Europees Recht Hoorcollege 3 - Rechten UL B2 (2019-2020) - Vrij verkeer van werknemers en EU (markt)burgerschap

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

1. Achtergrond van de interne markt.
2. Vrij verkeer van werknemers.
3. EU (markt)burgerschap.
4. Complicaties en uitdagingen.

Achtergrond interne markt

Hoe past het vrije verkeer van personen in de bredere achtergrond van de Europese integratie? Er is een evolutie geweeest van EU-regels voor alleen 'economisch actieven' naar een breed EU-burgerschap. De interne markt wordt geregeld in art. 26 VWEU. Aanvankelijk ging het vooral om het verkeer van werknemers. Later kwamen hier alle EU-burgers bij. Aan het vrije verkeer van personen zitten meer complicaties vast dan aan het vrije verkeer van goederen. Denk aan huwelijken, arbeidsongeschiktheid, etc. De vraag is dus of de economische groei ervan in verhouding is tot de negatieve gevolgen voor nationale identiteit, solidariteit en sociale organisatie. Veel kritiek op de Europese Unie komt namelijk vanwege het vrije verkeer van personen.

Vrij verkeer werknemers

Het doel hiervan is het verhogen van de arbeidsmobiliteit. Hiervoor moeten belemmeringen voor het vrije verkeer van werknemers zoveel mogelijk weggehaald worden. Dit verkeer is geregeld in art. 45 VWEU. Alle discriminatie op grond van nationaliteit moet tegengegaan worden. De uitzonderingsgronden zijn: openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid. Daarnaast is art. 45 niet van toepassing op betrekkingen in overheidsdienst waarin publieke macht uitgeoefend wordt. Door het Hof wordt dit erg nauw geïnterpreteerd.

Wanneer ben je onder Unierecht een werknemer? 

• Gedurende een bepaalde tijd ten gunste van en onder leiding van een ander, tegen beloning prestaties verrichten (Lawrie Blum).
• Geringe hoogte loon op zich geen probleem.
• Er moet wel sprake zijn van 'reële en daadwerkelijke arbeid'.
• Ook werkzoekenden vallen onder het vrij verkeer van werknemers, met meer beperkte rechten (Antonissen).

In het arrest Trojani werden de volgende vingerwijzingen genoemd:

• Reële en daadwerkelijke arbeid
• Prestaties die normaliter op de arbeidsmarkt verricht worden
• Aard van de prestatie en wijze van verrichting

Wanneer iemand als werknemer kwalificeert, heeft hij in die lidstaat vrijwel dezelfde rechten als nationale onderdanen die daar werknemer zijn. Iedere maatregel die het voor hen moeilijker maakt om een functie te vervullen in een andere lidstaat is een verboden belemmering, tenzij dit gerechtvaardigd kan worden. Wat betreft betaling, arbeidsvoorwaarden en fiscale voordelen etc. heb je recht op volstrekt gelijke behandeling. Dit is vooral geregeld in Vo 492/2011. De rechten die voor werknemers gelden, gelden ook voor hun partners en kinderen. Art. 3 stelt dat er wel onderscheid gemaakt kan worden als de aard van de te verrichten arbeid een bepaalde talenkennis vereist. In het algemeen neemt het HvJ al snel een belemmering aan, vervolgens moet dan getoetst worden of er een rechtvaardiging is. Vaak geeft het echter een ruime bescherming aan werknemers. Er moeten optimale voorwaarden in het gastland gelden voor de werknemer. Zo kunnen de kinderen van werknemers gewoon naar school blijven gaan als hun ouder zijn baan zou verliezen in het gastland. Dit betekent ook dat de ouders totdat hun kinderen de school afgemaakt hebben, bij hen mogen blijven. Anders zou dit een belemmering kunnen zijn om de baan te accepteren. (Baumbast).

Het werknemersrecht heeft zowel horizontale (tegen andere burgers, werkgevers, etc.) als verticale (tegen de overheid) werking (Angonese, Bosman).

EU-burgerschap

Sinds het Verdrag van Maastricht is dit geregeld in art. 20 lid 1 VWEU. Iedereen die burger is van een lidstaat, heeft dit burgerschap. Hieraan ontlenen de burgers ook hun vrij verkeersrecht. Art. 18 VWEU stelt dat iedere discriminatie op grond van nationaliteit verboden is. Dit betekende ook een verandering in de ontwikkeling van het Europees recht: de rechten die personen eraan konden ontlenen waren nu gebaseerd op burgerschap, niet meer alleen op economische activiteiten. De achtergrond hiervan was dat men in de jaren '90 vond dat er een democratisch tekort was in de EU, en dat burgers daarom sterker betrokken moesten worden bij de Europese integratie. Het ongewenste gevolg was echter dat het Unieburgerschap steeds meer beschouwd ging worden als een gevaar voor de nationale identiteit. Aanvankelijk was het vooral een politieke, symbolische verklaring. Het HvJ gaf er echter een heel andere uitwerking aan, en nam het juridisch heel serieus. Het burgerschap werd de kern van het EU-recht. Zodra je binnen de werkingssfeer van het EU-recht bent, levert dit vergaande bescherming op.

