Boeksamenvatting bij Living with Bad Surroundings van Finnström

Culture, Violence, Trauma & Reconciliation - Samenvatting Living with Bad Surroundings: War, History, and Everyday Moments in Northern Uganda

Oriëntaties: Oorlog en cultuur in Oeganda

Mary wordt op brute wijze uit haar slaap gestoord, ze ligt in haar hut in Acholiland samen met haar man Olwer Reuben en haar baby Tekworr. Er wordt hen dringend verzocht de deur te openen, omdat Mary en Olwer weigeren wordt er een granaat in hun hut geworpen. Alledrie raken gewond door deze aanval, als ze terugkeren naar Pagak (Oeganda) na verblijf in het ziekenhuis ontvangen zij bedreigingen van jonge mannen. Het zijn dezelfde mannen als die van de granaat, zij zijn van de boo kec bandieten. Boo kecs nemen het goede van andere over in plaats van er zelf voor te werken. In Kitgum bij Gulu zijn er dergelijke bandieten die zichzelf pit kumi noemen. Boo kec zullen bij voorkeur doden, zij willen niet dat mensen hen nog kunnen herkennen. De boo kec en de Kitgum zijn echter geen rebellen, het zijn bandieten, ze hebben vaak connecties met het Oegandeese leger. Bandieten worden meer gevreesd dan rebellen, rebellen zijn open over hun acties.

Onafgemaakte waarheden
In dit boek wordt uitgelegd waarom de Acholi in het noorden van Oegande moeite hebben om controle en balans te hebben in hun leven, door de burgeroorlog is het moeilijk een menswaardig bestaan te hebben. Het land van de Acholi is verwoest sinds de oorlog in 1986. de Oegandeese menselijke beschermingskrachten (UPDF), ook wel het Oegandeese leger geleid door generaal Yoweri Museveni de president van Oeganda, strijdt tegen het gods weerstands leger (RLA), de rebellen met Joseph Kony als leider.

Om een situatie weer te geven worden Acholi concepten gebruikt van een goede en slechte omgeving; Piny marac (slecht) en piny maber (goed). Piny kan refereren naar een groep mensen of naar de aarde en land, de volledige omgeving dus. De rebellen willen een nieuwe morale orde creeëren die zal breken met het geweldadige koloniale verleden van Oeganda. Rebellen gebruiken kinderen om hun statement duidelijk te maken, ook doden rebellen mensen.

De onderzoeker volgt ook ladit abic, zijn zoons zijn ontvoerd door de rebellen. Een van de twee is teruggekomen en zit nu ergens ondergedoken uit angst wederom ontvoerd te worden. Abic gelooft dat god uiteindelijk zal helpen uit deze situatie te komen, maar ook dat god besloten heeft hen in deze situatie terecht te laten komen.

Dit boek geeft een brede en specifieke entnografische, sociopolitieke en een historische achtergrond betreft de problemen in Acholiland. Dit boek wil de situatie van Oeganda en diens bevolking met al zijn complexheid uitleggen.

Geschiedenis, eigendom en politiek hebben allemaal met elkaar te maken en zijn allemaal punten van geschil. Welke punten precies oorzaken zijn tot oorlog verschillen per persoon, er is niet sprake van slechts een waarheid. Het conflict in noord Oeganda vindt zijn wortels in etnisch wantrouwen binnen de Acholi en tussen de Acholi en etnische groepen in centraal en zuid Oeganda. De intensiteit van geweld van de rebellen en van het Oegandeese leger verschilt. In actieve periodes lijkt het alsof iedereen heult met de vijand, waardoor het wantrouwen toeneemt. De rebellen choqueren graag door vrouwen te verkrachten, enorm geweld uit te oefenen en door mensen te vermoorden, ook ontvoeren ze kinderen voor hun leger.

De oorlog is eigenlijk een mondiale oorlog die uitgevochten wordt op een klein lokaal gebied, het gaat als het ware om een oorlog tegen terreur. Instituties in Oeganda lijden onder de oorlog, het rechtssysteem was een van de eerste die faalde.
In sommige gevallen moest de auteur namen en plaatsen fingeren om identiteiten niet te verhullen.

Denken aan morgen         
In Angoli land vinden jonge mannen en vrouwen het moeilijk om een stabiel leven te creëren, ze verliezen macht in een omgeving waarin ze toch proberen enige agency te hebben. Zelfs in periodes waarin er geen oorlog is, is het leven niet stabiel en hebben zij geen zekerheid over de toekomst.

Oorlog en een slechte omgeving      
De categorieën goede en slechte omgeving zijn niet absoluut, het gaat eerder om een wisseling van een gebied van een goede naar een slechte omgeving. Het zijn onzekere tijden zelfs in tijden zonder oorlog zijn er conflicten en frustraties gaande, mensen weten niet wanneer het geweld weer de kop op steekt. Zelfs na een oorlog is er nog chaos, in 2005 melde het Oegandeese leger dat de oorlog over was, toch stierven er duizenden Oegandezen aan ondervoeding en ziekten. Er is een verschil tussen een lage intensiteit en een hoge intensiteit in oorlog, de schrijfster gebruikt de definitie van Nordstrom die oorlogen van tegenwoordig vuile oorlogen noemt. Vuile oorlogen zou het meest dichtbij de belevingswereld en de geleefde realiteit staan. In vuile oorlogen gebruiken zowel de staat als de guerrilla bewegingen terreur en een absurde wijze om aan sociaal politieke macht te komen, burgers worden het mikpunt van terreur. In dergerlijke oorlogen is er niet echt een onderscheid tussen oorlog en vrede er is eerder een negatieve vrede, geweld is nog altijd aanwezig.

Controle en balans in het dagelijks leven

Het leven gaat door, ook in tijden van oorlog. Als de omgeving een tijd lang goed is kunnen mensen problemen uit hun dagelijks leven overwinnen. Problemen van vroeger geven kracht voor de toekomst.

Barrières en bruggen        
De antropoloog probeert in alles mee te doen, eet en drinkt hetzelfde als de lokale bevolking, bezoekt doopdiensten en begrafenissen en luistert goed naar de verhalen van de informanten. De schrijfster is in 1997 drie maanden op onderzoek in Oeganda geweest, in 1999 ging ze zeven maanden terug. In 2004 en in 2006 kwamen een paar van haar informanten bij haar op bezoek in Zweden. In 2005 en 2006 is de schrijfster voor de derde keer naar Oeganda geweest.

Betrokkenheid bij veldwerk

Bij het veldwerk was de schrijfster echt betrokken in plaats van slecht empathie te tonen. Toch blijft ze deels een buitenstaander met een privilege positie als Zweedse met de mogelijkheid om weg te gaan uit de oorlog. Ook kende ze een zekere vorm van sociale zekerheid, terwijl haar informanten in constante onzekerheid leefde. Door haar contacten met de bevolking wordt ze erg begripvol en kan ze ook uitgebreid verslag doen van de ware leefwereld. Als antropoloog participeer je en stap je later even terug om te relativeren. Echter kan deze antropoloog zich ook terugtrekken in tijd en ruimte, ze doet haar veldwerk in fases en ging tussendoor terug naar Zweden.

Veldconversaties

Het is bij deze casus belangrijk dat niet alleen de staat iets zegt over wat er gebeurt. Het feit dat er in fasen onderzoek werd gedaan gaf de tijd om het geschreven werk nogmaals kritisch te bekijken en te veranderen.

­­midden op de weg stoppen om te luisteren en notities te maken

De schrijfster heeft nooit volledig Acholi kunnen spreken wat dus een beperking was. Aan de hand van bepaalde begrippen kwam ze er meestal wel uit. In 1999 gaat ze samen met de half Duitse Tonny terug naar Acholiland.

Elke cultuur en alle culturen

Elke cultuur kent elementen uit andere culturen en alle culturen zijn veranderlijk. In dit boek vertelt de onderzoekster over de koloniale en post koloniale periode van Oeganda. Vervolgens gaat ze in op haar eigen onderzoek en de verhalen van haar informanten en wat zij zien als geweld. De focus van het onderzoek ligt op jonge mensen, de meesten boven de twintig, die opgroeien in een moeilijk gebied. Er wordt gekeken naar bestaande onzekerheden, intellectuele zorgen, politieke frustraties en religieuze vraagstukken die mensen bezighouden in een situatie van conflict en sociale onrust.

A. Acholi werelden en de koloniale ontmoeting

De plek van de nijlpaarden    
Paraa is een plek in het zuidwesten van Acholiland, het ligt aan de nijl en is kalm en uitgestrekt en tegenwoordig een national park. De schrijftster verblijft met haar ouders en Tonny in 2000 in een hotel welke net gerenoveerd is in koloniale stijl. Voor de Europeanen kwamen woonden er hier inheemsen in ruwe natuurlijke vorm.

