Inleiding 

Ouders kunnen in hun gezag over hun minderjarige kinderen worden beperkt met een maatregel van jeugdbescherming. Ouders vinden in de procedure veelal instanties (zoals RvdK, GI) tegenover zich, waarbij geen sprake is van gelijkwaardigheid. De Nederlandse wetgeving voorziet ouders niet van ambtshalve toevoeging van een advocaat, waarmee een gelijkwaardigere positie zou kunnen ontstaan in de procedure. Ouders kunnen (afhankelijk van hoogte inkomen) wel gebruik maken van gesubsidieerde rechtsbijstand, waarbij ze altijd een eigen bijdrage dienen te betalen. Forder is van mening dat ouders in jeugdbeschermingsprocedures recht hebben op toevoeging van een advocaat als het om moeilijke zaken gaat. Daarnaast geeft recente jurisprudentie van EHRM aanleiding voor de stelling dat een ouder die bij een jeugdbeschermingsmaatregel wordt betrokken het recht heeft te worden aangeraden juridische bijstand te nemen in de zaak. 

Rechtsbijstand volgens het EHRM in het licht van artikel 6 en 8 EVRM 

Uit artikel 6 EVRM heeft het EHRM een aantal algemene beginselen geformuleerd: iemand die betrokken is in een procedure waarin zijn/haar burgerlijke rechten worden bepaald, heeft niet automatisch het recht om te worden voorzien in rechtsbijstand of wettelijke vertegenwoordiging. Artikel 6 EVRM garandeert wel het recht op toegang tot een rechter. Dit recht kan worden geschonden indien iemand niet is voorzien van assistentie door een advocaat, terwijl deze assistentie onmisbaar is voor een effectieve toegang tot de rechter. Het recht op toegang tot een rechter is echter niet absoluut en kan aan beperkingen worden onderworpen. 

Naast het recht op toegang tot een rechter is een tweede aspect van artikel 6 EVRM van belang: het beginsel van procedurele eerlijkheid. Een procespartij moet in staat zijn daadwerkelijk deel te nemen aan de procedure, onder meer door zaken ter ondersteuning van zijn/haar beweringen naar voren te kunnen brengen. Net als bij andere aspecten van 6 EVRM, is de ernst van hetgeen op het spel staat voor de procespartij van belang voor het beoordelen van de adequaatheid en eerlijkheid van de procedures. 

Forder geeft o.b.v. uitspraak van EHRM aan dat uit artikel 6 EVRM voortvloeit dat ouders in jeugdbeschermingsprocedures recht hebben op toevoeging van een advocaat, mits het om moeilijke zaken gaat. Ze wijst erop dat de mate van emotionele betrokkenheid van ouders hierbij van belang is.  

Rechtsbijstand in het licht van artikel 8 EVRM nader bepaald

Uit uitspraken van EHRM volgt dat kwetsbare ouders in jeugdbeschermingsprocedures op grond van artikel 8 EVRM recht hebben op verhoogde procesbescherming, waaraan uitvoering gegeven kan worden door ouders te voorzien in bijstand van een advocaat. EHRM: aanvullende maatregelen moeten worden genomen als ouders anders niet begrijpen wat er voor hen op het spel staat in de procedure en niet effectief aan de procedure kunnen deelnemen. Hierbij geldt de voorwaarde dat het moet gaan om een complexe procedure met (mogelijk) verstrekkende gevolgen.  

Rechtsbijstand in de Nederlandse jeugdbeschermingsprocedure 

In de Nederlandse wetgeving is niet voorzien in ambtshalve toevoeging van een advocaat aan ouders in de jeugdbeschermingsprocedure en er is ook niets geregeld over het informeren van ouders over de mogelijkheid van (gesubsidieerde) rechtsbijstand. Ouders zijn niet verplicht zich te laten bijstaan. Ouders kunnen op de zitting waar het verzoekschrift wordt behandeld in persoon verschijnen of bij een gemachtigde. Wanneer de ouder in persoon verschijnt, waartoe de rechter kan bevelen, mag hij zich laten bijstaan door een raadsman.  

De Nederlandse praktijk 

Uit onderzoek naar de participatie van ouders bij de OTS-zitting, volgt dat ouders lang niet altijd rechtsbijstand hebben. Op basis van observaties kan worden vastgesteld dat wanneer er wel een advocaat aanwezig was, de advocaat met de inzet van zijn juridische kennis bijdroeg aan de procesvoering, hetgeen van belang is in het licht van effectieve toegang tot de rechter en procedurele eerlijkheid voor ouders. Advocaten brachten argumenten naar voren als verweer op het verzoek, ze konden uitleg geven aan ouders die iets niet begrepen, advocaten konden de rechter helpen met het benaderen van ouders, soms vulde de advocaat de ouders aan, soms sprak alleen de advocaat.