Artikelsamenvatting bij Parents Patriae en prudentie – Grondslagen van jeugdbescherming van Weijers - 2012

20e eeuw: eeuw van het kind > leerplicht en aanvaarding van kinderwetten in 1901. Commentaar op de 21e eeuw: onvoldoende recht aan aparte status van jeugd (bijv. Afname en opslag van DNA > geen rekening gehouden met leeftijd van betrokkenen). Ander kritiekpunt: adolescentenstrafrecht: makkelijker het gewone strafrecht bij 16- en 17-jarigen (terwijl aantal jeugdige daders gewoon afneemt).   

Als we een totaalbeeld willen vormen van de jeugd, moeten we kijken naar de meer objectieve indicatoren (i.p.v. alleen naar de grote drama’s). Dan kunnen we constateren dat het in het algemeen in ons land juist heel goed gaat met de jeugd en met hun opvoeding. Daarnaast staat ons land op de eerste plek van de Unicef-studie naar Welzijn van het kind. En toch heeft men tegenwoordig de neiging om de jeugd keihard aan te pakken (nodig voor de toekomst?) > dit is een serieuze bedreiging voor de kinderbescherming. 

Uitgangspunt van kinderbescherming: het schadebeginsel 

Al generaties lang kennen wij grote collectieve en individuele verschillen van inzicht op het gebied van de opvoeding. Hoe met deze pluriformiteit en fundamenteel meningsverschil om te gaan? Er is gekozen voor een prudente overheid: een overheid die zich terughoudend opstelt waar het gaat om pedagogische waardeoordelen, maar die tegelijkertijd wel een heldere grondslag kent voor mogelijk ingrijpen in de opvoeding, namelijk waar het aantoonbaar ernstig mis dreigt te gaan. ‘Smalle’ liberale moraal: enerzijds een pacificerende taak richting grote verschillen in pedagogische opvattingen om van daaruit anderzijds met kracht en precisie te kunnen formuleren waar we het over eens zijn en wanneer de overheid dus moet bijsturen of ingrijpen op het uiterst gevoelige terrein van de opvoeding. 

Wat dient nu precies de rol van de staat te zijn gegeven deze pedagogische dissensus? 

• Schadebeginsel: er dient en er kan slechts met dwang in de opvoedingssituatie worden ingegrepen als de gezondheid of de ontwikkeling van het kind ernstig wordt bedreigd, of als er sprake is van concrete en aantoonbare schade en er serieus risico van herhaling bestaat. 

• Dit is ook de klassieke betekenis van de overheid als parents patriae: niet als gids voor goed ouderschap, maar als achtervang in noodgeval. 

Prudentie afgezet tegen perfectionisme en preventionisme 

Perfectionisme 

• Heeft de vraag een corrigerende taak wat betreft tekortschieten in de opvoeding (volgens kinderen)? Onze wetgeving is hier duidelijk over: als de ouders voldoen aan hun wettelijke verplichtingen tot verzorging en opvoeding heeft de overheid hier geen enkele rol, onverschillig in hoeverre de kinderen tevreden zijn over die opvoeding en verzorging. Als de overheid haar minimalistische criteria zou laten varen en zou kiezen voor inhoudelijke eisen betreffende de opvoeding, zou zij zich schuldig maken aan perfectionisme, dat wil zeggen dat zij het recht zou gebruiken om een specifieke opvatting van goede opvoeding aan de ouders op te leggen.  

• Casus Laura Dekker: 2 kampen: betuttelende overheid of ‘gevaarlijke’ vader.  

• Pedagogische nihilisten (anti-paternalisme) benaderen kinderen als zelf verantwoordelijke individuen, die al dan niet samen met hun ouders keuzes moeten maken en daartoe volledige vrijheid behoren te hebben en dus ook niet door tradities beperkt moeten worden > objectieve kennis omtrent problemen en gevaren voor gezonde kinderlijke ontwikkeling horen daarbij irrelevant of tenminste secundair te zijn. Pedagogische nihilisten vinden eigenlijk dat we überhaupt geen kinderbescherming en geen enkele vorm van overheidsverantwoordelijkheid m.b.t. opvoedings- en onderwijskwesties nodig hebben. Zij zien een dergelijke verantwoordelijkheid slechts als een irrelevante schim uit een ver verleden. 