Cultuur in de maak 
Samuel White Baker en John Hanning Speke waren een van de eerste Europeanen in Acholiland. De Europeanen kwamen rond 1850 aan, Europeanen geloofden dat zij superieur waren en classificeerde de mensheid in een hiërarchie gebaseerd op ras. Elke vorm van kolonisatie is verschillend door andere sociale, politieke en economische interesses. De kolonialisten die naar het land van de Acholi kwamen stelden zelf dat kolonialisme gewild was onder de Afrikanen zelf. Europeanen trokken grenzen dwars door gebieden van stammen heen, de inheemsen zelf hadden hier geen invloed op. De moderne politiek van de stammen werd verwoest door het kolonialisme.

Thema’s in de Acholi etnografie     
De Acholi van nu zijn onderscheidende etnische groepen, ze werden door Europeanen onderverdeeld in de bestuursgroepen waaronder de Koch, Patiko en Payira. In 1850 kwamen ook Arabische handelaren in het gebied en ontstond er rivaliteit in Sudan en Uganda. De Europeanen die na de Arabieren arriveerden noemden de inheemsen Shooli, Gang of Gangi. De Acholi maken ongeveer vijf procent uit van de Oegandeese bevolking, de Acholi wonen verdeeld over ongeveer vier districten. De noordelijke Acholi zouden het meest traditioneel zijn, maar in zekere zin ook het meest achtergesteld dan de zuiderlijke Acholi. De ideologische manier van sociale organisatie is gebaseerd op patrilineale afstamming, afstamming op basis van exogamie heet kaka, huwelijk met mensen buiten de groep is eigenlijk verboden. De meesten van de Acholi hielden vee tot aan de oorlog in 1986 uitbrak en vee werd vermoord of achtergelaten. Echter was vee niet de grootste bron van inkomsten geweest, agricultuur is het voornaamste middel van bestaan, vee is een teken van rijkdom. Acholi geloven dat je bent wat je eet en daarom verbouwen zij vooral gierst en sorghum, dit zouden goede gewassen zijn en tevens zijn ze overal voor te gebruiken als pap, deeg en voor bier. Daarnaast verbouwen zij ook veel andere gewassen vooral voor eigen consumptie. Vanwege de oorlog worden vooral gewassen verbouwd die niet gemakkelijk geplunderd kunnen worden en welke ook niet moeilijk zijn om te bereiden of die men meteen kan eten.

Het grotere schema van wetenschappelijke classificatie  
In de literatuur worden de Acholi gegroepeerd met de Chope, Paluo en de Alur wegens linguïstische affiniteit en verwachte historische afstamming. De informanten verwijzen naar zichzelf als Oegandees, Luo of Acholi, dit is afhankelijk van de context. In het geval van oorlog zullen mensen eerder naar hun eigen etnische groep verwijzen.

Koloniale waarheden   
De koloniale overheersers zagen zichzelf als de aangewezen personen om de etnische samenhorigheid vast te stellen op het gebied van aristocratie (kal) en gemeenschappelijke  (labong) afstamming. Hierdoor zagen de inheemsen zichzelf als onderdeel van een natie in plaats van alleen onderdeel te zijn van een stam. Door het worden van een natie raken gebruiken en traditionele waarden van de verschillende stammen verloren. Door de nieuwe economie die opgezet werd door de koloniale machthebbers raakten goederen, waaronder traditionele klederdrachten, verspreid over het hele land. De ouderwetse handel op kleine schaal raakte verloren, de prijzen van handelsvergunningen en belastingen werden hooggehouden door Europeanen en er kwamen grote bedrijven in plaats van ambachtslieden, de Afrikaanse inheemse bevolking werd weggeconcurreerd uit de economie.
Naast veranderingen in de economie waren er ook veel missies van missionarissen naar Oeganda gekomen. De bijbel werd in lokale taal geschreven en missionarissen gaven les, echter werd het christendom op een eigen wijze vormgegeven. Wel kregen mensen die gedoopt waren een Westerse naam en werden slimme leerlingen aangemoedigd verder te gaan in het hoger onderwijs. Daarnaast moedigde de missionarissen aan om in een lokale taal teksten over Acholi geschiedenis en cultuur op te schrijven. Echter werden veel mythes en sagen gestandaardiseerd en gesystematiseerd ook werden deze op grote schaal verspreid, dit alles zou moeten zorgen voor eenwording onder de Acholi.

De eenmaking van de inheemsen in Oeganda had ook tegengestelde consequenties. Zo werd het overgrote deel katholiek maar kwamen er ook Anglicaans Protestanten groepen. Daarnaast was er geen ideaal meer van een ideale bestuursvorm, een centrale macht of een decentrale macht, hierover ontstond onenigheid.

Samenwerking en strijd

Britse administratie had invloed op de verkiezingen voor lokale leiders, de lokale leiders moesten meewerken met de koloniale overheerser. Veel van oorsprong lokale leiders werden verdreven van hun functie, of werden ergens anders ingezet. De Engelsen wilden zorgen voor eenheid onder de Acholi als tactiek om de protectoraten beter te kunnen beheren. Acholiland was onder verdeeld in meer dan zestig gebieden met als leider een aristocraat (kal). De kolonisten veranderden de geschiedenis en het verleden van de inheemse bevolking om zo de verschillen tussen inheemsen en westerse mensen te markeren.

Om dat te bereiken moesten inheemsen Engels leren spreken, lezen en schrijven. Kennis over het koloniale systeem was ook nodig om samen te werken of het aan te vechten. De zittende lokale leiders konden niet alles wat de Acholi bevolking van hen verwachten. De lokale leiders werden ook de leiders van de stammen, maar waren niet in staat tot het uitvoeren van lokale rituelen. Lokale leiders waren erg beïnvloedt door de kolonialisten, ze waren vloeiend in Engels, in het recht namen zij een elitaire houding aan ten aanzien van hun eigen etnische groep.

Het Payira gebied was het meest succesvol wat betreft collaboreren met de Europeanen. De lokale leider besloot tot een bijeenkomst om meer politieke invloed voor de inheemsen op te eisen. Dit viel niet goed bij de kolonisten en de lokale leider werd opgepakt.

De imperiale ideologieën en de door de kolonisten getrokken grenzen door etnische grenzen heen zorgde ervoor dat intellectuelen en politieke leiders het bestuur wilden herstructureren. Oeganda ging van een koloniale staat over naar een onafhankelijke staat. Sommigen wilde een centrale vorm van bestuur terwijl velen ook terug wilden naar stamleiders.

Mappen, mythen en sagen
Het is moeilijk nieuwe leiders neer te zetten, daar waar cultuur veranderlijk is. De geschiedenis van Oeganda gaat veel verder terug dan de koloniale periode, ondanks dat de tijd daarvoor niet is opgeschreven. De stammen zijn erg belangrijk voor Oeganda, de Acholi en Acholiland zijn dan ook niet bedacht door kolonisten of ontstaan door koloniale grenzen. De grenzen van een etnische groep zijn belangrijker geworden dan de kenmerken van een specifieke etnische groep. De onderzoekster vindt dat de cultuur in het alledaagse leven belangrijk is, maar dat cultuur niet deterministisch is. Veel mythen en sagen zijn belangrijk voor de Acholi en de manier waarop zij hun geschiedenis zien, veel verhalen gaan over het ontstaan van verschillende Acholi groepen. Door de verandering van groepen werden vroegere bondgenoten elkaars vijand.

Het herstellen van verloren relaties          
Afrika is een grens continent waarin de verschillende stammen en diens ontstaan en rivaliteit erg belangrijk zijn en terugkomen in mythen en sagen. Deze verhalen hangen sterk samen met de geschiedenis en de verwantschap van het land. De variaties in de verhalen tonen aan hoe de groepen en het land zijn veranderd in politieke en historische context. Vrede tussen verschillende groepen ontstaat door verloren relaties tussen stammen te herstellen, zo zijn er stammen die vroeger een stam waren of stammen die vroeger samenwerkte en nu oorlogen voerden.

Naar een nieuwe geschiedenis van het prekolonialisme     
De collectieve identiteit van de Acholi is pas gecreëerd in de tweede helft van de negentiende eeuw en is gevormd door de kolonisten. Echter is er daarvoor een hele geschiedenis van clans, stammen en afstammingsgroepen met lokale talen en gebruiken. Mythen van tegenwoordig gaan vaak over strijd, maar eindigen met hoop om verschillen te kunnen overbruggen. Na het kolonialisme bleven de etnische grenzen intact ondanks dat er meer eenheid was ontstaan tussen de Acholi. Acholi als eenheid is gecreëerd door de kolonisten om de chaos te verminderen ook met betrekking tot taal.

Inleiding tot oorlog
Samuel Baker vond de inheemse Acholi die als Barbaars werden gezien erg gastvrij en vriendelijk. Ondertussen streden Europeanen en Egyptenaren om macht in Afrika. Wegens de toenemende overzeese handel ontstond er gelegitimeerd geweld over schaarse goederen en land. Dit geweld leidde soms zelfs tot genocide, er was immers een groei nodig van imperialisme en industrie en om dat mogelijk te maken moesten tegenstanders wijken. Oeganda werd snel geïntegreerd in de wereldeconomie en een nieuw economisch stelsel deed zijn intrede.

