Europees Recht Hoorcollege 2 - Rechten UL B2 (2019-2020)

De interne markt. Vrij verkeer van goederen

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Doel en achtergrond interne markt
• Vrij verkeer van goederen
• Systeem verdrag
• Ontwikkeling jurisprudentie
• Schema toetsing

Doel en achtergrond interne markt

De economische integratie van de Unie kent verschillende stadia. Een basisniveau was de vrijhandelszone. Dit is het model van samenwerking die door het Verenigd Koninkrijk nagestreefd wordt voor de toekomstige samenwerking met de EU. De landen in de zone heffen dan geen douanetarieven voor producten uit hun eigen landen. Op producten uit landen buiten de zone wordt wel een douanetarief geheven. De douane-unie is een tweede stadium van economische integratie. In zo'n unie wordt er één gemeenschappelijk douanetarief gehanteerd door alle landen. In een vrijhandelszone mogen landen nog hun eigen douane-tarief vaststellen. De EU is een douane-unie. Het gaat hier voornamelijk om goederenverkeer.

Een derde stadium van integratie is een gemeenschappelijke markt of interne markt. De Europese Unie streeft dit na en wil vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Als vervolgens ook één munt en monetair beleid gevoerd wordt, is er sprake van een Economische en Monetaire Unie (EMU). De EU is echter nog geen volledig EMU, omdat het economisch beleid nog steeds op nationaal niveau bepaald wordt.

Artikel 26 VWEU verwoordt het doel van de interne markt. Volgens het HvJ beoogt dit de afschaffing van alle belemmeringen van het intracommunautaire handelsverkeer, waardoor de omstandigheden van één binnenlandse markt zo dicht mogelijk worden benaderd. Als goederen in een bepaalde lidstaat volgens de regels zijn vervaardigd, mogen ze verder aan geen beperkingen onderworpen worden, en vrij verhandeld worden.

Vrij verkeer van goederen

De interne markt bestaat uit vier vrijheden: met betrekking tot goederen, personen, diensten en kapitaal. Mededingingsregels bepalen het functioneren van de markt. Zij vullen de regels met betrekking tot het vrij verkeer aan. De manier waarop men de interne markt probeert te realiseren is verschillend: er is positieve integratie (op Europees vlak harmoniserende wetgeving invoeren die de wetgeving van de lidstaten samenbrengt. Dit is wetgevend van aard). Er is echter ook negatieve integratie: het wegnemen van belemmeringen tot de interne markt. Dit is juridisch van aard. In dit vak wordt vooral aandacht gegeven aan de negatieve integratie, dus komt er veel rechtspraak van het HvJ aan bod.

Het feit dat er in Nederland Duitse auto's rondrijden is een voorbeeld van de werking van het vrij verkeer van goederen. Welke regels moeten we hierbij in acht nemen?

Systeem verdrag

Er zijn twee categorieën regels. Als je casus gaat oplossen, moet je jezelf eerst de vraag stellen met welke handelsbeperking je te maken hebt.

Financiële handelsbelemmeringen: douanerechten en heffingen van gelijke werking (artt. 28-32 VWEU), naast het fiscaal discriminatieverbod (art. 110 VWEU). De douane-unie wordt geregeld in art. 28 VWEU. Het bevat het verbod van invoerrechten voor producten uit de lidstaten onderling, en één douanetarief (het GDT) voor producten van buiten de Unie. De hoogte van dit tarief wordt vastgesteld door de Raad van Ministers op voorstel van de Europese Commissie. De inkomsten die hiermee gegenereerd worden behoren tot de eigen middelen van de Gemeenschap. Wanneer het GDT eenmaal betaald is, bevindt het betreffende product zich in het vrije verkeer. Met betrekking tot Brexit levert dit problemen op bij de grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

Binnen de Unie zijn douanerechten verboden. Ook heffingen van gelijke werking (zoals kwaliteitscontroles) zijn in beginsel verboden. Hier zijn twee uitzonderingen op: voor vergoedingen voor daadwerkelijke, vrijwillige door de overheid verleende dienst aan de importeur of exporteur (Commissie t. Luxemburg). Ook reële kosten van door Europese wetgeving opgelegde heffingen voor keuringen mogen door lidstaten aan importeurs toegerekend worden. In de praktijk komen deze twee uitzonderingen echter weinig voor.