Kernrechten:

• Gelijke behandeling (art. 18 VWEU)
• Reis/verblijfsrecht (art. 21 VWEU)
• Politieke rechten: actief en passief kiesrecht, mogelijkheid indienen burgerinitiatief. (artt. 20-22 VWEU)
• Diplomatieke en consulaire bescherming

Als iemand niet onder specifieke regels van vrij verkeer van werknemers past, komen de regels van burgerschap aan de orde. Eerst moet dus gekeken worden naar het speciale recht, daarna pas naar de EU-burgerschapsregels die als algemeen recht gelden. Beiden zijn geregeld in Richtlijn 2004/38. Zo hebben ook echtgenoten van werknemers recht op het vrije verkeer. Dit kan zorgen voor complicaties, aangezien de lidstaten verschillende definities van 'echtgenoot' hebben. Hoe zit het bijvoorbeeld bij het homohuwelijk? Hier is in het Coman-arrest uitspraak over gedaan. Roemenië erkende een in België gesloten homohuwelijk niet. Coman kon via art. 21 VWEU echter een beroep doen op 2004/38. Hij had namelijk gebruik gemaakt van zijn burgerschapsrechten, waardoor hij onder de bescherming van art. 21 viel. Het HvJ stelde daarom dat een lidstaat zich niet kan beroepen op zijn nationale recht om zich ertegen te verzetten dat in een andere lidstaat gesloten huwelijk in het eigen land erkend wordt, alleen met het oog op de toekenning van een afgeleid verblijfsrecht. Het HvJ wilde dus niet zover gaan om te stellen dat alle lidstaten het homohuwelijk zelf in moeten voeren; wel moeten ze het erkennen als op basis daarvan aan EU-burgers een verblijfsrecht toekomt.

Art. 24 van Richtlijn 2004/38 is een cruciaal artikel. Het is een uitwerking van art. 18 VWEU. Onderdanen van lidstaten moeten gelijk behandeld worden. Lid 2 geeft een aantal uitzonderingen: sociale bijstand hoeft niet verstrekt te worden voor de eerste drie maanden of voor de periode dat je werkzoekende bent. Ook is er pas recht op studiefinanciering na 5 jaar. Over het algemeen hebben lidstaten het recht op bijstand beperkt tot degenen die ook iets bijdragen in de lidstaat. Het is belangrijk om te onthouden dat het hier niet gaat om rechten voor werkzoekenden!

Complicaties

Sociale zekerheid is de eerste complicatie, en een politiek probleem. Het arrest Dano is hierin belangrijk. Alleen als je langer dan 3 maanden rechtsgeldig in het gastland verblijft, heb je recht op sociale bijstand. Als je niet genoeg geld hebt om te leven, kan je niet legaal verblijven in het land. Anders kun je afreizen naar een lidstaat en daar gelijk een uitkering aanvragen.

Europees recht geldt niet in een zuiver interne situatie, dus als er geen enkel grensoverschrijdend element binnen de EU is. Dit kan leiden tot omgekeerde discriminatie. Voorbeeld: je bent Nederlander en hebt een Australische partner. De partner voldoet niet aan de Nederlandse immigratievereisten. Een Italiaan in Nederland met een Australische partner kan zijn partner echter wel over laten komen. Hoe dit op te lossen? Je kunt naar een andere lidstaat gaan, waarmee je gebruik maakt van je EU-recht. Dan heb je krachtens dit EU-recht het recht om je partner (uit een derde land) naar je toe te laten komen, wat niet had gemogen als je in Nederland had gebleven.

In het Zambrano-arrest werd een bijzondere uitzondering gemaakt. Er waren asielzoekers in België. Tijdens de procedure werden twee kinderen geboren, die het Belgisch staatsburgerschap kregen. Het asielverzoek van de familie werd afgewezen, en ze dreigden uitgezet te worden. Twee kinderen waren echter Belgisch en dus ook Europees burger. Er was echter sprake van een zuiver interne situatie. Het HvJ vond het echter een dusdanig schrijnende situatie dat het toch de eigen rechtsmacht aannam. Het burgerschapsrecht van de kinderen werd namelijk ernstig beperkt door het feit dat hun ouders uitgezet zouden worden. Het Hof bepaalde hierin dat je nooit Unieburgers mag verplichten het grondgebied te verlaten, ook al is er sprake van een zuiver interne situatie. Omdat deze uitspraak veel politieke opspraak opleverde, heeft het Hof bepaald dat Zambrano alleen opgaat als de Unieburger anders gedwongen wordt het grondgebied van de Unie te verlaten.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Behalve de hierboven beschreven ontwikkelingen worden er geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen tentamenvragen behandeld.