Inheemsen, soldaten en een oorlog van inlijving   
Geweld, intimidatie en militaire acties hoorden bij de imperialistische missie. Hele dorpen werden verwoest als zij niet voldeden aan de eisen van de kolonisten. De kolonisten wilde alle schaarse, kostbare goederen tot hun bezit maken en een nieuwe markt op te zetten. Wie niet mee wilde betalen aan belasting en inbeslagname van goederen of niet wilde werken voor de kolonisten kreeg te maken met geweld. Geweld werd gebruikt om te imponeren, als waarschuwing voor het niet collaboreren, mensen werden als het ware gedwongen om mee te werken.
 

B. Koloniale erfenis en naderende oorlog

Politieke geschiedenis           
Tijdens het onafhankelijk worden was Boeganda in zuid-centraal Oeganda een probleem. Oeganda kwam maar langzaam aan weer opgang. Vanaf 1986 werd verwacht dat Oeganda een succes zou worden, economische liberaal zou worden en politieke stabiliteit zou ontstaan. Echter werden de Acholi buitengesloten in de wederopbouw. In het Noorden van Oeganda heerste onrust, er was ook geen eenheid. De gewapende conflicten die er woedde waren berust op etniciteit.

Regionale verdeeldheid in postkoloniaal Oeganda

De veldmaarschalk en hoofd van de staat, Idi Amin, rekruteerde mensen van de Westelijke Nijl regio voor de geheime politie en de gewapende krachten, hij wilde vooral mensen uit zijn eigen stam, de Kakwa, erbij hebben. De geheime diensten van Milton Abote, de oud president, bestonden uit mensen van de Lango en Acholi. Idi Amin pleegde in 1971 een coup op de toen zittend president Milton Abote en nam zo de macht in Oeganda over. Tijdens de eerste jaren van het gewelddadige regime van Idi Amin werden er Acholi uit het leger en intellectuele en prominente Acholi vermoord. Om te ontkomen vluchtten veel Acholi het land uit een ander groot deel van de Acholi werd vermoord. Na de val van het Amin regime in 1979 projecteerde veel Oegandesen hun frustraties en woede op mensen uit het gebied ten westen van de Nijl, veel Westelijke Nijl bewoners vluchten daarom uit Gulu. Als wraak gingen veel Acholi het leger in en vluchtten mensen uit angst voor de Acholi soldaten. Voor veel Oegandesen hangt militaire kracht en politieke macht samen met de sociale orde van een gebied. Toen in 1962 Oeganda onafhankelijk werd kwam er een regering met een coalitie van de UPC geleid door Milton Obote, een Bagandese partij voor konijklijke leiderschap, de derde partij, de democratische partij, zat in de oppositie. De oppositie probeerde Obote omver te werpen, waardoor er meer vijandelijkheid bestond tussen twee partijen. Hierop besloot Obote de constitutie op te heven en zichzelf president te maken. Deze nieuwe constitutie was een één partij regering, vervolgens schreef hij het common man’s charter, een nationaal manifest wat zorgde voor een verschuiving naar links. Dit manifest was antifeodaal, antikapitalisme en antiimperialisme, het werd zowel in het Engels als in Lokale talen verspreid over Oeganda. De mensen in Boeganda zagen dit manifest als een expressie van Nijls etnisch chauvinisme opgelegd aan de Bantu. Etnisch chauvinisten zagen het als een dekolonisatie van het Noorden. Idi Amin besloot daarop het paleis van de Baganda koning te vernielen en om tot een staatsgreep over te gaan.

Kampala 1981-1986 verschuivende oorlogsterreinen

In 1981 begon Yoweri Museveni en zijn nationale verzets beweging (NRM) een guerrilla oorlog in de hoop om de tweede regering van Obote te verwerpen. Museveni stelde dat de verkiezingen waarbij Obote herkozen werden vervalst. Het systeem waardoor Obote aan de macht kon komen was gecreëerd door de kolonisten en daarmee fout. Tijdens de oorlog tegen Obote geleid door Museveni, kwamen twee oudere mannen van het Oegandese leger, allebei Acholi, aan de macht in 1985. De nieuwe onstabiele regering werd geleid door Tito Okello, Okello en Museveni ondertekenden een vredesverdrag. Museveni besloot echter om door te vechten, door zijn acties om macht te verkregen nam de positie van Noorderlijke leiders af, Museveni kwam uit het zuiden van Oeganda.

Het geweld van Museveni vond vooral plaats in de Luwero driehoek in het midden van Oeganda. Het lijden van de burgers in Luwero was groot, dit was met name te danken aan het leger van Obote. Het guerrilla leger was erg sterk en had succes, in plaats van het einde van de oorlog te verklaren in 1986, werd Kampala het beginpunt voor andere oorlogen. De oorlog verplaatste van midden Oeganda naar het noorden van het land. In oost-oeganda begon het oegandeese leger (UPA) met een nieuw militair doel van 1987 tot 1992. In de Westelijke Nijl regio ging het oegandese nationale hulpfront (UNRF), een rebellengroep opgezet na de van van Amin, samenwerken met Suseveni. Afgesplinterde groepen zoals het west Nijl oever front (WNBF) en het Oegandese nationale hulpfront II (UNRF II) hielden niet op met het gebruiken van geweld in een gewapende opstand. In Zuidwest Oeganda de geallieerde democratische krachten (ADF) kwamen in contact met Kongo. Begonnen in 1995 rekruteerde de ADF mensen voor hun leger in het buitenland. In zuidwest Oeganda zaten ook de ADF en het nationaal leger voor liberatie van Oeganda (NALU) en het interahamwe militia waren gestationeerd in Kongo. Daarop trok het nationale leger ook Kongo in. Vermeende nieuwe rebellengroepen worden het menselijke verlossingsleger (PRA) genoemd. Na de winst door Museveni in Kampala vluchtten veel soldaten naar het noorden, sommigen van hen sloten zich aan bij de Oegandeese mensen democratische beweging (UPDM/A). Deze guerrilla bewegingen moesten overgaan in een normaal leger. Het leger van Museveni voerde ook nog geweld uit, verkrachtingen en lichamelijke mishandeling, zonder echt geweld te gebruiken, waren aan de orde van de dag.

Geplunderd vee     
Na de oorlogen vonden de veteranen van de Acholi die onder het regime van de Obote en Okello gevochten hadden het moeilijk zich weer aan te passen aan het leven van alledag. Veel veteranen sloten zich aan bij de rebellen. Acholi die terugkeerde vonden hun land en huizen in puin en hun vee geplunderd door het leger van Museveni. De rebellen vonden dat zij deze verwoesting mochten verhalen op anderen, waardoor de oorlog voortzette. Mensen die een aanklacht indienden werden niet of nauwelijks gecompenseerd, standaard compensatie voor de roof van vee was laag, als men al compensatie kreeg. Veel van de mensen die een aanklacht indienden werden verdacht van rebellie. Mensen in het door oorlog verscheurde noorden zagen de beroving van vee als een opzettelijke tactiek, om zo de Acholi arm te maken en dat gebeurde ook. Karimojong herders hadden voordeel van deze situaties. Moroto barakken van het leger in Karamoja werden geplunderd waardoor de Karamoja goed bewapend waren, daarnaast beschikte de Karamoja over vee. Het leger van Amin doodde alleen ‘waardevolle’ Acholi, Seveni doodde ook gewone Acholi. Er ontstond ook steun voor de gewapende rebellen waardoor conflicten toenamen.

Nalatenschap van het verleden        
Sinds het midden van de jaren ’80 van de vorige eeuw, sinds de oorlog noord Oeganda is bereikt kunnen veel Acholi hun verleden niet meer loslaten. Voor het leger van Musevini en voor zijn kindsoldaten was haat tegenover Noorderlingen het motief tot strijd. Museveni riep soms de Bantu op zich lokaal te herenigen en zich sterk te maken. Op deze manier bouwde hij interetnische allianties en herstelde hij oude allianties. Het leger van Museveni en Museveni zelf hielden de mensen uit het noorden verantwoordelijk voor het gewelddadige verleden van Oeganda.
 

Gulu, 1986: the kracht van heiligen

Naast de rebellen van de UPDM/A de sympathisanten van president Okello sloten ook het spiritueel medium Alice Abongowat Auma en haar volgers zich aan bij de rebbelen. Zij vormen de Alice Auma’s heilige geest beweging (HSM), in eerste instantie voerden zij een geweldloze opstand echter werden zij beschoten waardoor ze zich ook gingen wapenen. Mannen en vrouwen vochten zij aan zij in dit leger en werden geleid door Alice. Haar rebellen groep ging samen met de rebellengroep van Joseph Kony en zijn LRA/M. Met andere groepen gaat de HSM niet goed samen, terwijl Joseph Kony vroeger nog gevochten heeft voor de UPDM/A.

Etnische stereotypering in het postkoloniale

Het is duidelijk dat de Acholi geassocieerd worden met Oegandees postkoloniaal geweld. Door taal en gedeelde etnische afkomst worden veel Acholi aangezien voor strijders van Joseph Kony. Veel Oegandesen zien Acholi nog als ouderwets en soms zelfs nog als primitief.

