. Daarbij worden er vaak overvallen gedaan in de favela’s met een militaire uitstraling.

Er vallen dan veel onschuldige slachtoffers en de gearresteerden worden meestal gedood, omdat ze zich verzet zouden hebben tegen de arrestatie.

Er worden ook veel moorden gepleegd, vooral op zwarte mannen tussen de veertien en de vierentwintig jaar. Wanneer de politie een inval doet en de drugsbaas vermoord, geeft dit de kans voor rivaliserende bendes om de buurt over te nemen. Hierdoor ontstaat er juist een stabiele samenleving. De wordt politie er vaak van verdacht bepaalde bendes meer kansen te geven dan andere.

Favela’s zitten dus vast in een net van meerdere vormen van geweld. Hierdoor kan er niet aan een gemeenschap gebouwd worden.

De politie houdt zich verder bezig met afpersing van drugsbazen, bendeleden en onschuldige burgers. De politie discrimineert ook de zwarte bewoners, zij worden bij arrestaties vaak mishandeld, terwijl witte bewoners hun arrestatie vaak af kunnen kopen. Door het gebrek aan vertrouwen in de politie wordt het gat tussen politie en favela groter.

Wanneer het rechtssysteem wat tegen het gedrag van de politie wil doen, worden zij, net als de ‘normale’ burgers, het slachtoffer van geweld. De politie is niet de enige die niet goed functioneert, er zijn ook andere slecht functionerende systemen. Maar de politie is de eerste die meer vertrouwen zou kunnen creëren.

Political-administrative constrains

Publieke veiligheid is in heel Latijns Amerika, volgens de inwoners, het grootste probleem. Daarom wordt hier veel aandacht aan besteed in campagnes. Toch wordt er nooit iets concreets openbaar gemaakt. Daarnaast ondervind het doorvoeren van hervormingen een aantal problemen. Als eerste is er weinig geld beschikbaar. Verder is de politie vaak tegen grote hervormingen, omdat ze dan hun positie kwijt raken. Ook door het risico en de complexiteit van het systeem is het lastig om het in één keer goed aan te passen. Dit wordt dan ook door de politie gebruikt als excuus, om de hervormingen tegen te houden.

Wanneer er wel geprobeerd wordt om de onveiligheid tegen te gaan, dan wordt er vaak gezocht naar snelle oplossingen. Zo wordt met veel geweld bendes verdreven, dit lokt echter alleen maar meer geweld uit. Daarnaast worden er dan vaak mensen ontslagen, zij moeten de consequenties van het falen dragen. Toch wordt het verkeerde systeem niet aangepakt.

Er worden wel pogingen gedaan om opnieuw te beginnen. Een voorbeeld is het succesvolle project GPAE. Hierbij werd de corrupte politie vervangen en er werd een nieuwe band opgebouwd met de gemeenschap. Alleen toen de leider van het project verplaatst werd naar een andere positie verloren ze de focus. Het project bleef bestaan, alleen werd er niet meer naar gehandeld, de politie viel weer terug in het oude patroon.

Police oversight and the lack of political will - costs and consequences

Een deel van de politie begon zijn rol als beschermer te verwaarlozen en gingen zich bemoeien met de drugshandel. Hiermee werd een dynamiek in gang gezet, die lastig terug te draaien is. De consequenties van dit proces heeft zich verspreidt over verschillende delen van de stad, waardoor het geweld verergert.

In de gevangenis hadden de drugsbazen vrij spel, omdat ze de bewakers betaalde om de andere kant op te kijken.

De politie voert bepaalde acties uit, zoals het arresteren van handelaars, omdat ze te weinig betaalt krijgen. De bendes reageren vervolgens met veel geweld tegen de burgers. Zo wordt het klimaat in stand gehouden. Doordat de overheid niet optreedt wordt het probleem alleen maar erger, het huidige systeem raakt steeds dieper geworteld.

De beste manier om de problemen op te lossen lijkt de politie ombudsman te zijn. Zij zijn beter instaat om de problemen in kaart te brengen dan de interne zaken van de politie. In eerste instantie kwam de ombudsman vanuit de mensenrechten organisaties, nu komt het vaak vanuit het rechtssysteem. Het effect van de ombudsman wordt tegengehouden door hoe ze georganiseerd zijn.

Hun autonomie wordt tegengehouden door een aantal factoren:

• Weinig geld

• Dat ze in het politiebureau zitten, wat aan hun onafhankelijkheid doet twijfelen

• De link met de gouverneur van de staat

• Het gebrek aan onafhankelijke onderzoeksmogelijkheden

Daarnaast wordt er slecht bijgehouden wat voor misdrijven er worden gepleegd en hoe de politie er tegen optreed. Moord door politie wordt vaak omschreven als mishandeling of verzet bij arrestatie.

Conclusions

Dit hoofdstuk laat zien dat er verschillende gerelateerde sociale, economische en politieke problemen zijn. Deze leiden zonder juiste oplossing tot geweld, klasse verschillen en vergroten de lage inkomensklasse. Rio is, door zijn rol in drugshandel, geografische ligging, semigeorganiseerde criminaliteit, het slechte onderwijs en de slechte sociale voorzieningen, een samenleving geworden die geweld met geweld bestrijdt. Pogingen om de cirkel te doorbreken zijn herhaaldelijk mislukt. De vraag blijft waarom het niet wil lukken.

Hoofdstuk 3 – Mexico city

In Mexico Stad is zoals in vele Latijns Amerikaanse steden veel sprake van corruptie, geweld en criminaliteit. Tussen 1950 en 1970 vindt er in Mexico Stad een enorme bevolkingsgroei plaats door de grote migrantenstroom en de natuurlijke demografische groei. De veranderingsdynamiek was zo groot dat de overheid niet in staat was een stadsplanning te maken. Daardoor ontstonden velen illegale wijken, die bewoond werden door de lokale bevolking en de migranten.

De politie is slecht georganiseerd, dit komt onder andere door het gebrek aan communicatie, wat niet mogelijk is door het ontbreken van moderne apparatuur. De politiekorps zelf is slecht of niet geïnformeerd over wat de hervormingen inhouden.

Veel mensen proberen in leven te blijven door te werken in de informele sector. Zij worden het meest getroffen door de regel dat kleine criminaliteit direct aangepakt moet worden. Terwijl dit niet de criminelen zijn.

Violence as fact and phantom

De onveiligheid en geweld in dit metropolitaire gebied. Opvallend is dat armen van anderen armen stelen, het feit dat veel niet wordt geregistreerd in de officiële statistieken.

Mexico is de ‘stad van angst’ geworden. De scheiding tussen het werkelijke geweld en de perceptie ervan is moeilijk te maken. Je kunt geweld en onveiligheid bekijken als een spook die door de metropool trekt. Dit kan geassocieerd worden met de veranderende stedelijke levensstijl. Het gevoel van onveiligheid beperkt mensen in hun gebruik van publieke ruimtes. Ze proberen hun huis ’s avonds niet te verlaten en vermeiden bepaalde gebieden.

Mensen blijven achter hun gesloten deuren en begeven zich vooral in privé ruimtes. De interactie met anderen van een andere sociale achtergrond neemt af.

Geweld stimuleert:

• Veranderingen in het stedelijke ontwerp.

• Veranderingen in het dagelijks leven.

• Verandering in de perceptie en het voorkomen van onveiligheid.

• De voorkeur van veiligheid boven contact.

Dit ‘spook van geweld’ veroorzaakt sociale segregatie en stigmatisering. Het construeert een prototype van jonge mannelijke criminelen.

Ten derde vervangt dit spook het thema van sociaal conflict. De perceptie van de inwoners van het falen van de rechtvaardigheid wordt gerechtvaardigd door corruptie, geïnstitutionaliseerde fraude en politie misbruik.

Samen met de bezorgdheid over drugs, versterkt het spook van geweld neoliberale modernisering. Angst die komt van de fragmentering van ruimte, afnemende sociale cohesie en de breuk in privé en publieke moraliteit. Dit leidt tot stedelijk geweld en stroom van drugs.

Tot slot wordt dit spook van geweld versterkt door de media. Geweld wordt de bron van nieuws. Dit voedt de kwetsbaarheid en agressie van de kijkers. Het geweld is de aanleiding tot bijvoorbeeld een zero-tolerance beleid.

In dit hoofdstuk wordt geweld en onveiligheid bekeken vanaf verschillende hoeken. Eerst wordt er basis informatie gegeven over de sociologie, geografie en politieke van de metropool. Daarna wordt het fenomeen van geweld en onveiligheid in kaart gebracht. Drugs wordt extra uitgelicht. De actoren van geweld (politie en jeugdgangs) worden ook behandeld. Ten derde worden de consequenties en reacties van verschillende stedelijke actoren, voor een toenemend complex systeem, behandeld.