Ook het verbod van interne belastingen is belangrijk (art. 110 VWEU). Anders is het eenvoudig om het douaneverbod te omzeilen. De belasting die op producten uit Unielanden geheven wordt, mag niet hoger zijn dan de belasting die op binnenlandse producten geheven wordt. Ook mogen door belastingheffing geen andere productietakken beschermd worden. Zo is een hogere BTW op wijn om nationaal bier te beschermen verboden. Dit betekent niet dat er in het geheel geen belasting geheven mag worden; de situatie moet alleen rechtgetrokken worden. Discriminatie en protectionisme is dus verboden.

Niet-financiële handelsbelemmeringen (artt. 34-36 VWEU): Kwantitatieve beperkingen (art. 34), maatregelen van gelijke werking en in- en uitvoer (art. 35) en verdragsecxepties (art. 36). Artikel 36 geeft rechtvaardigingen voor het toch invoeren van handelsbelemmeringen. De voorwaarden voor toepassing van dit artikel: Er moet geen Europese harmonisatiewetgeving over bestaan. De uitzondering moet voldoen aan de legitieme doelstellingen die in het artikel genoemd worden (dit vereiste wordt strikt geïnterpreteerd), en de evenredigheidstoets (geschiktheid en noodzakelijkheid) overleven. Ten slotte mag er geen sprake zijn van misbruik of willekeurige discriminatie.

Ontwikkeling in de jurisprudentie

Kwantitatieve beperkingen zijn in beginsel verboden. Dus ook quota zijn niet de bedoeling, tenzij hier een goede reden voor is. In de praktijk komen deze beperkingen niet veel voor. Wel komen maatregelen van gelijke werking veel voor, die in feite handelsverkeer belemmeren. Het arrest Dassonville is hier belangrijk. Het Hof bepaalde hierin dat iedere overheidsmaatregel die intracommunautaire handel kan belemmeren in beginsel verboden is. Dit was dus een ruime interpretatie, die voor een erg brede toepassing van art. 36 zorgde. En dit terwijl de uitzonderingsgronden heel strikt uitgelegd worden.

Arrest Cassis de Dijon (1979): Dit was een Franse likeur die in Duitsland ingevoerd werd. Volgens Duitse regels was het alcolholpercentage ervan echter te laag, en mocht het dus niet verkocht worden. In dit arrest introduceerde het Hof het principe van wederzijdse erkenning: lidstaten moeten producten die in andere lidstaten wettig geproduceerd en op de markt gebracht zijn, ook in hun eigen gebied accepteren. Ook voegde het een tweede categorie rechtvaardigingsgronden toe: Rule of reason. Deze categorie is, in tegenstelling tot de gronden van art. 36, niet limitatief.

Na Cassis werd het Hof steeds vaker geconfronteerd of er sprake was van een onrechtmatige belemmering. Vaak ging het dan om klachten over maatregelen die niet bedoeld waren om het goederenverkeer te regelen, maar die enkel over de commerciële vrijheid gingen. De vraag was dus of het Hof niet te ver doorgeschoten was in haar rechtspraak. Hierom maakte het Hof in het arrest Keck een drastische ommezwaai. De achtergrond hiervan was dat het Hof een vraag kreeg of verplichte sluiting van winkels op zondag in het Verenigd Koninkrijk wel toegestaan was. In dit arrest ging het Hof een onderscheid maken regels met betrekking tot producteisen, en regels met betrekking tot verkoopmodaliteiten. Het bepaalde dat regels over verkoopmodaliteiten geen maatregel van gelijke werking zijn, als ze van toepassing zijn op alle marktdeelnemers en zij dezelfde invloed hebben (juridisch en feitelijk) op de verhandeling van nationale producten en producten uit andere lidstaten.  Als dit niet zo is, zijn het alsnog maatregelen van gelijke werking, en moet gekeken worden of ze gerechtvaardigd kunnen worden.

Het vierde belangrijke arrest is het arrest d'Agostini: regels met betrekking tot advertenties kunnen beschouwd worden als een verkoopmodaliteit. Een totaal advertentieverbod is echter een maatregel van gelijke werking.

Een invoerverbod op grond van de bescherming van de goede zeden is niet mogelijk wanneer eigen, nationale producenten deze goederen wel mogen vervaardigen en op de markt mogen brengen.

Tegenwoordig worden ook afwegingen met betrekking tot mensenrechten gemaakt. Zo blokkeerde een demonstratie op de Brennerpas het vrij verkeer van goederen. Het Hof moest hier dus een afweging maken tussen het recht op vrij verkeer van goederen en het recht op vrijheid van meningsuiting en vergadering. Uiteindelijk gaf het Hof aan dat de inperking op het vrije verkeer van goederen proportioneel was, omdat het van een korte tijdsduur was en van te voren aangegeven.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Behalve de bovenstaande ontwikkelingen worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen tentamenvragen behandeld.