Koloniale constructen en postkoloniale deconstructie

Acholi vinden zelf niet dat hun cultuur gewelddadig is, ze zouden juist goede carrières en onderwijs willen bevorderen in plaats van militaire carrières voor hun kinderen te willen. Veel Acholi stonden in hun tijd in het leger onder orders van officieren die vaak niet tot de Acholi behoorde. Veel acholi krijgen de schuld voor moorden in Luwero, terwijl Museveni de oorlog is begonnen.

1990: op naar een regionaal conflict complex        
Museveni’s nationale weerstands leger en de UPDM/A sloten een vredesverdrag in juni 1988. Echter kwam bij dit vredesverdrag ook veel geweld kijken. In de begin jaren van de jaren 90 steunde de regering de LRA/M met logistieke en militaire middelen, ook was hun militaire basis in de buurt van de basis van het nationale leger, in Zuid Soedan. De LRA/M zette kindsoldaten in op de frontlinie in Soedan en noord Oeganda. Daarnaast steunde de Oegandeese regering langere tijd rebellen groepen in Zuid Soedan en oost Kongo. Kongo had zelf ook een vinger in de oorlog, die langzaam overging in een oorlog tegen terrorisme. Om de oorlog te kunnen blijven financieren werd er vee verkocht, de Acholi verkochten vooral radio’s en kleding, voor de radio’s kregen zij vee terug. De Soedanese rebellen besloten zich te hergroeperen in Oeganda in het Kitgum district, het noordoosten van Accholiland en gingen terug naar Soedan via het Amuru district, het noordwesten van Acholiland. Voooral in het Kitgum district zag men de sporen van de gevechten, dode lichamen lagen weg te rotten in de zon.

Burgers, strijders en een vuile oorlog

De Soedaneese rebellen konden zich vrij verplaatsen, maar voor burgers was dit lastiger. Alle vredesonderhandelingen door de semiautonome regering van Soedan in 2006 faalden. In 1994 faalde vredesonderhandelingen ook al en gingen partijen elkaar beschuldigen van deze mislukking. Redenen voor deze mislukking was het gebrek aan vertrouwen in het nationale leger door de Acholi. Daarnaast wordt er weinig gedaan aan omstandigheden die de oorlogen veroorzaken. Het geweld treft vaak burgers en blijft niet alleen binnen de legers, daarnaast worden er veel kinderen, zelfs jonger dan tien, gerekruteerd voor het leger. Hierdoor krijgen de kinderen geen onderwijs en groeien zij op in het geweld. Er waren ook thuistroepen, deze waren slecht bewapend, mannen hadden zwaarden, speren en pijl en boog en vrouwen werden verplicht op z’n minst een mes bij zich te dragen. Gezien de slechte bewapening was het voor rebellen gemakkelijk om de strijd te winnen, zij twijfelde er ook niet aan mensen te vermoorden. Voor de rebellen waren veel mensen tegenstander, het vermoeden dat zij iets met de regering te maken hadden was reden genoeg om geweld uit te oefenen. Om rebellen te laten denken dat dit niet zo was verstopte veel burgers hun wapens in bosjes in de buurt in plaats van in hun woning.
 

Gulu 2000: Politieke hervormingen en de avondklok

In 2000 tekende president Museveni een amnestie die was gegeven door de Oegandese regering, echter geloofde Museveni niet in deze amnestie. Mensen die rebel waren, collaboreerden met de vijand of de vijand hielpen kwamen in aanmerking voor deze amnestie. Echter geloofde Museveni eerder in oog om oog en tand om tand. De regering in Oeganda werd hersteld en er kwam weer een constitutie, en er kwamen politieke partijen. Echter zijn politieke partijen direct elkaars vijanden, wat dus een voedingsbodem is voor een nieuw conflict, de Acholi hadden er dan ook geen vertrouwen in. In 2006 kwamen er nieuwe verkiezingen. Echter hebben veel burgers nog altijd wantrouwen in de regering en ook in de amnestie wet, oorlog is nog altijd aanwezig in het leven van de Oegandesen.             

C. Rebel manifestaties in context

Verbroken realiteiten

Veel jong volwassenen voelen zich verbonden met de LRA/M. Deze groep heeft wel degelijk een politieke invloed al lijkt dat op het eerste gezicht niet zo te zijn. Ook zijn ze wel te koppelen aan oorlogsmisdaden, zo rekruteren en ontvoeren zij veel kinderen voor hun leger.

we zijn achteruit gegaan         
De oorlog gaat vooral over de marginalisering van het door oorlog verscheurde nooorden van Oeganda en de ontwikkeling van andere delen van het land. Delen in het noorden en zuiden van het land zijn perifere gebieden geworden en lijken alleen op de kaart tot Oeganda te behoren, de gebieden werden dan ook vaak uitgesloten in de politiek van het land. In 1962 was de scheiding tussen noord en zuid al een politiek probleem. Aan het begin van de onafhankelijkheid zijn er veel pogingen gedaan om het hele land even veel te laten ontwikkelen. Echter blijft de sociale ontwikkeling achter door het bedrag dat door de regering (niet) gegeven werd. Tegenwoordig zijn er minder mogelijkheden in het leven van de Oegandese bevolking, er zijn minder banen en vooral geen banen voor jong volwassenen. Door de oorlogen is armoede alleen maar gegroeid en is het geweld constant toegenomen.

Ontwikkelingen op de grond

De technologische ontwikkelingen hebben ook Acholiland bereikt, waaronder manieren om geld te sturen (Western Union Money Transfer) en het mobiele telefoon netwerk. Ook is er een goed privaat ziekenhuis in Gulu gekomen, welke gefinancieerd is door rijke Acholi. In 2003 kreeg Gulu er zelfs een universiteit bij, wat waarschijnlijk de belangrijkste ontwikkeling was. Door tekort aan financiële middelen zijn er echter maar weinig die doorstuderen, ook het ziekenhuis is vaak te duur. Door de hoge kosten worden jonge Acholi alsnog buitengesloten van de Oegandese staat, de beloofde moderne middelen zijn voor hen onbereikbaar. De staat geeft wel toe dat het noordelijke gebied de armste regio van Oeganda is, maar liefst 63% van de mensen in het noorden leeft onder de armoedegrens.

Een oorlog tegen de Acholi

Niemand wil de oorlog, maar de Acholi willen wel gelijkheid in het land, zij willen even veel krijgen van de regering als de rest van het land. Om statement te maken hebben zij de NRM/A die populair is onder de Acholi, door aanhoudend wan gedrag van de overheid houdt de oorlog niet op. De tegenstanders van de Acholi wilde een einde maken aan de rebellie door alle rebellen te doden. De Acholi werden gestigmatiseerd als rebellen. Ondanks dat de oorlog in Acholiland plaatsvindt is er een breder perspectief nodig om de oorlog te begrijpen, het is niet slechts een Acholi oorlog.

God zijn gospel en de media van het conflict    
Sinds de missionarissen zijn veel Oegandesen christelijk, zij beroepen op god om de oorlog te mogen vechten. God gaf hen de boodschap over te gaan op deze daden. Mensen willen god niet tegenspreken dus is het een zekere zin een geldig motief voor gewelddadig gedrag. De media verspreiden bijna nooit een coherent politiek beeld van een situatie, de verhalen zijn ook zo gemaakt dat ze aandacht trekken, er wordt geschreven wat mensen willen horen. Echter gaan niet alle verhalen samen, wegens de complexiteit van cultuur, de ene cultuur botst met de andere. Dat terwijl cultuur zo’n belangrijk deel is tot het begrijpen van het conflict. Complexe oorlogen in Afrika worden vaak uitgelegd als een nieuwe vorm van barbarisme, chaos neemt de plek in die cultuur normaal gesproken zou hebben en geweld is de anarchie in plaats van politiek. De media zetten stereotypen neer van de verschillende groepen in een conflict. Over de oorlog in Oeganda zijn veel films en documentaires verschenen. Joseph Kony gebruikte zelf ook de media om ervoor te zorgen dat hij veel aanhang kreeg. Ook kwam hij naar voren in documentaires die door anderen gemaakt werden, echter is de rol voor een hoofdfiguur voor een conflict vaak niet heel groot.

Oorlog op terreur en de oorlog op de propaganda 
Wegens de oorlog tegen het terrorisme steunde de V.S. de regering van Oeganda in hun strijd tegen de rebellen, er werden wapens gegeven aan de Oegandese staat. In Acholiland waren de jonge informanten met al hun dromen teleurgesteld in de regering, veel van de staatskas verdween in de oorlog. Er ontstond een oorlogspropaganda, het staal (de wapens) waren prioriteit voor Oeganda. Haat wordt gezaaid en stereotypen van de vijand worden gecreëerd. 

Buiten de politiek

De rebellie in Oeganda trekt meer dan alleen politieke aandacht, zo is er religieuze en sociaal economische interesse die aangewakkerd wordt door de rebellen. De oorlog in Acholiland wekt niet zozeer de formele politiek, maar vestigt eerder de aandacht op het politieke systeem. De LRA/M heeft misschien een politieke dimensie naast hun religieuze overtuiging voor geweld. De frustratie van de jonge Acholi moet serieus genomen worden, zij worden immers vaak genegeerd en kennen als het ware een onvolledig burgerschap. Museveni wilde ook dat in heel Oeganda men Bantu ging spreken, hierdoor voelden Luo en andere niet-Bantu sprekende mensen zich buitengesloten.