Metropolitan structure and security governance

De omvang van Mexico stad is niet duidelijk. Schattingen over de omvang van de bevolking variëren dan ook. Mexico stad kan verdeeld worden in twee delen: het Federal district en de omgeving die de Staat van Mexico vormt.

In de Mexicaanse hoofdstad deelt de beschamende rijkheid van sommige sociale sectoren de stedelijke ruimte met deprimerende buurten. Deze laatsten hebben geen water en andere diensten en zitten opgesloten in ravijnen en tegen steile bergzijdes. Er is veel publieke en privé corruptie in alle sectoren dit is ontstaan door een gebrekkige stadsplanning. Het leid tot een steeds groter wordende ‘cirkel van ellende’. Zowel als een resultaat van natuurlijke demografische groei en de doorgaande stroom van migranten.

Er zijn scherpe contrasten. Het Federale District heeft meerdere arme barrios maar ook een hoog ontwikkelde stedelijke infrastructuur. En daarnaast een focus op economische, politieke en commerciële macht.

Het bredere metropolitaire gebied bevat daarentegen volledig stedelijke zones het high-tech winkelcentra, appartementen complexen en chique kantoorgebouwen. Ze hebben daarnaast ook:

• onregelmatige nederzettingen

• overbevolkte proletarische buurten

• een gebrek aan diensten

• onverharde straten

• volledige gebieden zonder drinkwater

• criminaliteit, ondervoeding

• nauwelijks geklede kinderen die over de straten dwalen

Ondanks de geografische, sociale, politieke en administratieve scheidingen functioneert de stad nog steeds als een verbonden geheel. In het dagelijks leven doen de administratieve grenzen er nauwelijks toe. Als gevolg is de contradictie tussen moderniteit en marginaliteit overal. Zo ook de sociale problemen die er een gevolg van zijn en onmogelijk op te lossen lijken.

Dit alles is deel geworden van een stedelijk landschap dat grimmig is en somber, en tegelijkertijd bruisend en creatief. Dit vormt Mexico stad.

Gespannen politieke relaties tussen verschillende administratieve niveaus en politieke actoren werken averechts op het oplossen van de immense problemen van het metropolitaire gebied.

De politie kent een complex systeem. De complexiteit van het veiligheidssysteem komt van territoriale en administratieve delen en daarnaast van bepaalde wettelijke scheidingen.

Patterns and actors of insecurity and violence

Historical patterns of crime

Er zijn een aantal kenmerken van misdaad in de MCMA (Mexico City Metropolitan Area) gedurende de twintigste eeuw die kunnen worden onderscheden.

Ten eerste de corruptie binnen de veiligheidskrachten en hun betrokkenheid met criminelen hebben de kosten verlaagd van het overtreden van de wet. Daarnaast heeft het slachtoffers ontmoedigt om misdaad aan te klagen. Voor decennia hebben de beveiligingskrachten werkelijke criminaliteit gemeten en er tegen gestreden. Dit heeft in recente jaren geleid tot discussie over de zogenoemde ‘donkere nummers’ van misdaad.

Ten tweede worden de politie en de rechterlijke macht door de bevolking ervaren als de hoofdparticipanten in misdaad, intimidatie en geweld. In plaats van als beschermers. De politie en andere beveiligingskrachten zijn betrokken in een reeks van illegale activiteiten zoals corruptie, gokken, prostitutie, smokkeling en drugshandel.

Ten derde is huiselijk geweld, vooral tegen vrouwen, een blijvend fenomeen maar blijft grotendeels uit het zicht.

Tot slot gaan stedelijke gemeenschappen om met geweld en criminaliteit door informele mechanismes en onderhandelingen.

Recente data wijst er nog op dat de historische dynamieken van misdaad en geweld een sterk verband hebben met de economische cyclus.

Recent trends and components of crime

Officiële statistieken van criminaliteit en misdaad in MCMA worden over het algemeen als onbetrouwbaar gezien.

De belangrijkste factor voor de onbetrouwbare statistieken is dat de regeringsinstituties in staat zijn om enkel informatie te leveren over de criminaliteit die werkelijk gerapporteerd is aan de politie en behandeld door het rechterlijke systeem. De werkelijke criminaliteit aantallen kunnen enkel geschat worden.

Recentelijk zijn er meerdere onafhankelijke onderzoeken gedaan en is de aandacht verschuift naar de perceptie en subjectieve ervaring van (on)veiligheid. Hier uit is gebleken dat bijna drie van de vier getroffen burgers niet de misdaad rapporteren.

Van een lang termijn analyse over criminele overtredingen in het Federale District, kunnen twee conclusies worden getrokken:

1. De overweldigende meerderheid van criminele overtredingen in het Federale district bestaat uit overvallen, roof, diefstal en inbraak. Dit omvat tweeëntachtig procent van de overtredingen. Arme mensen stelen vaak van anderen armen.

2. Een enorme toename in alle typen van criminaliteit (behalve moord). Dit komt door de opkomst en versterkende economische crisis die Mexico trof.

Drugs

In de afgelopen jaren zijn een aantal top drugs baronnen gevangen gezet. Dit heeft geleid tot heftige en dodelijke gevechten tussen de verschillende drugskartels van Mexico. Deze strijd gaat om de controle over de verschillende regio’s van het land. Gedurende de eerste zeven maanden van 2005 zijn ongeveer achthonderd mensen vermoord door deze strijd voor territoriale controle in de drugshandel.

De consumptie is toegenomen. Een groot deel van de bevolking ervoer dat de kleine schaal van drugs (narcomenudeo) gewoon is geworden in hun buurt.

Wat hebben autoriteiten nou eigenlijk gedaan om de spreiding van narcomenudeo tegen te gaan?

Het voornaamste kenmerk in het antwoord hierop, is de afwezigheid van een geïntegreerde overheidsstrategie.

De druggerelateerde misdaad is de wettelijke verantwoordelijkheid van de federale agentschappen, lokale politie krachten. Zij staan vaak dichterbij ontwikkelingen in de arbeiderswijken. Ze raken gefrustreerd over het feit dat ze niet instaat zijn om te handelen en huizen te doorzoeken wanneer ze klachten of tips ontvangen.

Police

In Mexico Stad opereren drie politiekorpsen, namelijk: de gemeentelijke politie (Mexico Stad), de Federale Politie en de gemeentelijke politie buiten Mexico Stad.

De negatieve gevolgen van drie verschillende partijen zijn geen coöperatie en geen coördinatie onderling en rivaliserende gevoelens. Ze kunnen en willen niet met elkaar samenwerken.

Ook is er een onderscheid tussen de taken van de federale politie (drugs en grotere criminaliteit) en de taken van de lokale politie. Wanneer de lokale politie niet mag ingrijpen bij een bepaalde situatie kijkt deze (tegen betaling) de andere kant op. Juist door de verdeeldheid van de korpsen verloopt de communicatie tussen de partijen heel slecht. Het doel van de partijen is niet meer de sociale en economische veiligheid van burgers, maar eigen belang.

Politiekorpsen beconcurreren elkaar omdat ieder politie korps verantwoordelijk is voor een bepaald gedeelte van de stad. Hier halen ze hun inkomsten vandaan. Ieder korps heeft dus zijn eigen territorium en eigen inkomstengebied.

De politie zijn degenen die officieel betrokken zijn bij bescherming, misdaad preventie en straffen. Toch zijn ze direct betrokken bij criminele praktijken en corruptie en zijn dus zelf misdaad factoren geworden.

Gedurende tientallen jaren is het stedelijke gemeenschappen gelukt om misdaad en geweld te beheersen. Dit komt door onderhandelingen tussen criminelen, de politie, rechterlijke macht, slachtoffers en buurtleiders.

Sinds de jaren ’70 is de beheersing, van misdaad en geweld, in toenemende mate ondermijnt. Dit komt door de ervaren betrokkenheid van de politie in de groei van corruptie, geweld en drugshandel.

De metropolitaire politie pleegt ook misbruik. Dit gedrag neemt meerdere vormen aan.

Marteling en het gebruik van overmatige kracht worden gebruikt als technieken van speurwerk en dus als manieren om specifieke gevallen op te lossen. Daarnaast ook als manieren om onwetmatig gedrag te straffen.

In andere gevallen zijn ze aangenomen om financieel profijt te winnen van slachtoffers.

Ze leveren betaalde bescherming. De meest formele bedrijven, zoals restaurants en bioscopen, betalen geld direct aan de baas van de politie, van een bepaalde stedelijke sector. Zo krijgt een publiek instituut gewapende bescherming in ruil voor geld.

Een tweede bron van inkomen zijn ‘cover-up’ operaties. Politie officieren krijgen geld van criminelen, en andere personen betrokken bij illegale activiteiten, om ze te beschermen tegen vervolging.

Een groot deel van de bevolking van Mexico Stad is betrokken in de grijze sector, de informele en illegale economie. Dit levert meerdere mogelijkheden voor politie om extra geld te verdienen.