• Kamp van kinderbeschermers, abstract paternalisme en perfectionisme: men signaleerde niet bepaald schadelijk gedrag van de vader, en men had evenmin specifieke, concrete klachten omtrent zijn pedagogische handelen, maar men veroordeelde de algehele houding, visie en opvoedingsstijl van de vader in het algemeen. 

• Rechtbank: stelde randvoorwaarden op en ondertoezichtstelling > met haar uitspraak wijst zij de vader terecht, die in feite te weinig oog had voor deze randvoorwaarden. Maar tegelijkertijd geeft zij aan dat zij geen reden ziet voor ingrijpen in de opvoedingsrelatie tussen Laura en haar vader. Het voorstel van de Raad tot voorlopige voogdij en uithuisplaatsing stoelde op een typische perfectionistische rechtvaardiging. 

Preventionisme 

• Doorschietende preventie 

• Wantrouwen jegens ouders was groot na invoering van de kinderwetten in 1901. Vooral bij ouders die arm waren. Dit werd zichtbaar in situaties waarin kinderen via beschermingsmaatregelen of strafrechtelijk ingrijpen uit huis werden geplaatst. Pas halverwege vorige eeuw drong door dat het contact tussen ouders en kind eerder verbeterd diende te worden dan verbroken, in het belang van het kind. 

• Vanaf de 21e eeuw lijkt het wantrouwen tegen (nu alle) ouders weer terug > preventie in termen van het absoluut willen uitsluiten van risico’s en het bieden van ‘zekere veiligheid’. 

• Maakbaarheidsgedachte: gaat gepaard met een onvermogen om te aanvaarden dat er zich ook in onze samenleving af en toe nauwelijks te bevatten menselijke drama’s kunnen voordoen.  

• Drie zichtbare fenomenen: 

• Recente toename van het aantal ondertoezichtstellingen en uithuisplaatsingen van minderjarigen. ‘Savannah’-effect: niet als gevolg van sterk toegenomen gezinsproblemen, maar als direct gevolg van het streven herhaling van drama’s als met Savannah te voorkomen. 

• Wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen 

• Maatregel van opgroeiondersteuning: lichte vorm van OTS. Pas in 2000 werd de vraag opgeworpen om OTS te verruimen. 

• De aanleg van een amper nog te volgen aantal digitale kinddossiers: ‘voorzorgcultuur’. 

• Kritiek op vooronderstelling dat zaken kunnen worden voorkomen door de aanleg van digitale dossiers: de omvangrijke dossiervorming biedt nauwelijks uitzicht op betere mogelijkheden om dergelijke tragische incidenten te voorkomen. 

• De zin van massale dossiervorming: het gaat met de Nederlandse jeugd en opvoeding in het algemeen beter dan ooit. Het ligt meer voor de hand om gericht gegevens te verzamelen over probleemgevallen, zodat passende zorg kan worden geboden. 

• Effectiviteit: vanwege de enorme aantallen kunnen we verwachten dat kinderbeschermers eerder het zicht op de werkelijke probleemgevallen wordt ontnomen dan aangescherpt. 

• Gebrek aan transparantie m.b.t. de meeste van deze proactief verzamelde kennis: wie mag bij deze gegevens? Hoe krijgen ouders en kinderen inzicht? Wat gebeurt er met foute gegevens? Overal waar op dit moment sprake is van digitalisering van gegevens zien we een parallelle verzwakking van de rechtspositie van de betrokkenen. 

Dus: pedagogen uitdrukkelijk adviseren net als artsen een afwachtend beleid te voeren > energie en middelen richten op de ernstige gevallen.