Belangrijke rebellen

Rebellen hebben hun beweegredenen wegens de geschiedenis van Oeganda, het erkennen van de rebellen en hun wensen is een eerste stap naar conversaties. Echter keren de wensen van de rebellen zich vaak tegen de totale vrijheid. Bovendien zien mensen alleen de rebellen en het geweld en staan ze daar niet achter, terwijl er achter de rebellie een heel lang verhaal schuilgaat. Inmiddels kunnen de rebellen hun manifest beter naar buiten brengen en weten meer mensen wat er precies speelt. Echter zien mensen rebellen of als vechters voor de vrede of als terroristen, vechten voor vrijheid is een vreemd gegeven.

De manifesten

Belangrijk aan een manifest is hoe het is ontstaan, wat het manifest betreft en welk doel het manifest heeft. De manifesten van de LRA/M circuleren rond in Noord-Oeganda. Echter zijn er Acholi opgepakt voor het in bezit hebben van deze manifesten, het bezit wordt gezien als oppositie van de zittende regering. Dit doet veel Acholi denken aan het regime van Idi Amin. Echter moet de LRA/M niet alleen lokaal maar ook nationaal aanhang vinden voor hun manifest. In manifesten staan niet alleen politieke doelen, maar is er ook ruimte voor mensen rechten en wordt er geschreven over een nationale eenheid. Mensen waren sceptisch over het feit dat de rebellen opkwamen voor mensenrechten, dit was ook hypocriet gezien de rebellen zelf mensenrechten schonden tijdens hun strijd.

Wat we niet zijn     
De LRA/M beweert zelf geen religieuze beweging noch een christelijke fundamentele groep te zijn. De naam van god is alleen gebruikt omdat er mensen waren die tot god beden voor een oplossing en de rebellen denken dat zij deze oplossing kunnen zijn. Daarnaast bedankt de groep zelf god voor het feit dat ze nog in leven zijn. Als dank voor de hulp van god gaven zij hun rebellengroep een naam met god.

Een officiële vertegenwoordiger van de regering stelt dat het manifest van de rebellen de lokale jongeren vertegenwoordigd. Echter wil hij niet dat het bekend wordt omdat het mensen zou afleiden. Dit terwijl hij het manifest wel gegrond vond, daarentegen zien gewone burgers alleen de strijd die gevochten wordt waardoor hij dacht dat het openbaar maken van het manifest een slecht idee zou zijn.
Hulporganisaties hebben niet alleen voor goede dingen gezorgd, hulporganisaties zorgen ervoor dat systemen veranderen. Waardoor de Oegandese regering uiteindelijk de natuurlijke en politieke bronnen laat uitkopen. Dit is een belangrijk punt die de LRA/M maakt, zij stellen dat door nieuwe systemen een zeer kleine rijke gemeenschap is ontstaan en dat het anderen juist enorm kwetsbaar maakte. De manifesten van de LRA/M nemen dan ook een kritische houding aan ten opzichte van de nieuwe wereld orde.

Osama Bin Laden in Oeganda      
In december 2001 plaatste de Verenigde Staten de LRA/M op hun lijst van mondiale terroristen groeperingen. Op deze manier bereikte de oorlog tegen het terrorisme ook Oeganda. De situatie tussen rebel zijn of niet werd nog meer zwart of wit. Mensen die de aanwezigheid van rebellen melde bij het leger werden doorverwezen naar de politie die veelal niks deed tegen de rebellen. De LRA/M zagen de plaatsing op de lijst van terroristen als een tegenwerkende kracht ten opzichte van hun wensen.
Er wordt gesuggereerd dat Oegandeese rebellen getraind worden in kampen van Osama Bin Laden en dat ze daarom opgenomen zijn in het Al Qaeda netwerk.
De regering van Oeganda die lange tijd de LRA/M alleen zag als een vijand erkende in 2006 de LRA/M als een politieke beweging. Echter vochten zij nog altijd tegen de LRA/M, een aanval kon rekenen op een minstens even harde vergelding.

D. Verplaatsing   

Slechte omgeving      
Er zijn wereldwijde stromen van afbeeldingen, wapens en humanitaire hulp welke samengaan met de lokale ontwikkelingen die gepaard gaan met oorlog en verdringen. Allianties worden gesloten op regionaal en mondiaal vlak, waardoor het conflict nog complexer wordt. Vluchtelingen kampen werken mee aan de beeldvorming, het kampterrein is eigenlijk een afgesloten gebied waarbinnen weer nieuwe conflicten ontstaan. Mensen worden verplaatst samen met het conflict naar kampen, hierdoor dringt het geweld door tot de privé sfeer van het dagelijks leven. Doordat vluchtelingenkampen een samenkomen is van trauma en verdriet en een plek is waar een nieuwe orde ontstaat neemt de agency van het individu betreffende het eigen leven af. Mensen in vluchtelingen kampen proberen tevergeefs een eigen plek met eigen autonomie te maken.

Een vluchteling is normaal gesproken iemand die zijn eigen land ontvlucht, deze vluchtelingen worden erkend door de internationale wet. Ook zijn dit mensen die de gehele crisis in hun eigen land ontvluchten. Echter zijn de mensen uit Acholiland vluchtelingen in hun eigen land, ze verlaten de grenzen van de staat Oeganda niet en ontvluchten daarmee niet de gehele crisis. Het is lastig om rechten te krijgen voor deze groep aparte vluchtelingen.

De chronische nood

Hulporganisaties in Oeganda zitten vast in een vicieuze cirkel, er is een verschil tussen de hulp die zij beloven en de praktijk. Hulporganisaties zijn altijd op een bepaalde manier verbonden aan politiek, ze behoren vaak tot bepaalde allianties. Daarnaast hebben hulporganisaties te maken met een zekere vorm van corruptie, niet alle organisaties worden zomaar toegelaten tot het rampgebied. De vluchtelingen weten niet of ze alle hulporganisaties wel moeten vertrouwen. Ook de rebellen vertrouwen niet alle hulporganisaties en er zijn zelfs aanvallen door rebellen op hulporganisaties. In veel gevallen proberen de rebellen er wel voor te zorgen dat de vluchtelingen niks overkomt door hen weg te sturen voor de aanval. Om de vluchtelingen en hulporganisaties te helpen zorgt de regering voor versterking, echter was dit in sommige gevallen onvoldoende en vluchtten er vluchtelingen het kamp uit.

Wat voor plek is dit?

Een vluchtelingenkamp is eigenlijke en nare plek, waar niet alle dagelijkse benodigdheden aanwezig zijn. Ook kan men er zich niet identificeren met de natie laat staan zich volledig burger voelen. Mensen grijpen terug op hun culturele en nationale identiteit en op wat nodig is om te overleven. Zodra de situatie rustiger werd gingen mensen overdag of permanent terug naar hun eigen woonplaats. Door de dreiging van rebellen roept de regering in 1999 burgers op om terug te gaan naar de vluchtelingenkampen. Inmiddels hadden de rebellen zich al verspreid over heel Acholiland. Mensen die vanuit het kamp terug proberen te keren naar huis worden vaak mishandeld door het leger. Het verleden ontvluchten lijkt niet te kunnen, geweld is doorgedrongen tot het dagelijks leven. Vlak nadat de vluchtelingenkampen waren opgezet beloofde de regering scholing, water en sanitair, gezondheidszorg, voedselverdeling en tractoren voor de landbouw naast het kamp aan de vluchtelingen.

Daarnaast werd hun militaire bescherming beloofd zodat de kampen beschermde dorpen zouden worden. Deze beloftes konden wegens kosten en moeilijkheden door de oorlog helaas niet mogelijk gemaakt worden, internationale organisaties sprongen hierop in, maar hadden ook te maken met de moeilijkheden van het door oorlogverscheurde land. Doordat de hulp faalde raakte mensen het vertrouwen in het leger en de regering kwijt.

Een geschiedenis van autoritaire controle en structureel geweld

De kolonisten probeerde de verplaatsing van inheemsen al in te perken, zij wilden dat ze in een gebied bleven wonen. Later kwamen er herplaatsingen, etnische groepen werden geconcentreerd. Verplaatsing is niet alleen een middel om burgers te beschermen, maar ook een manier om de populatie te reguleren. Dit was ook het geval met vluchtelingenkampen, er golden avondklokken en mochten de mensen slechts beperkt van het kamp af. Mensen die deze regels overtraden werden bedreigd of mishandeld omdat zij geen orders opvolgde. Direct geweld gaat vaak hand in hand met indirect geweld, zoals dit laatste.