Een derde bron van inkomen is de directe betrokkenheid van politie officieren bij criminele activiteiten zoals kidnapping en drugshandel.

Youth gangs

In 2000 was 37,5 procent van de bevolking van het Federale District tussen de tien en

negenentwintig jaar oud. In totaal zijn dat 3,2 miljoen jongeren. De jongeren in Mexico stad groeien op in een onderscheidend sociaal-economisch en culturele context, wat hun latere ontwikkeling bepaald.

Bende leden dragen onderscheidende kleding, deze is enkel waarneembaar voor bende leden. Ook hebben ze tattoos die hun identiteit symboliseert, zoals tranen onder de ogen die het aantal moorden die ze hebben gepleegd weergeeft.

De bendes zijn in feite jeugd ‘zelfbeschermings’ organisaties die opereren in het ‘vijandelijke gebied’. Dit betekend dat wanneer je een arme jongeman bent, je een hoge prijs moet betalen van discriminatie. De enige uitgang van marginaliteit komt door het breken van de wet. Sociaal en economisch geweld wordt geconfronteerd met meer geweld. Er wordt gesproken van een waardeloos leven. Tot slot is dood een winstgevende zaak geworden.

Meerdere krachten geven de basis voor de opkomst van deze bendes.

Scholen functioneren niet langer als kanalen van sociale mobiliteit, daarom ontwikkelen de jongeren overlevingsstrategieën in informele of openlijke delinquente activiteiten.

De familie licht onder een toenemende druk. De een-ouder-gezinnen worstelen met economische overleving en dwingen de jongeren de straat op om te gaan werken. De arbeidsmarkt ervaart een scheve verdeling tussen vraag en aanbod. Tot slot zijn verschillende bronnen van autoriteit ondermijnd, met mogelijke uitzondering op de kerk. De politie is het meest zichtbare gezicht van autoriteit voor de jongeren.

Jeugdbendes zijn een belangrijke karakteristiek van de criminaliteit in Mexico stad. Tegenwoordig spelen twee groepen een belangrijke rol: cholos en maras.

De Cholos vind zijn oorsprong in jonge migranten uit de Verenigde Staten. Daar hebben ze andere culturele uitvoeringen en vormen van identiteit ontwikkeld. Daar waren ze ook betrokken bij andere vormen van criminaliteit en geweld. Tegenwoordig zijn ze betrokken bij drugshandel en diefstal. Ook zijn de betrokken bij strijd over territoriale controle met de Maras.

De Maras komen van de gemeenschap die in Los Angeles woonde afkomstig uit El Salvador.

Governmental and societal responses and strategies

Local government: militarization and zero tolerance

Wanneer de situatie en perceptie van geweld zich ontwikkeld, reageren meerdere actoren in de stad erop. De regering, de bedrijven gemeenschap, politieke partijen, sociale organisaties, de media, normale burgers, zij allen formuleren voorstellen en ontwikkelen strategieën om het probleem tegen te gaan.

Eerst wordt er gekeken naar belangrijke initiatieven die genomen zijn door de lokale regering sinds 1995. Vervolgens wordt een poging behandeld van een georganiseerde samenleving met invloed op de agenda. Tot slot wordt een negatieve consequentie van de situatie van onveiligheid, straffeloosheid en geweld in Mexico stad behandeld. Hierbij nemen armen en gefrustreerde burgers de wet in hun eigen handen.

Local government: militarization and zero tolerance

Sinds 1995 hebben autoriteiten meerdere programma’s opgezet om de veiligheidssituatie te verbeteren. Veel politie krachten de reputatie hebben corrupt, onprofessioneel en technisch onbekwaam te zijn. Daarom hebben meerdere projecten zich gericht op een hervorming van de politie. De autoriteiten besloten de politie van Mexico Stad te militariseren.

Civic activism

Twintig jaar geleden trof een heftige aardbeving Mexico Stad, duizenden mensen stierven en grote gebouwen stortten in. De regering faalde door niet snel te handelen. Als reactie hierop trokken grote groepen burgers de straat op en organiseerde reddings-activiteiten. Dit resulteerde in een sterk netwerk van buurtorganisaties. Zij hebben grote veranderingen gebracht in het politieke systeem van Mexico.

Lynching

Veel mensen in Mexico Stad zijn er waarschijnlijk al zo aangewend dat ze het nauwelijks meer doorhebben. De buurten van de midden en boven klasse hebben de publieke ruimte geprivatiseerd door het plaatsen van hekken en het huren van bewakers. Zonder identiteitsbewijs kan een bezoeker niet een straat of geheel district betreden. Dit komt door het wijdverspreide gevoel van angst voor overvallen, inbraak en ontvoeringen.

Arme buurten lijden ook onder diverse vormen van misdaad, maar de inwoners hebben niet de middelen om zich op de zelfde manier hiertegen te beschermen. Daarom nemen ze de rechtspraak in eigen handen. Dit heeft af en toe geleid tot waakzaamheid. Meestal neemt het de vorm aan van een menigte die de verdachten ernstig slaan, verwonden en zelfs vermoorden. De criminelen zijn vaak niet vervolgt.

Het meeste lynchen vind plaats op de wat meer plattelands- en dicht bevolkte gebieden. Hier waren blijvend de laagste misdaad aantallen. Er bestaat geen simpele correlatie tussen misdaad en lynchen.

Urbanisering en migratie naar de arme gemeenschappen hebben toenemende druk gelegd op voorgaande sociale structuren en culturele instituten. De druk van sociale uitsluiting is verergert door het recentelijke doordringen van criminele activiteiten, zoals narcomenudeo. De combinatie van de kwetsbaarheid van sociale uitsluiting, marginalisering en publieke onveiligheid kan leiden tot ‘sociale haat’.

Opvallend is dat het aantal lynchings in de afgelopen 10-15 jaar sterk is toegenomen.

De lynchings vinden dus voornamelijk plaats ruraal gebied (60%), en niet in de gevaarlijkste regio’s van de stad (30%). Ze doen zich voor in het zuiden en de randen van de stad.

De slachtoffers zijn vooral mannen (90%) tussen de 15-30 jaar, die door stereotyperingen als crimineel aangezien worden. Deze cijfers laten niet zien dat vrouwen niet gestraft worden, maar er zijn minder vrouwen die in een dergelijke situatie komen.

Er zijn vier benaderingen of verklaringscomponenten voor het toepassen van lynchings.

• Het falen van de staat.

Het gevolg voor geweld is dat het wordt geprivatiseerd omdat de overheidsinstellingen niet ingrijpen, dus neemt men het heft in eigen handen.

• Neoliberale herstructurering en kaalslag.

Door diverse hervormingen krijgen steeds grotere groepen te maken met onzekerheden en nieuwe kwetsbaarheden. Er is sprake van polarisatie omdat de verschillen tussen arm en rijk na de hervormingen steeds groter zijn geworden.

Polarisatie en sociale fragmentatie leiden tot de privatisering van veiligheid. Privatisering kost echter altijd geld, dus mensen zonder geld hebben minder veiligheid. De kwetsbaarheid doet zich dus het meest voor in de perifere gebieden. Mensen voelen angst en onveiligheid. De media sturen aan op gevoelens van angst en onveiligheid, die dus vaak niet corresponderen met de statistische gegevens van onveiligheid.

• Politieke lading.

We kunnen spreken van wantrouwen in de staat en toenemende gevoelens van onveiligheid. Dat leidt ertoe dat mensen proberen de staat te substitueren. Lynching is een toonbeeld hiervan, er zit een diepe politieke lading in het proces.

Er is een conflict tussen de kwetsbare, gemarginaliseerde burgers en de staat, waar de gelynchte persoon het medium is. Burgers proberen een soort autoriteit naar zichzelf te trekken. Ze laten zien dat ze, daar waar de staat ze in de steek gelaten heeft, de problemen zelf kunnen oplossen.

De burgers filmen de lynching om de leegte zichtbaar te maken. De pers is nodig om de staat te bereiken. Mensen maken gebruik van onwetmatige middelen om aandacht te krijgen in het streven naar gerechtigheid. Ze weten dat het een legitieme wijze van geweld is omdat ze streven naar gerechtigheid (perverse empowerment).

• Symbolische handeling.

Lynching wordt gezien als een ritueel, een bepaalde sequentie van activiteiten die nauwkeurig besproken zijn en dus een gegenereerde symbolische betekenis hebben. Lynching wijst op een eenheidsgevoel onderling.

Conclusions

Mexico stad is een levendige metropool waarin contradicties van na-koloniale samenlevingen plaatsvind. De spanning en contradicties die komen door de sociaal-economische structuur hebben een lange geschiedenis in de metropool. In recente jaren is dit verergert door het effect van neoliberale economische en institutionele hervormingen en terugkerende economische crisis.

