Dertiende penning (HR 20-02-2015, RvdW 2015, 346)

Feiten

In dit geschil speelt de vraag of de eisers op grond van het recht op de dertiende penning jegens verweerders aanspraak kunnen maken op betaling daarvan. Dit recht stamt uit de Middeleeuwen. De rechthebbende op de dertiende penning had bij iedere verkoop van grond aanspraak op een deel van de waarde van het grondstuk; de dertiende penning die moest worden betaald door de koper. In 1984 is bepaald dat het recht per 1 januari 2015 zou vervallen.

I.c. hebben de verweerders in 2009 grond gekocht waarop het recht van de dertiende penning van eisers rust. Om de betaling van de dertiende penning te omzeilen, zijn de verweerders met de verkoper overeengekomen dat de levering van de grond na opheffing van het recht op de dertiende penning plaats zou vinden. In de zaak die volgt claimen de eisers betaling van de dertiende penning. Zij voeren aan dat de penning is verschuldigd op het moment van koop en niet pas bij de levering. Ook voeren zij aan dat deze wijze van ontlopen van de betaling van de dertiende penning door de verweerders, misbruik van recht oplevert.

De zaak wordt zowel door de rechtbank als door het hof niet toegewezen. Het recht van de dertiende penning is een beperkt zakelijk recht op een onroerende zaak, op grond waarvan de koper of verkrijger van de zaak verplicht is de dertiende penning te betalen. Een eigenaar behoeft een met de onroerende zaak verbonden zakelijke last alleen te dulden vanaf het moment dat hij eigenaar is. Volgens het hof past het in het goederenrechtelijk systeem beter dat het recht van de dertiende penning eerst bestaat op het moment van eigendomsovergang. Ook uit de gewoonte valt af te leiden dat de dertiende penning na levering wordt geheven. Het hof concludeert dat er geen sprake is van misbruik van recht. De Hoge Raad moet daarna oordelen wanneer de dertiende penning verschuldigd wordt: bij koop of bij levering?

Hoge Raad

De Hoge Raad stelt dat oude zakelijke rechten zoals dat van de dertiende penning worden beheerst door het gewoonterecht. Deze rechten zijn namelijk niet wettelijk geregeld.

Kennelijk heeft het hof bij zijn oordeel tot uitgangspunt genomen dat niet vaststaat wat met betrekking tot de kwestie die partijen verdeeld houdt, de gewoonte is in de streek waarin de onderhavige percelen zijn gelegen. Dat is niet onbegrijpelijk, nu hierover niets is gesteld of gebleken. Het hof heeft daarom bij zijn oordeel mede betekenis mogen toekennen aan het huidige goederenrechtelijke systeem waarin beter past dat de dertiende penning eerst bij de eigendomsovergang is verschuldigd. Ook heeft het hof om deze reden, zijn oordeel daarop mogen gronden dat eisers de afgelopen jaren de dertiende penning steeds pas na levering in rekening hebben gebracht en dat de daadwerkelijke uitoefening van het recht door eisers dus erop wijst dat de dertiende penning eerst bij de eigendomsovergang is verschuldigd. In de praktijk wordt de dertiende penning steeds pas na levering in rekening gebracht. Dus de koper in deze zaak is geen dertiende penning verschuldigd aangezien de percelen pas worden geleverd na afschaffing van dit recht.

Het is in het algemeen niet onrechtmatig om, ter vermijding van een niet gewenst gevolg van een rechtshandeling, een andere, al dan niet deels daarmee overeenstemmende rechtshandeling te verrichten, waaraan dat gevolg niet is verbonden. In bijzondere gevallen kan dat anders zijn. Zo’n bijzonder geval doet zich hier niet voor. M.a.w. als er dus een alternatieve juridische weg (constructie) voor handen is waardoor een heffing wordt vermeden, mag deze worden gevolgd. De koper hoeft geen dertiende penning te betalen.

Kern

Ontwijken van de 13de penning door de levering van de koop uit te stellen, is toegestaan.