Misplaatste individuen en een ontheemde voorouder     
Door de gedwongen plaatsing in kampen raakte de manier van Acholi om hun leven te organiseren ondermijnd. In de kampen was er weinig culturele kennis en ook de alledaagse setting ontbreekt, enculturatie werd lastig. Ook het menselijk en het bovennatuurlijke leven kwam in gevaar net zoals het leven met de doden, dit zijn culturele waarden voor Acholi. Ook de clan oudste hadden in kampen niet hun normaal zo natuurlijke overmacht, ook konden zij geen rituelen uitvoeren die ze in normale setting wel uitgevoerd zouden hebben. De middelen voor rituelen ontbreken of de setting en sfeer is er niet naar. Rituelen die wel worden uitgevoerd verlopen vaak rommelig en ongeorganiseerd en worden in een slechte omgeving gedaan waardoor en slechte tekens en signalen doorgegeven worden.

Het humanitaire regime

Door in het kamp te leven ligt het leven van de vluchtelingen bijna volledig in de handen van de Oegandese regering. Naast de regering nemen internationale noodhulporganisaties en noodhulpoperaties grote delen in, in het leven van de vluchtelingen. Er wordt geprobeerd een structuur neer te zetten die het voor iedereen mogelijk maakt om met de situatie om te gaan. Echter was het voor degene die voor de hulp zorgde een chaos. Zo waren er mensen ingehuurd om te helpen, van hen werd gedacht dat zij van de situatie profiteerden. Niet iedereen die hulp bood was constant in het kamp aanwezig en andere vrijwilligers werden ontslagen. Echter werd er geen kritiek gegeven om de situatie niet nog chaotischer te maken. Het rode kruis verbied onze onderzoeker verslag uit te brengen en foto’s te maken van het vluchtelingenkamp. Door de komst van het rode kruis is het vluchtelingenkamp enorm gegroeid.

Een overlevingsverhaal

De mensen, goederen en diensten die zich verplaatsen gaan vaak samen met een erg fundamentele politieke van macht en overleving. Alhoewel deze macht samenhangt met de staatsstructuren gaat het zelfs verder met andere economische en politieke associaties buiten de staat. Een oorlog is altijd mondiaal door bemoeienissen, maar is toch gelokaliseerd in kleinere gebieden in dit geval in noord Oeganda. Lokaliteit gaat samen met translokaliteit, mondiale aspecten zijn gemanifesteerd in lokale gebieden, bannelingen en groepen van diaspora zijn betrokken door politieke en of humanitaire beweegredenen, het karakter van een conflict veranderd enorm. Dit komt door internationale bemoeienis met het conflict en met de hulp.

Opluchting en het aandeel van rebellen

Het leven valt niet langer te plannen, mensen leven van dag tot dag, het alledaagse leven staat stil omdat bandieten en rebellen hier aan mee zouden kunnen doen. Ook bij de verdeling van hulpgoederen komen bandieten en rebellen aanwaaien om mee te profiteren. Daarom gebruikt het rode kruis hun jeeps niet meer, zodra ze die gebruiken weten de bandieten en rebellen dat er iets gaande is. Hulpgoederen moeten worden verstopt, zodat de rebellen en bandieten deze niet kunnen vinden.

Botsende interpretaties

Vanwege diens passieve houding hebben mensen steeds minder vertrouwen in het nationale leger. De gruwelijkheden van rebellen zijn zaken van alledag. Machtsverhoudingen op zowel nationaal als internationaal vlak beïnvloeden de persoonlijke ervaringen met geweld, ook bepaalt dit hoe mensen zich bewegen in de sociale wereld. Mensen geven een eigen draai aan het geweld en hun eigen aandeel en belangen, verhalen over een conflict verschillen.

Misplaatste zielen van de doden
De aanblik van een plek waar een conflict is geweest roept nare herinneringen op. Traumatische herinneringen, verstoring, stress en vernietiging hebben niet alleen betrekking op intrapsychische processen van personen met traumatische ervaringen, mensen ondervinden ook posttraumatische stress. De traumatische ervaringen gaan gepaard met culturele oriëntaties en structureren het sociale leven, de groepsidentiteit en het collectieve geheugen.

Genezers zijn nodig om situaties weer in balans te brengen, ze vangen het probleem en verlossen een persoon uiteindelijk van zijn stressstoornis. Deze sessies zijn openbaar in de lokale gemeenschap.

Naast de eigen problemen geloven Acholi ook in zielen die nog altijd rondzwerven op de plek des onheil. De setting van zielen zal er voor zorgen dat het conflict nog jaren gevolgen heeft voor de bevolking. Ook de geesten helpen bij het helingsproces, zij worden opgeroepen om het slachttoffer te bevrijden en te verlossen van zijn problemen.
 

De genezing is een culturele oriëntatie in het leven welke sociaal veel betekenis heeft, kinderen leren zo over kosmologie, de moraal, geweld en heling, het is een vorm van enculturatie. Kinderen van rebellen groeien op in een heel ander milieu en ondervinden een heel andere vorm van enculturatie, zij krijgen een totaal andere morele orde mee. Mensen die gevlucht zijn of uit de rebellengroep gestapt zijn krijgen hulp bij het re-integreren in de samenleving. Zo krijgen ze medische controles en therapeutische sessies, daarnaast krijgen sommige scholing of vaardigheidstrainingen.

Voornamelijk mannen die terugkeerde kregen van hun oude groep een heel andere behandeling, zij waren niet meer welkom en werden soms genegeerd. Mensen geloven dat zij een slechte ziel hebben en daardoor het kwaad op een andere manier komen brengen of verspreiden. Echter hebben deze terugkomers ook belangrijke informatie over verborgen rebellen basissen en routes en strategieën van de rebellen. Soms krijgen ze geld om dit te vertellen, maar meestal worden zij hiertoe gedwongen, zelfs de jeugdigen!

De mensen zijn moe en uitgeput

Structurele dominantie legt zich op aan de sociale wereld van mensen, het is moeilijk hun eigen lot te begrijpen. De dominantie wordt vijandig afgedwongen door de Oegandese regering en door rebellen. Vluchtelingen leven met gemixte gevoelens in de vluchtelingenkampen ze zijn dankbaar voor hulpgoederen, maar hun situatie is te erg afhankelijk van anderen. Het humanitaire apparaat hangt sterk samen met het leger van Oeganda om alles goed te kunnen laten verlopen en om macht af te kunnen dwingen.

E. oorlogsroddels en morele waarheden

Te veel radio Kabi

Oorlog geweld, herplaatsing en politieke vervolging zetten een structuur neer waardoor acties en verwerking mogelijk worden in Acholiland. Echter maken roddels ook deel uit van deze structuur, mensen worden gedwongen hun eigen verhaal te herinneren. Omdat de meeste roddels niet bevestigd kunnen worden zorgen ze alleen maar voor meer onrust en onzekerheid. Roddelen is een manier om controle en balans te bewerkstelligen, eigenlijk is het paradoxaal, want door roddels krijgt men juist meer onrust. De roddels blijven wel hangen in de gedachte van mensen in Acholiland, het heeft een zekere macht, het maakt mensen onnodig bang voor nieuw gevaar.

Een grote samenzwering of een sociale barrière

De onbalans van personen heeft effect op de groep, op gemeenschappen, culturen en continenten. Mensen schrijven dit effect toe aan paranoia, waanzin, fantasie en hallucinatie, mensen gaan hieraan onderdoor. Het creëert nieuwe collectieve identiteiten van culturen, iedereen gaat anders om met de effecten van onbalans. Er ontstaat wel een barrière van een slechte atmosfeer, conflicten hebben effecten op groepen. Door conflicten zijn mensen uit elkaar gegroeid, iedereen heeft een eigen overlevingsstrategie gevonden. Mensen zijn gaan geloven dat iemand samenzweert tegen iemand anders of zelfs tegen groepen, mede door deze veranderingen lijkt dit zo te zijn. Het is ook nodig om een nieuwe dominantie structuur op te bouwen en dit lijkt samen te gaan met groepsvorming en samenzweringen terwijl het eerder om een nieuwe sociale barrière gaat.

Moraal, waarheid en verloren land

Het recht op land is een bijzondere kwestie, die moeilijk is op te lossen. De regering maakt het mogelijk dat Oegandesen overal in het land een stuk grond kunnen kopen. Echter zorgt dit voor spanningen tussen inheemse groepen, inheemse groepen claimen bepaalde gebieden. Mensen zijn bang dat externe groepen hun land afpakken, en dat geplaatste mensen nooit terug kunnen gaan naar hun eigen gebied zonder dat er nieuwe conflicten ontstaan. De regering bouwt samen met een bouwbedrijf wegen in landelijke gebieden, zogenaamde veiligheidswegen en andere oudere wegen worden ook hersteld. Door de bouw van de veiligheidswegen wordt toetreding tot die gebieden ontzegd, het zou er te gevaarlijk zijn. Op deze wijze is er land afgenomen van de Acholi. Echter wilde de regering dat de Acholi niet zouden zeuren, het zou het grondgebied van de toekomst worden. Het probleem was echter dat de regering andere beloften ook al niet na kwam, zoals de beloofte traktoren zodat er op grotere schaal landbouw kon worden bedreven. Acholi werden willekeurig gearresteerd, omdat zij verdacht waren van rebellie. Dit gebeurde zelfs zo willekeurig dat ook jonge kinderen verdacht werden, slechts weinig mensen worden echt opgepakt als verdachten. Dit zorgde voor wantrouwen ten opzichte van de regering, daarnaast waren de mensen boos omdat zij gewelddadig verzocht werden te blijven staan totdat men iedereen grondig genoeg geïnspecteerd hadden om te kijken of zij wel of niet verdacht waren. Dit kwam nog bovenop het wantrouwen en de woede die er al was, omtrent het geplunderde vee en de afname van hun land.