Armoede, uitsluiting en ongelijkheid hebben een stedelijk landschap gecreëerd die gekarakteriseerd wordt door extreme verschillen in welzijn en fysieke kenmerken en een fragmentatie van de sociale ruimte. Dit wordt uitgedrukt door de gated neighbourhoods, appartementen complexen en winkelcentra, die worden bewaakt door duizenden slecht betaalde politieagenten. Tegelijkertijd houden de arme werkende klasse vol in de centrale gebieden van de metropool.

De verschillende vormen van georganiseerde misdaad hebben sterke wortels in Mexico Stad. Diverse beveiligingskrachten zijn hierbij betrokken.

Angst voor misdaad en geweld en een algemene ervaring van onveiligheid is een relatief recent fenomeen in Mexico Stad. Het gecombineerde effect van een toenemende ongelijkheid en uitsluiting, politieke veranderingen en georganiseerde misdaad zijn nu echt op de agenda gezet van autoriteiten en de samenleving in zijn geheel.

Een kenmerk van de misdaad en onveilig regeringssysteem is de mate van politisering. De concurrentie tussen de politie en de autoriteiten, corruptie, de acties die genomen worden door de inzet van burgers tegen de onveiligheid, als ook de lynchings, dringen door tot de politieke agenda. De problemen van geweld en onveiligheid zijn problemen van sociale gerechtigheid en democratie.

Hoofdstuk 4 – Medellín

A history of urban violence in Medellín

Medellín kent een geschiedenis als handelsstad, eerst handelde ze in koffie en daarna in de industrie. In de jaren ’60 stond Medellín bekend als een welvarende industriestad, met een mooie ligging in de bergen en weinig criminaliteit. In 1980 kwamen de drugskartels op, die dit beeld veranderde. Medellín ondervond een enorme bevolkingsgroei in de naoorlogse periode. Deze liep uit de hand in de jaren ’80, met een enorme migrantenstroom vanaf het platteland. Mensen ontvluchtte het platteland vanwege het toenemende geweld, ze verhuisden naar de stad.

De liberale hervormingen (vanaf 1990) hadden ook een negatieve impact op de stad. De liberalisering trof de industriesector door radicale veranderingen. De sociale harmonie die heerste werd verbroken. De fabrieken moesten inkrimpen waardoor er veel werkeloosheid ontstond. De hervormingen brachten niet alleen een verandering in arbeid maar ook in de identiteitsvorming van mensen. Medellín kent nu een hoge economische ongelijkheid.

Na de dood van Escobar in 1992 leek er een eind te komen aan de drugskartels in Medellín. Een deel van de handel werd overgenomen door dealers in andere delen van het land. Het criminaliteitsniveau daalde echter niet. Veel huurmoordenaars (sicarios), die hun baan hadden verloren, besloten om deel uit te maken van een nieuwe bende, of zich aan te sluiten bij een reeds bestaande (jeugd)bende. De opkomst van deze bendes riep een reactie op van de linkse (illegale) militairen, die geformeerd waren om de burgers te beschermen. De confrontaties tussen beiden partijen maakten de wijken echter niet veiliger. In 1994 werden, in onderhandeling met de staat, de linkse militairen gedemobiliseerd. Zij zochten een baan in de beveiligingsorganisatie Coosercom, die in dezelfde wijken patrouilleerden. Ook deze organisatie werd opgeheven nadat duidelijk werd dat zij misbruik maakten van hun macht tegen de burgers.

In de periode 1995-2000 ging de katholieke kerk in onderhandeling met de jeugdbendes, omdat er veel jonge mannen gestorven waren ten gevolgen van confrontaties. Voor een korte periode leken de onderhandelingen resultaat te hebben, maar al snel bleek dat de jongeren niet langdurig beschermd zouden zijn.

Weer formeerden zich nieuwe bendes en ondertussen werden hele wijken overgenomen door bendes. Tegelijkertijd trokken nieuwe guerrillabewegingen erop uit om hun regime door te voeren in de wijken (vooral comuna 13). Naar aanleiding van de komst van de linkse guerrillabewegingen kwamen ook de rechtse paramilitairen de wijken binnen.

Uiteindelijk werd de linkse beweging verdrongen door de paramilitairen en in comuna 13 door het leger. Tussen 1998 en 2000 overheerste de paramilitairen de wijken en nam de controle over de jeugdbendes, die kleiner werden naarmate de paramilitairen zeggenschap hadden.

Daily life under guerillas and paramilitaries

Met de verspreiding van verschillende gewapende groepen werd geweld een essentieel onderdeel voor het functioneren van de Colombiaanse staat. Moser en McIlwaine stelde voor om geweld op te delen in drie categorieën:

• Politiek geweld (guerrilla)

• Economisch geweld (straatroven)

• Sociaal geweld (huiselijk geweld)

Het effect van geweld kan gesplitst worden in vier categorieën:

• Directe gevolgen (dood, afnemen eigendom)

• Erosie van sociaal kapitaal (vertrouwen verliezen in formele en informele organisaties)

• Erosie van ‘menselijk’ kapitaal (toegang tot zorg, voeding en onderwijs ontzeggen)

• Erosie van fysisch kapitaal (geen investeringen in infrastructuur , bedrijvensector en werkeloosheid).

In 1980 tijdens gevechten tussen guerrilla’s en paramilitairen was het aantal doden het hoogste. Wanneer er sprake is van monopolie door een bende (guerrilla, paramilitairen, jeugdbende), komt er minder geweld voor in de wijk. De burgers krijgen de regels van de bende opgelegd. Er zijn grote verschillen te vinden in de aanpak van de bendes.

Comuna 13 werd lange tijd geregeerd door de guerrilla’s. De eerste maanden waren prettig, de buurt was rustig, maar na enige tijd nam het willekeurige geweld toe. De guerrilla’s vermoordden iedere burger met andere politieke ideeën. De bewapende groepen probeerden wortels te krijgen in de wijken waar ze regeerden. Dit deden ze door burgers te laten integreren in de groep. Door de hoge werkeloosheid voelden jongeren zich aangetrokken tot de bewapende groepen.

De aanpak van de guerrilla’s verschilde enorm met de aanpak van de paramilitairen in Comuna 13. Vanaf het begin hielden de paramilitairen afstand van de burgers en opereerden top down. Paramilitairen verschillen van guerrilla’s doordat ze rijk ogen, mooie auto’s en huizen hebben en mensen (met linkse opvattingen) niet openlijk neerschieten maar laten verdwijnen. Guerrilla’s opereren dus openlijk en de paramilitairen in het geheim.

Zowel de paramilitairen als de guerrilla’s laten hun eigen regels gelden in de gebieden waar ze regeren. Ook vragen ze belastinggeld van de supermarkten, winkels, bussen en taxi’s. Maar bieden ook werk aan.

Het overheersende geweld en de toenemende angstgevoelens in de stad leiden ertoe dat mensen onderscheid maken tussen toegankelijke gebieden (veilig) en niet toegankelijke gebieden (onveilig). Door het toenemende risico, worden de toegankelijke gebieden voor de gewone burger steeds kleiner, waardoor de publieke ruimte erg inkrimpt.

Het toenemende geweld en de angst leidt niet alleen maar tot een kleiner wordende publieke ruimte maar ook voor beperking van tijd. Men maakt zo min mogelijk toekomstplannen, ze zijn meer bezig met vandaag. Dit heeft effect op de economie; weinig burgers durven te investeren of een eigen bedrijf op te zetten.

Doordat de massamedia gewelddadige gebeurtenissen telkens weer aan het licht brengen, wordt de angst voor geweld en onveiligheid steeds weer aangewakkerd onder de burgers. In de media probeert men optimistisch te zijn.

Een manier voor de burgers om aan het dagelijkse gevaarlijke leven te ontkomen is culturele traditie, zoals muziek en dans. Zo bestaat er een sterke contradictie in Medellín; dansen terwijl de kogels rond vliegen.

A promising peace process with the paramilitaries

In 2002 kondigde de paramilitairen een eenzijdige wapenstilstand aan. Naar eigen zeggen om de uitlevering naar de VS wegens drugshandel tegen te gaan en om lange zittingen in de gevangenis wegens massamoord en mensenrechtenschending te vermijden. Volgens observanten hadden de paramilitairen de wapenstilstand nodig om geld wit te wassen.

In 2003 initieerde de burgemeester van Medellín een vredesakkoord met de paramilitairen.

Achthonderdzeventig paramilitairen legden hun wapens neer. Hoewel de demobilisatie van de paramilitairen nog aan de gang is, is het geweld enorm gedaald tot het laagste punt in dertig jaar. Naast de demobilisatie is ook het verschuiven van een militair naar een sociaal leven en de re-integratie in de wijken van belang.

Het programma ‘Terug naar de legaliteit’ is opgesteld voor gedemobiliseerde paramilitairen. Om de kans op een normale baan de vergroten. Dit programma omvat scholing, psycho-sociale therapie en lessen in het verwerven van inkomen. Het is echter gevaarlijk om te stoppen als paramilitair en daarnaast is er een opkomst van jeugdgangs. De leiders van paramilitairen spelen een rol, omdat zij ook minder geweld willen en meewerken aan de demobilisatie.

Critici merken echter op dat nieuwe paramilitairen hun weg banen in de gedemobiliseerde gebieden. Hoewel ze zich gedeisd houden is de aanwezigheid genoeg om de fragile veiligheid te bedreigen. Door de aanwezigheid blijven namelijk de regels van de paramilitairen gelden, in plaats van de regels van de overheid. Critici maken zich hierdoor zorgen over de veiligheid voor burgers. Deze veiligheid is niet afhankelijk van de staat, maar van een substitutie staat (de bendes) die de democratie ondermijnen.

Concluding remarks

Een aantal gewapende groepen maken de dienst uit in Medellín. Geweld werd routine en het vertrouwen in de sociale relaties daalde. Door het proces van re-integratie daalde het geweld sterk, dit is het laagst in de afgelopen 30 jaar. Dans en muziek waar Musellin om bekendstaan staan in schril contrast met het gevaar wat alsnog heerst vandaag de dag.

Hoofdstuk 5 – Managua

Dit hoofdstuk richt zich op de opkomst van nieuwe vormen van urbane afzondering in het hedendaagse Managua, Nicaragua. Net als in vele andere Latijns-Amerikaanse landen hebben er zich (vooral in het afgelopen decennium) nieuwe processen van afzondering, onderscheiding voorgedaan. Met name in de steden.

Eén van de kenmerken van het arm-rijk contrast zijn de gated communities. In de steden van Nicaragua is er echter een ander verschijnsel zichtbaar; een proces van disembedding ( i.p.v. fragmentatie). Onder andere doordat Nicaragua een relatief kleine elitegroep heeft, is er een ‘versterkt netwerk’ ontstaan. Dit is een selectief netwerk met bijvoorbeeld snelwegen die verbonden zijn met alle plekken waar de elites wonen, werken etc. Met andere woorden, een gedeelte van de stad is onttrokken van de bewoners, en is slechts bestemd voor de elite, wat de relaties tussen de verschillende sociale groepen aantast.

De veranderingen in de stad (waaronder de infrastructuur) vonden plaats toen Adorno Alemán president was (1997-2001). Het was de periode na de Sandinista-revolutie, waarin een nieuwe oligarchie ontstond. De veranderingen en investeringen in de stad, vonden plaats door middel van een 'top-down' procedure, wat betekende dat de veranderingen vooral de elites ten goede kwamen.

Er wordt vaak gezegd dat veel van dit soort veranderingen (stedelijke segregatie) d.m.v. een 'top-down' procedure plaatsvinden. Dit hoofdstuk presenteert echter een case-studie over een wijk in Managua genaamd Barrio Luis Fanor Hernández, waarin veranderingen van onderen veroorzaakt worden. In deze studie wordt gepresenteerd hoe de opkomst van de drugseconomie in de jaren '90 culturele en materiele exclusie als gevolg had.

Barrio Luis Fanos Hernández: past and present

De buurt, die ontstaan is in de jaren '60, kreeg al snel de bijnaam La Sobrevivencia, omdat het één van de armste en slechtste buurten van de stad was. Volgend op de Sandista revolutie in 1979, werd de buurt gereconstrueerd en verbeterde daardoor aanzienlijk. De verbetering hield echter niet lang stand doordat er geen financiering beschikbaar was voor onderhoud van de buurt.

Vanaf de jaren '90 verslechterde de buurt wederom zodanig dat, aldus Rodgers, de bewoners het gevoel hadden weer terug bij af te zijn (La Sobrevivencia). Er was veel criminaliteit en weinig werk. Diegenen die werkten, deden dit voornamelijk zwart.

Ondanks de sociale fragmentatie, was er wel een bepaalde mate van uniformiteit aanwezig in de buurt. Er waren maar weinig huishoudens die beter af waren dan de rest.

Toen Rodgers de buurt opnieuw bezocht in 2002, was de situatie in de buurt tot zijn verbazing flink verbeterd. Toen hij de oorzaken van deze veranderingen onderzocht, kwam hij al snel tot de conclusie dat de verbeteringen niet voor iedereen in de buurt gelden: veel huizen waren zo gerenoveerd of uitgebouwd, maar er waren ook huizen die er nog even verwaarloosd bijstonden als in de jaren daarvoor.

Drugs, material wealth and conspicuous consumption

Drie processen bleken de oorzaak te zijn van de economische vooruitgang en de differentiatie in de buurt:

1. Financieringen die gestuurd werden door familieleden die in het buitenland werkten

2. De mogelijkheid om kleinschalige leningen af te sluiten

3. Drugshandel

De buurt was één van de belangrijkste drugshandelcentra van Managua geworden. Ondanks dat drugshandel voorheen ook aanwezig was, was dit toen nog kleinschalig. In 2002 breidde de drugshandel zich uit. Een belangrijke daarvan was de orkaan Mitch in 1998. De orkaan verwoestte veel van de infrastructuur, hierdoor werd handhaving en toezicht nog moeilijker te verwezenlijken. Bovendien moesten de wegen nu herbouwd worden, waardoor de infrastructuur verbeterde. Dit maakte de drugshandel makkelijker.

De volgende actoren zijn betrokken bij de drugshandel in de buurt:

• De narco: brengt de cocaïne naar de buurt.

• De púsheres; kopen de cocaïne in kleinere porties van de narco.

• De muleros; verkopen de drugs op straat.

Er zijn aanzienlijk veel mensen betrokken bij de drugshandel. Dit zijn niet alleen diegenen die daadwerkelijk handelen. Regelmatig zijn er ook gewone buurtbewoners (bodegueros) betrokken, zij verstoppen de drugs in kleine porties in hun huizen).

De financiële situatie van diegenen die bij de drugshandel betrokken zijn, is aanzienlijk beter dan die van andere buurtbewoners. De Narco had bijvoorbeeld, op het moment van dit onderzoek, twee huizen, heeft een huis voor zijn ouders gebouwd en acht taxi’s in zijn bezit.

Ook de Púsheres konden mooie huizen veroorloven, en de Muleros onderscheidden zich van de rest van de bewoners door bijvoorbeeld gekleed te gaan in merkkleding.

De Narco stond er verder om bekend om regelmatig door de straten van de buurt te rijden en vrouwen geld aan te bieden om met hem naar bed te gaan. Iets waarmee hij zijn macht en straffeloosheid zichtbaar maakte. Dit zijn welbekende elementen in de maatschappij van het hedendaagse Nicaragua.

Door betrokken te zijn in de drugshandel kan men veel geld verdienen. De belangrijkste conclusie daarbij is dat de mulero (diegenen die op de straathoeken drugs verkochten) verdienen tussen de drie en vijf keer zoveel als de gemiddelde werkende Nicaraguaan. Zo is de drugshandel dus economisch zeer profijtelijk en aantrekkelijk voor jongeren. De winsten van diegenen die betrokken waren in drugshandel werden ook geïnvesteerd in de huishoudens. In totaal was er daardoor bij veertig procent van de huishoudens verbetering zichtbaar.

Consumption, cultural exclusion and predation

McDonald (2005) stelt dat een drugseconomie een sterke invloed kan uitoefenen op culturele en economische veranderingen in een omgeving. Activiteiten, organisaties en identiteiten worden hierdoor beïnvloed.

De aanwezigheid van luxegoederen en consumptiepatronen die niet traditioneel zijn, veroorzaken sociale ongelijkheid. Dit gaat verder dan simpelweg verschillen in materiele bezittingen. McDonald haalt verder Appadurai (1996) aan door te stellen dat consumptie als cultureel gedrag een onderdeel is van de identiteit. In zijn onderzoek naar een stadje in Mexico concludeert hij dat de drugselite daar (en hun consumptiegedrag) een belangrijke inspiratie is geworden voor identiteitsvorming in de gehele stad.

Het resultaat is dat bewoners, die niet betrokken zijn bij de drugshandel, het uiterlijk van de drugsdealers gaan imiteren door bijvoorbeeld nep-merkkleding te kopen. Doordat het echter alleen de elite de drugshandelaars zijn die dit consumptiegedrag kunnen veroorloven, wordt de andere groep geïsoleerd.

Violence and primitive accumulation

Sinds de opkomst van de drugsactiviteiten is het geweld in de buurt toegenomen. Dit heeft meerdere oorzaken. In de eerste plaats kan dit te wijten zijn aan de drugsconsumptie zelf, die mensen agressiever maakt.