Gender gerelateerd geweld en de metafoor van het lichaam

In de oorlog geld een gender hiërarchie, waarbij vrouwen zijn kwetsbaar. De gezondheid van vrouwen komt in gevaar, met name hun voortplantingsorganen zijn kwetsbaar door geslachtziektes. Daarnaast staat het lichaam, het vrouwelijk lichaam in het bijzonder, voor een bredere sociale structuur. Het lichaam is een complex maar meestal stabiel systeem en staat op deze manier voor de maatschappij. Grenzen van het lichaam kunnen ook komen te staan voor grenzen in de maatschappij. Menselijke grenzen worden bedacht middels het lichaam, zo is verkrachting een overtreding van een lichamelijke grens. Vrouwen lopen hogere kans om verkracht te worden en zijn daarmee kwetsbaarder dan mannen. Maar verkrachting is meer dan alleen een lichamelijke grens, het gaat vaak om verkrachting van de ene etnische groep door een andere etnische groep, waardoor op deze manier ook sociale grenzen overtreden worden. Verkrachting word vaak gebruikt als oorlogswapen, het raakt niet alleen individuen, maar juist ook hele gemeenschappen.

Mannen onder controle en huilende vrouwen

Mensen van de pinksterkerk namen oorlogswezen en oud rebellen op en raadde hen aan om op kleine schaal te boeren. De mensen van de pinksterkerk stelden grond beschikbaar en hielpen de oorlogsslachtoffers bij het opzetten van huizen. Daarnaast kregen de slachtoffers spirituele begeleiding om hun trauma’s te verwerken, daarnaast kregen zij de mogelijkheid een nieuw sociaal leven op te bouwen. Door de verspreiding van HIV wilden de pinksterkerken dat er HIV testen werden gehouden, een negatieve uitslag betekende dat men rein was. positief geteste mensen konden nooit genezen van oorlogstrauma’s en moesten weg uit de pinksterkerkgemeenschap. Vrouwen hebben meer kans om HIV te krijgen bij heteroseksuele geslachtsgemeenschap. Daarnaast staan mannen sterk genoeg om de HIV test te weigeren.

Het tekgungo bataljon

Veel angstige jonge vrouwen kozen een soldaat als man, terwijl andere in angst leefde om verkracht te worden door de soldaten. De terreur gaat bij verkrachting letterlijk onder de huid, de belichaming van geweld. Verkrachting wordt gebruikt als alternatief middel, als het ene middel niet werkt komt er een ander voor in de plaats. Dit is eigenlijk hetzelfde als met politiek, als de ene politieke partij niet goed is komt er een andere partij. Vrouwen die vruchtbaar zijn moeten extra voorzichtig zijn als het om verkrachting gaat, anders moeten zij later een vrucht van verkrachting bij zich dragen, een kind. Ook is het zo dat als deze groep vrouwen HIV krijgt hun kinderen deze ziekte ook zullen krijgen. Verkrachting is een kosmologische terreurdaad, welke mensen moeilijk kunnen begrijpen door de extreme dominantie op fysiek en mentaal vlak. Oorlog en geweld komen op deze manier op een zeer gevoelige privé plek in het leven, het wordt een centraal domein in het leven van mensen, tegelijkertijd verspreid de oorlog zich ook in andere delen en breidt deze uit. Oorlog gaat verder dan politieke en psychologische terreinen, het veroorzaakt onzekerheid en dringt door tot alle lagen van de mensheid, de invloed verschilt echter van persoon tot persoon.

Aan gender toebehoren   
Vrouwen worden vaak onderdrukt en verkracht door mannelijke rebellen met een hogere rank. Echter zijn ook jongere jongens seksueel misbruikt door hun oudere vrouwelijke commandanten. Toch, wordt er verwacht dat dit minder vaak voorkomt. Velen beweren dat vrouwelijke commandanten de ergste zijn van alle rebellen, vaak is dit zo omdat zij meer moeten vechten dan de mannelijke commandanten om hun eigen plek en status te veroveren. Echter heeft het gevolgen als een vrouw in het leger heeft gezeten, op de huwelijksmarkt ervaren zij meer problemen. Mensen zijn bang voor deze vrouwen, daarnaast wordt er gedacht dat hun kinderen de slechte moraal mee zullen krijgen van hun moeder en dat het kind seksueel zal worden misbruikt. De slechte ziel, de cen, blijft generaties in deze gezinnen en families hangen en de bruidsschat kan daar niet tegen op. In het algemeen vonden vrouwen meer problemen op de huwelijksmarkt dan mannen, door de vele verkrachtingen waren zij vaak onrein en konden mannen dus niet met ze trouwen.

Radio kabi in context

De Acholi werden door de regering van Museveni verantwoordelijk gehouden voor de oorlog. Het is dus niet onterecht dat zij vreesde voor de nasleep van de oorlog en voor Museveni.

F. ontwortelen van pompoenen

Betrokken wereld

Door de jaren heen is de LRA/M beweging erg geïsoleerd geraakt van de rest van de maatschappij, daarnaast is deze rebellen groepering gefragmenteerd. De ijzeren vuist operaties van het nationale leger zette de rebellen onder druk. Echter verplaatsen de rebellen zich snel en voeren zij gemakkelijk veel aanvallen uit. Doordat ze meer geïsoleerd en gemarginaliseerd van de samenleving hebben de rebellen nieuwe wreedheden en veel nieuwe ontvoerden mensen bij hun groep. Het alledaagse leven gaat door ondanks het geweld. De buitenwereld beschuldigd lokale culturen van alle problemen, waardoor het westen moderne wapens stuurt om de rebellen te bevechten. Een oorlog is vaak gesplinterd in kleinere gewapende conflicten en het overkoepelende gewapende conflict de oorlog. De oorlog kent ontelbaar veel doden, echter gaan de meeste slachtoffers niet dood door oorlogsgeweld, maar door verwante problemen zoals ondervoeding. Op een nacht is er onweer en de onderzoeker en een vriend van haar hebben de angst dat het komt door rebellengeweld, ze gaan door herinneringen van de oorlog een trauma. Het geweld in Acholiland gaat verder dan Acholi traditie en cultuur, het geweld is er onderdeel van geworden en komt terug in het geloof over ongeluk en zielen. Echter zou Joseph Kony niet de macht hebben over de slechte zielen. Wel heeft hij veel invloed en de macht om mensen pijn te doen of te doden. Echter verliest Kony spirituele krachten, wegens slechte bedoelingen.

De ontwortelde pompoenen  
Het militaire geweld en de terreur blijven in de herinnering van hun slachtoffers, geweld is immers niet gelimiteerd tot het slagveld. Velen stellen dat het nationale leger de bevolking te slecht beveiligd heeft en dat ze te weinig moeite hebben gedaan voor vredesonderhandelingen. Het oegandese leger heeft zelfs landmijnen geplaatst en deze niet verwijderd. Landmijnen raakten zeer onschuldige mensen tijdens alledaagse bezigheden. Landmijnen werden vergeleken met pompoenen, pompoenen hoorde niet ontworteld te worden en landmijnen hoorden niet af te gaan. Ook zijn andere goederen van mensen afgenomen, als het ware hun bestaansbron is ontworteld. Geplunderd vee en geplunderde gewassen, maar ook de overhoop liggende grond. De rebellen gedragen zich niet op een manier die gebruikelijk is voor Acholi. Zo roken en drinken rebellen niet terwijl Acholi dat wel doen, ook houden ze geen rust op religieuze en rustdagen, vrijdag en zondag. De rebellen gedragen zich zoals de Arabieren vroeger deden, allebei moorden ze veel en gebruiken ze geweld tegen onschuldige burgers. Men beweert dat de slechte zielen van de Arabieren nog steeds rondzwerven en over zijn gegaan op de rebellen.

Oorlogen van het verleden en oorlogen van het heden

Ondanks dat priesters, genezers en bemiddelaars hun best doen de gevolgen weg te nemen, begrijpen veel Acholi de oorlog niet volledig. Een vuile oorlog maakt misbruik van de niet oorlogsgerelateerde morele orde. Oorlogen in het verleden waren veel duidelijker en kende een heldere morele orde, vrouwen en kinderen zouden daarbij nooit misbruikt worden en weinig onschuldige burgers zouden de dood vinden. Tegenwoordig zijn de middelen waarmee oorlog gevoerd wordt veranderd, om druk uit te oefenen worden juist onschuldige mensen het slachtoffer. In moderne oorlogen worden dingen gedaan tegen de wil van mensen in. Broedermoord wordt zelfs aangemoedigd, zelfs kindsoldaten doden hun eigen ouders, broers en zussen. In vroegere oorlogen werden alleen mensen vermoord waarmee men niet behoorde om te gaan, mensen die overduidelijk de vijand waren werden vermoord. Een kanttekening hierbij is wel dat het vroeger duidelijker was wie precies de vijand was dan nu.