Een andere belangrijke reden schuilt ook in de aard van de drugsactiviteiten. Bendes die de drugsactiviteiten beschermen gebruiken geweld naar bewoners wanneer nodig, om het drugsverkeer te beschermen. Veiligheid is dan ook verzekerd aan iedereen die betrokken is bij de drugshandel, maar de buurtbewoners worden bedreigd met dit geweld.

Rodgers noemt een voorbeeld van een zoon van een oude bewoonster die in elkaar werd geslagen door een drugsbende. Dit omdat de vrouw een emmer water over een aantal van de bendeleden had gegooid toen de bende per ongeluk 's avonds laat bij haar huis aanbelden.

De studie suggereert dat de processen in de buurt Luis Fanor Hernández gesitueerd moeten worden in een bredere context van de 'top-down' processen van stedelijke afzondering in Managua. Er zijn ook 'zones of exclusion' ontstaan, waar de arme burgers strijden om te overleven. Overleven is er een kwestie van sterk zijn, en de zwakken (bijv. zij die niet participeren in de drugshandel) zijn daar de dupe van. Drugshandel is dus een belangrijke oorzaak van de armoede, uitsluiting en isolatie van de burgers.

Hoofdstuk 6 – Caracas

Roberto Briceño-León

Caracas veranderde van vredelievende hoofdstad van Venezuela tot gewelddadige stad. Wat verklaart deze grote en snelle verandering?

Vanaf de jaren negentig is het geweld in Caracas aanzienlijk toegenomen. Dit hoofdstuk behandelt de volgende vragen:

• Wat is er in Caracas en Venezuela gebeurd dat het geweld binnen een korte tijd zo toegenomen is?

• Hoe heeft deze verandering het leven in deze stad beïnvloed?

Divided Caracas

Belangrijke punten in het ontstaan van de stad Caracas zijn:

• Tot het begin van de twintigste eeuw was Caracas een kleine stad. Vanaf daarna groeide Caracas immens, vanwege de welvaart die ontstond vanuit de olieproductie.

• De welvaart bracht een grote migratiestroom met zich mee, met niet alleen elites en middenklassers, maar ook arbeiders die geen plek hadden om te wonen. Zij waren de ´informele bewoners´; ze bouwden hun eigen huizen aan de rand van de stad, om hier vervolgens illegaal te wonen.

• De stedelijke gebieden werden verenigd en gescheiden aan de hand van drie verschillende modellen:

  • Proximity distance. Het onderscheid tussen de formele en informele sector wordt hier zichtbaar door natuurlijke barrières (zoals rivieren en bergen) en kunstmatige barrières (zoals snelwegen)

  • Enclave. De armen die onbewoonde gebieden rondom de rijkere buurten bewonen.

  • Niet fysiek, maar allen gebaseerd op landownership.

Caracas ligt in een bergvallei op 1000 meter hoogte. Nieuwe wijken worden op rivierbanken gebouwd door de arme, ongeschoolde nieuwelingen. Men bleef agrarische producten exporteren naast de olie inkomsten die de staat had.

De bevolking van Caracas is in de afgelopen veertig jaar veertig maal vergroot.

Er zijn verschillende patronen in bebouwing te vinden:

• Private stedelijke ontwikkelaars veranderden landerijen voor mooie woningen.

• Staat bouwt arbeiderswoningen en huizen voor rijken.

• Informele bouwers: illegale bouwers op overgebleven grond.

Door deze segmentatie is er een verschil tussen de formele sector en de informele sector, en een enclave: armen wonen op ongebruikte grond tussen rijken in op overheidsgrond.

Het resultaat van de geschiedenis, is dat er in Caracas 'twee steden' bestaan. Deze worden van elkaar gescheiden maar zijn tegelijkertijd geïntegreerd met elkaar. In het legale deel betalen bewoners belasting en het illegale (armere) deel betaalt men niets en leeft op overheidsland.

Caracas is een gefragmenteerde stad die op verschillende wijzen omgaat met aspecten als geweld en criminaliteit.

The advent of violence in Caracas

In Caracas werd veel geïnvesteerd, wat voor een enorme bevolkingsgroei zorgde. Tot de jaren '80 kende Caracas een aanzienlijke groei, mede dankzij de olieproductie. Het olie-embargo halverwege de jaren '70 leidde tot rijkdom. Vooral in deze periode groeide de stad en genoot het welvaart. Ook vele migranten uit het buitenland kwamen naar de stad toe, omdat de salarissen er rond deze periode erg hoog waren. Er was in deze periode wel geweld. Dit werd geassocieerd met de nieuwkomers (overvallen bijvoorbeeld). Het geweld was echter niet extreem en er vonden bijvoorbeeld weinig moorden plaats.

In een zeer korte tijd, vanaf de jaren '80, veranderde de situatie. De oliewelvaart hield niet langer stand. De olieprijs daalde, salarissen werden verlaagd en levensomstandigheden verslechterden, dit leidde tot een toename van geweld in de stad.

In 1989 kreeg de stad een nieuwe regering, die geleid werd door Carlos Andres Pérez. Rond deze tijd waren prijzen zodanig gestegen dat veel producten op de zwarte markt gekocht moesten worden. In februari van dat jaar begon een groep passagiers een klein protest tegen de verhoging van de vervoersprijzen. Omdat de nieuwe regering er net een maand zat werd er besloten geen actie te ondernemen. Binnen zeer korte tijd spreidde de demonstratie zich uit over heel de stad.

Het geweld escaleerde een week lang, uiteindelijk moest het leger ingrijpen. Dit resulteerde in honderden doden. Nog nooit had de stad zoveel geweld gekend. De gebeurtenis staat bekend als de caracazo. Hierna na het geweld af. Drie jaar nam het geweld echter weer toe, toen het leger tweemaal poogde een coupe te plegen. Beiden coupes hadden veel doden als gevolg.

In de jaren daarna gingen het aantal moorden buitenproportioneel omhoog. De oorzaak lag steeds bij verschillende politieke omstandigheden.

Een belangrijke oorzaak voor al het geweld, was dat het land vanaf 1999 terechtkwam in een complex politiek en sociaal proces waarin rivaliserende groepen steeds de confrontatie opzochten. President Chavez won de verkiezingen wat voor de bevolking op politiek vlak veel verwarring met zich meebracht. Het bracht het land in een dualiteit omdat Chavez aan de ene hand ook streefde naar verandering en verbetering, maar aan de andere hand ook sprake leek te zijn van gewelddadige politieke onderdrukking.

Forms of violence

In deze context manifesteren zich verschillende vormen van geweld in Caracas, die in deze paragraaf worden behandeld.

1. Crimineel geweld

Caracas heeft altijd al criminaliteit gekend. De criminaliteit verhoogde niet, wel nam de gewelddadigheid bij crimineel gedrag toe. Een voorbeeld is autodiefstal, iets dat al lange tijd gebeurt in de stad. Vanwege gebrek aan beveiliging van de auto’s was het vroeger makkelijker een auto te stelen. Door alarmen en sloten is autodiefstal niet zo eenvoudig meer. Het is makkelijker om bijvoorbeeld een passagier aan te houden en te bedreigen.

Exressed kidnappings zijn ook aantrekkelijker is geworden voor criminelen door een verhoogde beveiliging van bedrijven. Hierbij worden mensen voor een paar uur ontvoerd en gedwongen om hun bankrekeningen leeg te halen, hun bezittingen over te dragen, enzovoorts.

Ook is er een grote toename in het gewelddadig beroven van passagiers in het openbaar vervoer. Met name bus overvallen, deze vinden met name plaats op routes tussen de armere gebieden. De overvallers hebben dan weinig kans om aangehouden te worden.

2. Jeugdganggeweld

Jonge, arme mannen zijn, door de afwezigheid van politie, in staat te opereren bij gangs, zij gaan in de drugshandel. Ze hebben vooral een culturele drijfveer: ze willen gerespecteerd worden door de wijk. Het grootste aantal geweldslachtoffers in Caracas zijn jonge mannen, vanwege de activiteit van bendes. Deze komen vooral voor in de minder beveiligde buurten, bendes kunnen hier ongestoord hun gang gaan. Dit veroorzaakt in deze gemeenten extreem veel geweld.

Achtentwintig procent van de jongeren in Caracas tussen vijftien en achttien jaar, gaan niet naar school en werken niet. Deze groep is erg kwetsbaar voor verval in geweld en criminaliteit. Niet alleen vanwege economische profijten, maar met name ook vanwege identiteitsvorming. En tevens de behoefte aan een bepaald consumptiegedrag dat ze anders niet kunnen veroorloven.

3. Politiek geweld

Deze vorm van geweld is met name gestegen sinds 2000, toen onderlinge oppositie tussen de Chavez-aanhangers en de tegenpartij met elkaar in conflict kwamen. Demonstraties tegen de regering zorgde voor gewelddadige acties van de politie, in opdracht van de regering. Als reactie hierop kwamen er bommen aanvallen.

4. Geweld in reactie tot geweld

Door de verhoging van het geweld, reageren ook slachtoffers ofwel diegenen die bedreigd worden, met geweld. De auteur voerde in 2004 een onderzoek uit, waaruit bleek dat 47,8% van de ondervraagden graag een pistool wilden bezitten, zodat zij zichzelf konden verdedigen. Ook de wil om criminele te straffen neemt toe.

Fear as an urban sentiment

In Caracas is er meer angst aanwezig dan risico; op pagina 97 is een tabel te vinden die laat zien dat angst aanzienlijk is toegenomen in de gehele stad. Angst is vooral groot onder getrouwden, armen en de lage middenklasse. Armen maken ook veel meer gevaarlijke situaties mee dan rijken doordat ze meer van de straat, openbare plekken en het openbaar vervoer gebruik moeten maken (hier is de angst voor geweld het grootst).

The loss of the city

Met 'loss of the city' wordt bedoeld dat een gevaarlijke stad verloren gaat, omdat mensen vanwege de angsten niet meer vrij zijn om te bewegen waar ze willen. Als mensen zich zo bedreigd voelen, zorgt dit voor vervreemding van de stad. Zo gaan mensen niet meer laat de straat op. Ook vermijden ze bepaalde plekken. De stad raakt zo 'alienated'. Dit is ook het geval in Caracas, wat vooral de uitgaansgelegenheden betreft. Zo sluiten sommige bioscopen eerder, en blijven mensen die in arme buurten naar feesten gaan vaak slapen. Interessant is ook dat bleek dat het aantal gekochte mobiele telefoons drastisch was toegenomen, dit heeft te maken met een veiligheidsgevoel. Qua locatie zijn het vooral winkelcentra dat mensen zich het veiligst voelen.

Studie- en werkactiviteiten zijn ook verminderd. Dit met name omdat mensen niet meer in de avond naar school willen, of geen werk willen doen waarbij ze avonddiensten draaien.

De bottom line: het gevolg van deze angst is dat de publieke ruimtes verloren gaan, omdat mensen er niet meer graag komen. Sommige buurten worden ook beschermd tegen buitenstaanders.

Zie verder ook statistieken op pagina 99.

Democracy and violence in the city

De economie hield in de jaren ‘80 geen stand meer, toen kwam de verslechtering van de stad in gang. De inkomens gingen bijvoorbeeld omlaag, en daardoor verslechterden ook woonomstandigheden, etc. Door de afname van olieproductie en prijs werd Caracas veel minder welvarend, wat tot meer armen, werklozen en een groei van de informele markt zorgde. Angst leidt tot vervreemding in de stad.

Het falen van het economische model, dat gebaseerd is op de olie, het land in een politieke crisis heeft gebracht wat op zijn beurt politiek geweld en bedreiging van 'personal security' heeft veroorzaakt.

Hoofdstuk 7 – Lima Metropolitana

Lima was ten tijde van de belegering in de jaren ’80 een van de meest gevaarlijke steden ter wereld. De stad is zich nu aan het herstellen van een slecht regime en oorlog. Toch blijft het een van de armste steden in Latijns-Amerika. Ondanks de armoede en het gebrek aan echt werk is de stad veel minder gewelddadig dan andere steden en kent het minder georganiseerde misdaad.

In de afgelopen veertig jaar heeft de politiek, maatschappij en economie van Peru veel veranderingen doorgemaakt.

• In de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw kende het een militair regime, waarbij het grootste gedeelte van de economie genationaliseerd werd en alle arbeid georganiseerd werd in bonden en federaties.

• In de jaren ’70 vond er ook veel urbanisatie plaats.

• In de jaren ’80 en ’90 woedde er een burgeroorlog.

• Begin jaren ’90 vervielen de handelsbonden en federaties.

• Tegen het eind van de jaren ’90 verloren traditionele politieke partijen hun aanhang.

• In de jaren ’90 kwam de dictatoriale populist Fujimori aan de macht als president en introduceerde het neoliberalisme. De klassenstructuur van Peru is erg veranderd door alle politieke en demografische veranderingen.

Door de urbanisatie en de daarmee snelgroeiende steden kwamen er steeds meer sloppenwijken in en rondom Lima. Voor al deze bewoners was er eigenlijk te weinig werk, het salaris in de formele sector daalde relatief gezien. Hierdoor kwamen er steeds meer banen in de informele sector. Door de grote armoede zijn ook steeds meer vrouwen gaan werken (Feminisation of Poverty). De ooit zo mooie stad Lima is nu een rommelige stad met 8,5 miljoen inwoners. De stad is nu verdeeld in het oude koloniale centrum, de betere buurten en in de sloppenwijken.

In de jaren ’70 en ’80 legde de overheid infrastructuur aan door de hele stad, ook werden er bussen en taxi’s geïntroduceerd die door de hele stad rijden. De stad is verdeeld in de rijke afstammelingen van de koloniale overheersers, de middenklasse en de arme sloppenwijkbewoners.

Lima had eerst een opleving door de bouw van grote winkelcentra, echter trok dat ook armere bewoners aan die sloppenwijken gingen bouwen in Lima. De aanhang van de professionele organisaties en de handelsorganisaties namen sterk af door de komst van de laagopgeleide sloppenwijkbewoners.

Peru kent een stedelijke organisatie en informalisering. De eerste organisatie is die van de sloppenwijkbewoners, deze was vooral in trek tijdens de militaire regimes, men wilde het ongeorganiseerde organiseren en de organisaties die er wel waren herstructureren.

De regering zorgde voor basisfaciliteiten, zo kwamen er speciale kantines, de regering werd bij het opzetten van deze faciliteiten geholpen door NGO’s en andere hulporganisaties. De lokale bevolking kon in deze faciliteiten gaan werken en faciliteiten opzetten op eigen initiatief met geld van de overheid of van hulporganisaties. Zo ontstonden er micro-ondernemingen. Deze micro-ondernemingen zijn niet geregistreerd en vallen daarmee onder de banen uit de informele sector, de mensen die er werkte waren nauwelijks of niet opgeleid.

Tegen het stedelijk geweld was er ook een opkomst aan beveiligers die samenwerkte met de politie om geweld en illegale activiteiten te voorkomen (comités de parachoque), er was nog een speciaal team wat lette op de misdaad om deze te bestrijden (comités distritales de seguridad). In de rijkere buurten kende men privé bewakers (guachimanes). Wegens de aanhoudende crisis in de jaren ’80 en de toenemende armoede, ook bij de politiecorpsen, werd de politie steeds verder geprivatiseerd.

De hoeveelheid moorden die worden gepleegd in Lima, zijn relatief laag. Er is weinig georganiseerde misdaad. De meeste misdaad is armoede-gerelateerd zoals straatroof, inbreken en kleine drugshandel. De bevolking vindt de politie steeds minder corrupt en heeft steeds meer vertrouwen in de politiecorpsen, dit komt door hervormingen bij de politie. Ondanks alles wil men steeds meer beveiliging en neemt het aantal ommuurde gemeenschappen (gated communities) toe.

Hoofdstuk 8 – Living in fear: how the urban poor perceive violence, fear and insecurity

Geweld in Latijns-Amerika treft vooral de armen van de stad, toch is er maar weinig onderzoek gedaan naar de geweldsbelevenis bij armen.

Wat bekend is, komt in verschillende steden overeen. Drie kerngedachten:

1. Diversiteit en complexiteit van geweld onder armen.

2. Geweld wordt niet alleen door hoge klassen ervaren, juist onder armen meer.

3. De organisaties die door geweld ontstaan

The diversity and complexity of violence among the urban people

Er is steeds meer geweld in Latijns Amerika en dit wordt vooral ervaren door de armen. Er is echter weinig bekend over de geweldsverscheidenheid die armen tegenkomen.

Armen hebben last van economisch geweld: drugs en roven Colombia. Ook sociaal seksueel geweld zoals in Guatemala. Geweld is vaak overlappend en hangt samen met causale inter-relaties van structurele factoren. Niet alleen armoede, maar ook uitsluiting wordt als belangrijke oorzaak voor geweld genoemd.

Arm en rijk ervaren het geweld anders, bij de armen heeft het zelfs effect op de natuurlijke sociale relaties. Verschillen in de perceptie van geweld zijn ook gender- en leeftijdsgebonden.

De rijken ervaren vooral beroving en kidnapping. De armen daar en tegen ervaren geweld als een van de grootste problemen in hun leven. De vormen van geweld die armen ervaren verschillen enorm. Het is politiek gerelateerd geweld (paramilitairen en guerrilla), straatgeweld (gewapende overvallen, berovingen) tot aan huiselijk geweld. Er zijn verschillende categorieën van geweld namelijk; politiek geweld, economisch geweld en sociaal geweld. Huiselijk geweld was voor veel jongeren het motief om bij een lokale gang te gaan. Armen zijn zich ervan bewust dat hun lage sociale positie een factor is voor stedelijk geweld.