Identificatie van de vijand met brandende stokken

Vroeger kon de identiteit van een vijand alleen worden vastgesteld door de clanoudste. Vervolgens kreeg de leider van de oorlog lucifers en werd het gevecht uitgevochten, onder toestemming van de Acholi bevolking. Joseph Kony beweerd dat hij de toestemming tot zijn gevecht van zijn oudsten heeft gekregen, ook Alice Lakwena meent dergelijke toestemming te hebben gekregen. Al zouden zij deze toestemming gekregen hebben, hen werden nooit brandende stokken/lucifers aangeboden, waardoor het geweld niet volledig legitiem is. Zij beweren echter dat hun lappi, degene die de toestemming verschaft, god is en aan god mag men niet twijfelen. Echter vinden Acholi oudsten dat de oorlogszegening een zeer serieus iets is wat essentieel is. Acholi zien de toestemming voor Kony en Alice niet als een zegening maar als een vloek, veel acholi willen daarom niks meer met de LRM/A te maken hebben.

De staart van de leeuw

Kony ziet zichzelf in eerste instantie als een voorbijganger in het conflict, hij moest iets doen ondanks dat hij zelf de oorlog niet was begonnen. Niemand wil begrijpen dat stamoudsten toestemming gaven voor zulke oorlogen, de stamoudsten geven het dan ook niet toe. Mensen twijfelen of er een vloek gaande was of zegening met betrekking tot de oorlog, daarom organiseren velen een kritisch evenement. Een kritisch evenement dwingt mensen om het leven te overdenken en om deze opnieuw vorm te geven op relationeel, politiek en cultureel vlak welke betrekking hebben op het dagelijks leven. Deze evenementen vinden altijd plaatst na een crisis. Een kritisch evenement combineert het heilige met het politieke.

Ze staken een kaars aan, maar vertrokken voor Londen

Mensen in oorlogsgebieden proberen de grote sociale onrust die is ontstaan en het geweld te begrijpen. De vloek of zegening van de oorlog is moeilijk om te verwerken. Om de vloek of zegening ongedaan te maken ontstaat er eigenlijk weer een nieuw conflict, men wil vergelding. Een zegening kan ook tegen je gekeerd worden, dit gebeurd als de zegening is misbruikt of wanneer deze onterecht vergeven is. Mensen die eigenlijk mee zouden moeten doen aan kritische evenementen doen niet mee, het gaat met name om oud-rebellen en oorlogsveteranen. Zij staken als het ware een vlam aan, maar toen het echt serieus werd kwamen zij niet opdagen, maar vluchtten zij weg.

Oorlog en revanche

Acholi geloven in Culo en Kwo, het eerste betekent betalen of geven en het tweede betekend boete voor moorden. Voor een dode uit de ene stam is het gebruikelijk dat iemand uit de andere stam, welke de moord gepleegd heeft, een persoon offert. Dit concept van revache is alleen uit te leggen aan de hand van verzoening tussen stammen, het gaat om verzoening en compensatie en niet om vergelding, dood en bloed. Met betrekking tot kindsoldaten worden hun commandanten gestraft, kinderen zijn alleen overgegaan op deze daden doordat zij gedwongen werden en omdat er geen stamhoofd of ouder was die hen de juiste morele waarde kon aanleren. De Culo Kwo heeft er voor gezorgd dat geweld onder niet vechtende is toegenomen. Echter zien Acholi de Culo Kwo als de enige oplossing tot verzoening en het achter zich laten van geweld, de ontvoeringen voor kindsoldaten, het stelen van vee en de moorden. Acholi doen al jaren aan deze traditie, ze doen als het ware alleen maar wat hen is aangeleerd.

Het drinken van de bittere wortel

Het drinken van de bittere wortel, mato oput, is niet slechts een traditie uit een glorieus verleden, het is onderdeel van de verzoening. Als twee groepen met elkaar in strijd waren konden zij elkaars voedsel en drinken  niet consumeren. Het was een metafoor voor de sociale situatie, men kon niet met elkaar omgaan. Door samen te eten en drinken van elkaars voedsel ontstaat verzoening. Verzoeningsrituelen vinden plaats tussen twee kleinere groepen en tussen grotere groepen, er komt geen economische compensatie bij kijken.

Bitter geworden verzoening

Iedereen die diep van binnen maar wil kan een verzoeningsdrank drinken, iedereen kan vergeven worden. Vanuit deze gedachte ontstond ook de amnestie wet. Het geweld wat is uitgevoerd ging ten tijde van oorlog ook straffeloos. De delicten die waren gepleegd zag men niet als zodanig ernstig dat er vervolging voor nodig was, ook niet na de oorlog. De bemiddelaars die moesten zorgen voor de vrede kwamen tevens zo dichtbij en raakte zo verbonden met de lokale politiek dat het oude rechtensysteem overboord ging. Rebellen hadden vaak de moed niet om te verschijnen aan de tafels van de vredesonderhandelingen, hierdoor waren de rebellen niet betrokken bij het vredesverdrag. Ook was het vredesverdrag erg eenzijdig en gold de amnestie wet niet voor iedereen, rebellen werden velaal uitgesloten.

Opdat het leven door kan gaan

Natuurlijk zijn de rebellen verantwoordelijk voor de schending van vele mensenrechten. Echter tijdens de vredesonderhandelingen in 2006 vroegen de rebellen om vergiffenis. Verzoening kent in Acholiland echter een hele andere betekenis door de culturele rituelen die erbij komen kijken. Zolang de rebellen echter in het officiële vredesakkoord genegeerd worden zullen zij niet stoppen met het voeren van oorlog. Amnestie kan pas worden toegekend als de rebellen al hun wapens inleveren, zodat de vrede meer gegarandeerd kan worden. Echter voelden veel rebellen zich hierdoor geïntimideerd. Sinds 1962 is de regering ook erg verdeeld, wat het lastig maakt om een politieke lijn te trekken ook bij vredesonderhandelingen.

Echter is er onder de Acholi ook nog een ceremonie waarbij groepen zich neerleggen bij hun verschillen, zij gaan akkoord met het feit dat zij het nooit eens zullen worden, dit ritueel heet keto ajaa.

Heroriëntaties: onafgemaakte werkelijkheden

Zorgen en blijdschap

In 2003 nam het rebellen geweld toe, en meer en meer mensen werden voor hun leger ontvoerd. Tonny wilde echter niet weg van zijn land om te vluchten voor het rebellengeweld, land was immers duur. Iedereen uit het dorp kwam bij elkaar en deelde in de angst van de aanvallen. In de ogen van de Acholi is een man zonder vrouw incompleet, sociale status wordt belangrijker ten tijde van onrust. Men spreekt over de onrust die er ’s nachts gaande is, terwijl ondertussen het gewone leven nog altijd doorgaat en de mensen voor de gezelligheid bijeen komen.

Voor god en mijn land

Geen verandering is een veelgehoord politiek slogan in Oeganda, het wordt gebruikt door generaal Museveni. Veel Acholi geloven dat Museveni ervoor gezorgd heeft dat er oorlog kwam in oeganda, het leger der verandering heeft niks veranderd. De onderzoekster heeft de lokale gebruiken van de Acholi meegenomen in haar onderzoek om deze compleet te maken. Ook heeft zij de culturele, sociale en oriëntaties met betrekking tot het lichaam opgenomen in haar onderzoek, om andere zaken te verhelderen. De oorlog is ontstaan door historische en politieke ontwikkelingen en niet alleen door etnische verschillen. De onderzoekster is wel gefaald in haar onderzoek naar de relatie tussen economische mondialisering en onzekerheid in een internationale gemeenschap. Het is enigszins wel terug te vinden in de historie met het koloniale bewind.

Mensen hebben zout nodig

Zolang mensen nog kracht hebben zullen ze uiteindelijk in staat zijn terug te keren naar hun eigen dorpen. Met hun eigen kracht moeten zij daar opnieuw hun eigen leven opbouwen om later hun wereld weer op te bouwen. Oeganda zal uiteindelijk weer bloeien. De grootste tegenwerkende kracht is de verbondenheid van de wereld en zij die zich bemoeide met het conflict door wapens te sturen. Politiek gaat als het ware meer over de reddistributie van welvaart, het is immers gebaseerd op kapitaal.

Alternatieve lagers

De ene cultuur is gevoeliger voor geweld en oorlog dan de andere, echter is er geen enkele cultuur gebaseerd op geweld. De alledaagse verhalen van informanten die in het boek opgeschreven staan geven een diepere betekenis aan wat er gaande is en geven een verbreding op de sociaal politieke blik. Iedereen wil vrede in Oeganda, maar er moet een balans gevonden worden in de nieuwe morele orde, het bestaande moet deels plaats maken voor iets nieuws.

Bron:

• Deze samenvatting is gebaseerd op collegejaar 2012-2013.