Stedelijk geweld en de daarbij komende angst en onveiligheid zijn een lokaal verschijnsel. De stad is een plek geworden van gevaar en kwetsbaarheid. De rijken ervaren geweld in hun teruggetrokken ‘veilige’ gebieden, de armen ervaren geweld in hoge mate waardoor het effect heeft op hun gemeenschappen.

Urban poor constructions of fear: social fragmentation and spatial restrictions

Figuur 1: Causaal verband van geweld binnen familie in Bucaramanga, Colombia, getekend door drie jonge mannen.

Figuur 2: Causaal verband van angst in La Merced, Guatamala stad, getekend door een moeder en dochter.

Waar geweld groeit, groeit ook de angst en onzekerheid. Men krijgt angst voor anderen, geweld tegen het individu creëert persoonlijke angst. Deze achterdocht en angsten leiden weer tot meer geweld. Politiek geweld leidt tot lokale sociale wanorde, vooral legerregimes doodde onschuldige groepen mensen. Waar vroeger mensen met elkaar communiceerde en zich met elkaar verbonden voelden, zijn mensen nu bang voor elkaar en is er weinig respect. Niemand raakt meer met elkaar betrokken wegens een gebrek aan vertrouwen.

Angst werd oorspronkelijk veroorzaakt door het repressieve regime, later ontstond er ook economisch en sociaal geweld. Angst is direct gelinkt aan vervreemding, een voorbeeld hiervan is Chili. Hier is geen geweld maar wel vervreemding en angst.

Rijken hebben veel geld te verliezen, maar armen worden veel meer getroffen in het dagelijks leven.

• Angst en sociale fragmentatie: geweld en angst zorgen voor een vermindering van sociale samenhang, geen eenheidsgevoel en een vermindering in vertrouwen in zowel en overheid als in de medemens. Dit wantrouwen zorgt weer voor meer conflicten en versterkt elkaar dus.

• Angst, vermindering in ruimtelijke mobiliteit en wijkstigma: ruimtelijke mobiliteit wordt sterk ingeperkt, vooral van de arme stedelijke inwoners. Mensen blijven liever in huis. Ook ontstaan er ‘rode districten’: no-go gebieden waar het erg gevaarlijk is. Hierdoor raken bewoners in deze wijken (armen) geïsoleerd.

Al deze angsten leiden ook tot stigmatisering van een gebied, waardoor mensen vaker binnen blijven, de mobiliteit neemt af. De stigmatisering van een gebied heeft ook invloed op het sociale klimaat, mensen worden bijvoorbeeld niet meer aangenomen voor een baan omdat ze uit een slecht gebied komen. Er werd gedacht dat iedereen die daar vandaan kwam crimineel is.

The legitimization of violence among the urban poor I: the emergence of perverse social organizations

Er ontstaan gangsterorganisaties die arme buurten overnemen. Ook guerrillagroepen en paramilitaire groepen ontstaan door geweld, angst en conflicten. Deze organisaties bepalen het leven van de arme wijkbewoner.

• Deelname aan perverse organisaties: uitsluiting en angst zorgen voor deelname aan de organisaties. Ook wordt voor familiegeweld gevlucht door bij zo’n organisatie te gaan. Stelen en gewelddadige aanvallen zorgen voor macht om ongelijkheid van arme organisatieleden te verminderen. Ironisch genoeg zorgt een perverse organisatie op lange termijn voor meer uitsluiting, omdat mensen bang voor je worden.

• Perverse organisaties als bescherming: men voelt zich veiliger in een grote machtige groep.

Crimineel geassocieerde gebieden raken geïsoleerd van de rest van de stad. Door het gebrek aan andere mogelijkheden tot overleven zal het geweld alleen maar toenemen.

Solidariteit en sociale relaties zijn verscheurd door het geweld waardoor de instituties in arme stedelijke delen buiten spel zijn gezet. De wet fungeert niet meer in de gewelddadige gebieden, de georganiseerde misdaad is hier een grote oorzaak van.

De lokale gangs groeien uit tot grotere organisaties wat uiteindelijk leidt tot grensoverschrijdende georganiseerde misdaad. Mensen zijn daarom al bang voor de gangs. Binnen de gangs zelf is er ook veel geweld, elke gang heeft zijn eigen regels en straffen. Toch sluiten veel jongeren zich aan bij een gang vanwege de angst, onveiligheid en de uitsluiting die zij in de gewone wereld ervaren. Gangs bieden ook bescherming tegen het geweld uit de buurt, gangleden zullen elkaar verdedigen. Daarnaast biedt een gang een manier van levensonderhoud en een mogelijke ‘carrière’ in de misdaad welke weer voor aanzien en macht zorgt.

De gangs komen aan geld door middel van drugshandel, beroving en overvallen. Veel mensen uit de sloppenwijken beweren zelfs dat gangs iets goeds hebben, ze fungeren als een soort Robin Hood. Ze stelen van de rijken om de armen te redden. Ook zijn gangs waakzaam voor de buurt, gangs beschermen hun eigen territorium en bestrijden daarmee het geweld van andere gangs.

The legitimization of violence among the urban poor II: inadequate state security and juridical protection.

Onderliggende redenen om bij een perverse organisatie te gaan zijn het wantrouwen in de staat en de manier waarop deze de veiligheid regelt; politie. Deze politie is corrupt en inadequaat. Hoge klasse kan extra beveiliging inhuren, maar de lagere klasse niet. Hierdoor wordt de legitimiteit van de staat verminderd. Ook is het gerechtshof niet te vertrouwen.

Door een zekere mate van acceptatie van gangs krijgt men minder vertrouwen in de politie en andere overheidsinstellingen, die deze gangs niet kunnen bestrijden. Door de gangs worden bepaalde delen van de stad zelfs no-go gebieden voor de politie. De politie doet in sommige gevallen mee aan de misdaad en is daarmee onderdeel van het geweldsprobleem.

Door de veranderingen en reformaties bij de politie zijn sommige mensen toch optimistisch over de politie. Anderen blijven bij hun mening dat de politie slecht is, ze gaan immers niet voor de rechtvaardigheid en helpen de sloppenwijkgemeenschap niet. Lokale veiligheidsinstituties worden net als de politie niet vertrouwd. Toch hebben stedelijke armen weinig keus dan te kiezen voor deze zelf opgezette private veiligheidsinstanties.

Mensen uit de sloppenwijken erkennen de noodzaak tot sociale cohesie ter vermindering van het geweld. Contact en cohesie is de manier om onderling meer vertrouwen te krijgen. Toch blijven sociale relaties in de sloppenwijken erg ambigu, sommige groepen worden nog altijd als slecht gezien en veel groepen zijn met geweld gerelateerd.

Non-violent coping: A gendered response

Stedelijke armen ontwikkelen ook vreedzame middelen om de sociale relaties weer op te bouwen en de sociale cohesie zo te versterken. Zo zijn vrouwelijke hulpgroepen erg effectief: zij zijn te vertrouwen en hebben een positieve inbreng in de sociale relaties in een wijk.

Sociale organisaties die door vrouwen geleid worden, worden over het algemeen meer vertrouwd dan de groepen die door mannen geleid worden. Vooral organisaties die inkomens kunnen creëren zijn bevorderlijk voor de sociale cohesie, hierbij kun je denken aan kinderopvang. Men moet niet in het vooroordeel trappen dat vrouwen de vrede zelve zijn en de mannen de oorlogskoningen.

Conclusion

Het is van belang om het perspectief van armen op geweld te bekijken. Zij ervaren het meeste geweld in het dagelijks leven. Angst en sociale fragmentatie zorgen voor het ontstaan van perverse organisaties die de ingroup beschermen maar ook veel geweld en onveiligheid teweeg brengen.

Epiloog – Latin America’s urban duality revisited

In de jaren ’80 en ’90 zijn onderzoekers van verschillende disciplines begonnen met het onderzoeken van stedelijke problemen waaronder de armoede. De armen uit de stad werden vaak gestereotypeerd als een opkomende onderklasse. Armoede en ellende zijn na al die jaren nog steeds niet uit de steden verdwenen en lijken juist alleen maar erger te zijn geworden. De stad is in delen verdeeld en de armoede is gecentreerd waardoor er sprake is van sociale segregatie. De mensen uit de sloppenwijken zijn tweederangsburgers wegens de armoede, het geweld, onveiligheid en een lage levensverwachting.

Door de afwezigheid of het slechte optreden van de overheid nemen gangs en andere geweldsorganisaties de macht in de sloppenwijken over. Zij bieden een alternatief voor de weg en zijn een rolmodel voor kinderen. De stedelijke uitsluiting, armoede en informaliteit hebben het politieke landschap in de Latijns-Amerikaanse landen veranderd, de overheid kan de problematiek niet aan of doet niks om deze te verhelpen met als gevolg dat de stedelingen de macht overnemen.